نیتریک اکساید ، رادیکال آزادی است که در سیستم های زیستی تولید می شود و در غلظت های پایین به عنوان مولکول سیگنالی وارد پروسه های فیزیولوژیک می شود نظیر تنظیم کنتزل فشار خون ، نوروترانسمیشنن ، یادگیری و حافظه و در غلظت های بالاتر به عنوان سیتوتوکسین دفاعی وارد عمل می شود.
نیتریک اکساید از جمله میانجی های عصبی است که در نورون ها و برخی دیگر از سلول ها تولید می شود .در بافت های ماهیچه صاف عروقی از سلول های اندوتلیال آزاد شده و موجب شل شدن رگ های خونی می شود.
نیتریک اکساید به عنوان میانجی عصبی در وزیکول ذخیره نمی شود بلکه در هنگتم نیاز سنتز می شود. به روش اگزوسیتوز وابسته به +2 Ca از پایانه پیش سیناپسی رها نمی شود . NO یک مولکول بی بار است و به راحتی از خلال غشا سلول ها عبور کرده و موجب تغییر و اصلاح فعالیت سایر سلول ها می شود.غیر فعالسازی NO ، بدون حضور هر گونه فرایند فعال می باشد.NO به طور خودبخودی تخریب شده و به نیتریت ، نیترات و آب و اکسیژن تبدیل می شود.
NO تنها با گیرنده های موجود بر سلول های هدف برهمکنش نمی دهد.دامنه اثر آن به مسافتی که در آن منتشر می شود بستگی دارد.بنابراین اثر نیتریک اکساید محدود به جهت پیش سیناپسی-پس سیناپسی نیست. نیتریک اکساید به عنوان یک پیک رتروگراد عمل می کند و عمل پایانه اکسونی را تنظیم می کند که نسبت به نورونی که از آن آزاد می شود در موقعیت پیش سیناپسی قرار گرفته است.1,2
سنتز و حذف نیتریک اکساید
در CNS ، آنزیم مورد نیاز برای سنتز نیتریک اکساید ، نیتریک اکساید سنتاز است NOS) ) که در نورون ها یافت می شود اما در گلیاها وجود ندارد.سه ایزوفرم NOS شبیه سازی شده است:
ایزوفرم یک nNOS ) یا cNOS ) که در نورون ها و سلول های اپی تلیالی یافت می شوند.ایزوفرم دو iNOS) ) که در ماکروفاژها و سلول های ماهیچه صاف یافت می شود و تحت القای سیتوکین ها سنتز می شود. ایزوفرم سه eNOS) ) که در سلول های اندوتلیالی پوشاننده عروق خونی یافت می شوند.همه این ایزوفرم ها برای فعالیت نیازمند حضورکوفاکتور تتراهیدروبی پترین و کوآنزیم نیکوتین آمیدآدنین دی نوکلئوتیدفسفات NADPH ) ) می باشند.
ایزوفرم یک و دو با جریان رو به داخل کلسیم خارج سلولی فعال می شوند.ایزوفرم دو iNOS) ) تحت تاثیر سیتوکین ها فعال می شود.مراحل فعالسازی ایزوفرم های NOS ) cNOS , eNOS ) به ترتیب زیرست:3