مبانی نظری و پیشینه تحقیق اعتماد به نفس در روان­شناسی دین و اخلاق اسلامی

فرمت فایل: word

تعداد صفحات: 200

اعتماد به نفس عبارت است از ارزیابی و ارزشیابی مداومی که شخص نسبت به ارزشمندی خویشتن دارد و در واقع آن نوعی قضاوت شخصی نسبت به ارزشمندی وجودی است و چون صفتی عمومی است و درهمة انسان­ها وجود دارد به­صورت ثابت و دائمی در حال گذر است. آنچه که باید در بعد روانی اعتماد به نفس مدنظر قرار داد، این است که هرگاه انسان برای رسیدن به هدفی که عزم آن را دارد، از موانع راه و شکست­های احتمالی که ممکن است در بین راه دامن­گیر او شود، هراسی نداشته و تسلیم نشود و چون توانستن را باور دارد حتماً به هدف خویش نائل خواهد شد. بنابراین شک و تردید به خود راه ندادن و تسلیم نشدن در برابر سختی­ها، موانع و شکست­ها، انسان را به قله­های موفقیت خواهد رساند. برخی از روان­شناسان کلام فوق را به این نحو تأیید کرده­اند که اعتماد به نفس، همان چیزی است که دربارة خود می­اندیشید و احساسی است که دربارة خود دارید. به عبارت دیگر برای تحقق اعتماد به نفس، دو رکن اطمینان به خود و احترام به خویشتن در وجود آدمی ضروری است.[1]

انسان هر قدر که به خود مطمئن باشد، قطعا موانع و ناکامی­هایی را تجربه خواهد کرد؛ در حالی­که نباید بگذارد آنها مانع پیشرفت او شوند، باید برخاست و به حرکت ادامه داد. خطری که انسان را تهدید می­کند آن است که اگر او با اعتماد به نفس و یا حتی اگر بدون آن نیز باشد و اقدام به کاری نماید که نتیجه­ای منفی بگیرد، نیروی حرکت او از هم پاشیده شده و از بین می­رود. حال کلید رهایی آن است که انسان بداند چگونه محیط خود را در موقعیتی قرار دهد که نسبت به او پاسخ دلخواه دریافت نماید؛ و این بدان معنی است که اقدام به فعالیت باید همراه و توأم با اعتماد به نفس باشد که در مراحل بعدی احساس اعتماد به نفس حاصل شود و در مسیر زندگی جاری شود. زیبایی این فرایند در آن است که خود انسان، پرورش می­یابد و نیروی محرک لازم را به­دست می­آورد. در نهایت نشاط و رضایتی که حاصل تلاش انسان است در وجودش احساس­ شده، با ادامة سعی و جدیت در تمام مراحل فعالیت، بر آن خواهد بود که همان احساس رضایت و مسرت دوباره به­دست آید.

غالباً نظریه­ها بر این باور هستند که عزت نفس ویژگی دیرپای شخصیت است. به بیانی باید گفت که آن درکی است که فرد از خود دارد. البته این درک با قضاوت­های ارزشی همراه است و دربرگیرندة میزانی از حرمت نفس و خویشتن­پذیری است.[2] باید این نکته را اینجا متذکر شد که بر خلاف تصور عده­ای، عزت نفس همان خودپنداره نیست؛ زیرا خودپنداره ارزیابی کلی است که فرد از شخصیت خود دارد و یا به عبارتی درکی از خود دارد.[3] تعریف دیگری که در اینجا وجود دارد این­که آن عبارت است از احساس ارزشمند بودن که این حس از مجموع افکار، احساس­ها، عواطف و تجربیات انسان در طول زندگی ناشی می­شود. تصورات و ارزیابی­ها و هر تجربه­ای که از خود داریم، احساس خوشایند ارزشمند بودن یا احساس ناخوشایندی را به ارمغان می­آورد. بعضی عزت نفس را مشتمل بر دو جزء می­دانند: اول اعتقاد به بافت فرهنگی که زندگی را پر معنا، مهم و پایدار توصیف می­کند. دوم اعتقاد به این­که هر کسی نقش مهمی در آن بافت دارد. البته دانشمندان دیگری هستند که عزت نفس را به معنی «حرمت نفس» و «احساس خودارزشمندی» می­انگارند. نتیجه این­که عزت نفس براساس فاصلة بین خودِ واقعی و خودِ آرمانی ارزیابی می­شود.[4] اینجا نکات دیگری را دربارة خودپنداره می­طلبد که صحبت از آن، به فصل الگوی اعتماد به نفس در روان­شناسی دین موکول می­گردد.

مزلو[5] (1970-1908م) معتقد است که همة افراد جامعه به یک ارزشیابی ثابت و استوار از خود یا عزت نفس نیازمند هستند. ارضای نیاز به عزت نفس با احساساتی از قبیل اعتماد به نفس، ارزش، قدرت، لیاقت، کفایت و مفید بودن منتهی می­شود. و در مقابل بی­اعتنایی به این نیازها موجب احساساتی از قبیل حقارت، ضعف و درماندگی خواهد شد.[6] علاوه بر این آلپورت[7] (1955م) نیز مراحلی را در سیر تکاملی از خود و رسیدن به خویشتن می­شمارد. و بعد قائل می­شود که شکست از این مراحل به پیدایش مراحل بعدی لطمه می­زند. آنها عبارتند از:

1- خود جسمانی،2- تشخیص هویت خود، 3- احترام به خود یا عزت نفس.[8]

در اینجا لازم است به تفاوت­هایی که بین مفهوم اعتماد به نفس و عزت نفس وجود دارد اشاراتی بشود. البته داشمندان متعددی این دو مفهوم را یکی دانسته­اند ولی با این همه، اعتماد به نفس حس عمومی از نظارت خود و محیط است در حالی­که عزت نفس، بیشتر حس عاطفی از قبول­کردن خویش و احساس ارزش خود است. بنابراین اعتماد به نفس می­تواند در عزت نفس شرکت داشته باشد، اما این­دو مترادف نیستند.[9] در حقیقت افراد دارای خودِ آرمانی هستند، یعنی تصوری از آنچه که شخص دوست دارد باشد یا داشته باشد. حال اگر بین خودِ واقعی که مشخصات فردی است با خودِ آرمانی هماهنگی داشته باشد، فرد احساس عزت نفس مثبتی خواهد داشت. به عبارت دیگر میزان عزت نفس حاصل نوسان بین این­دو خود است.

[1]- Barry L.Reece Rhonda Brandt, Human Relation Principles and Practices, p.74.

[2]- علی اسلامی­نسب، روان­شناسی اعتماد به نفس، ص42.

[3]- همان.

[4]- بنت­الهدی هدایتی و دیگران، «بررسی تأثیر آموزش اسلام­محور به والدین بر عزت نفس»، مطالعات اسلام و روان­شناسی، ش 2، ص 120.

[5]- Maslow, A. H.

[6]- همان، ص47.

[7]- Allport, G.

[8]- همان.

[9]- علی اسلامی­نسب، روان­شناسی اعتماد به نفس، ص48.

فهرست مطالب

مفهوم­ شناسی

الف. الگو

ب. اعتماد به نفس

یکم. تعریف اعتماد به نفس

دوم. چیستی اعتماد به نفس

سوم. مفهوم­شناسی روان‌شناسانه از اعتماد به نفس

چهارم. معناشناسی عزت نفس و اعتماد به نفس

پنجم. ارکان اصلی اعتماد به نفس

ج) روان­شناسیدین

یکم. دین

دوم. روان­شناسی

د) اخلاق اسلامی

یکم. معناي لغوي و اصطلاحي اخلاق

دوم. تعريف علم اخلاق

سوم. اخلاق اسلامي

چهارم. اصول نظام اخلاقي اسلام

3- ضرورت و اهمیت

4- تاریخچه و پیشینة تحقیق

يکم. اعتماد به نفس در روان­شناسی

دوم. نظرگاه فلاسفه

سوم. اعتماد به نفس در ادیان ابراهیمی

5- روش­شناسی

اعتماد به نفس در روان­شناسی دین

1- شاخص­های فرد دارای اعتماد به نفس

یکم. پذیرش دیگران

دوم. خودگشودگی

سوم. هدفداری

چهارم. وحدت شخصیت

تسلط بر سرنوشت

2- تأثیر خودکارآمدی در رسیدن به اعتماد به نفس

اعتماد به نفس و درمان استرس

مراحل شکل­گیریاعتماد به نفس

3- رویکردهای روان­شناختی به اعتماد به نفس

یکم. علل ناتوانی و ضعف خودشکوفایی

دوم. نیازهای روان­رنجوری

سوم. پیش­شرط­های خودشکوفایی

چهارم. احترام به خود

پنجم. استتثنا در سلسله مراتب نیازها

ششم. نقش موقعیت در مراتب نیازها

هفتم. ویژگی­های افراد خودشکوفا

4- اهداف اعتماد به نفس

5- روش­ها و راه­کارهای اعتماد به نفس

الف. پایه­گذاری اعتماد به نفس در کودکی

ب. راه­کارهای دست­یابی به اعتماد به نفس در یک نگاه

6- علائم و نشانه­های اعتماد به نفس

7- آثار جسمی و روانی اعتماد به نفس

یکم. تبعات ضعف اعتماد به نفس

دوم. ویژگی­های شخصیتی فرد دارای اعتماد به نفس

8- موانع اعتماد به نفس

9- جمع­بندی روان­شناسی از اعتماد به نفس

اعتماد به نفس در اخلاق اسلامی

1- سیرة عملی پیامبر در اعتماد به نفس و توکل9

هدف و غایت زندگی

2- معنای توکل

یکم. توکل و حکمت خداوند

دوم. مراتب توکل

3- اعتماد به خداوند یا اعتماد به نفس

4- اعتماد به نفس در اخلاق

5- حقیقت اعتماد به نفس در اخلاق

6- مؤلفه­های اعتماد به نفس در اخلاق

مؤلفة یکم. خودآگاهی و بصیرت1

الف. ملاک شرافت آدمی

ب. خویشتن­داری درمان اخلاق ناپسند

ج. شخصیت متعادل در پرتو قوای متعادل

د. راه رسیدن به بهداشت روانی

مؤلفة دوم. احترام به خود

مؤلفةسوم. کرامتانسانی

الف. مدینة فاضلة کرامت

ب. حقیقت کرامت در شرافت ابدی

مؤلفة چهارم. مثبت­اندیشی

الف. حقیقت اعمال در پرتو نیت­ها

ب. سلامت روان در اندیشة سالم

مؤلفة پنجم. امیدواری

الف. امیدواری و پشتکار

ب. جوینده یابنده است

مؤلفة ششم. همّت و اراده

الف. نشانه­ها و راه­کارهای رسیدن به همت بلند

ب. راه رسیدن به مراتب عالیة انسانی

ج. همت عالی و صفت شجاعت

مؤلفة هفتم. مسئولیت­پذیری

مؤلفةهشتم. استقلالروحی ـ روانی

7- تفسیر اخلاق از اعتماد به نفس

منابع