مبانی نظری سکوت در آثار سعدی

- منزلت وجایگاه سكوت وخاموشی در آثار سعدی

 آثار سعدی چه منظوم و چه منثور در برگیرنده‌ی اندیشه‌های والایی است. آشنایی سعدی با فرهنگ و معارف اسلامی جلوه‌ای خاص به آثار وی بخشیده است. او به عنوان یک فیلسوف با تجربه به بررسی اخلاق و نقش آن در مناسبات انسانی و اجتماعی می‌پردازد. وگاه چون یک جامعه شناس ژرف اندیش به تحلیل و توصیف رفتارهای اجتماعی انسان دست می‌یازد .

بخش عمده‌ی مباحث تربیتی سعدی را اخلاق تشکیل می‌دهد. در این مبحث وی تنها یک موعظه کننده یا توصیه‌گر نیست بلکه سعی دارد که مفاهیم زیبای اخلاقی را با تکیه بر قدرت عقلانی و معنوی انسان‌ها مورد ارزیابی قرار دهد و راه را برای ساختن انسان‌های نمونه و جامعه‌ی ایده آل فراهم سازد .بطور کلی تربیت از نظر سعدی چهار مرحله دارد: 1-دینداری و رعایت پرهیزگاری 2-داشتن عقل 3-دانستن معنی سخن 4- اعتماد و اتکا به نفس. باب هفتم به تربیت اختصاص دارد. تربیت برحسب باب هفتم بوستان عملی است که عقل به وسیله آن هوی و هوس را برانتظام در می‌آورد واین کار برهمه کس واجب است. تربیت با حفظ زبان آغاز می‌شود. «حفظ زبان یا خاموشی» موضوع اصلی این باب است. آدمی باید کم حرف بزند وچون لب می‌گشاید، نیکو گوید، غیبت نکند، از خود تعریف نکند و از زبان بد بیمناک باشد.

در بیشتر این مباحث سکوت نه به عنوان امری فرعی در رفتار، کنش و منش اجتماعی در نظر گرفته شده که به عنوان اصلی اساسی و کاربردی مورد نظر اوست. سکوت در هرجایی و در هر موقعیتی معنا و مدلول‌های خاص خود را دارد. سکوت در بیشتر مواقع معنایی بسیار نزدیک به صبر و تحمل به خود می‌گیرد. در واقع از نظر سعدی سکوت مدبرانه امری هم معنا و قرینة صبر و شکیبایی است. ریشه و خاستگاه صبر و سکوت در آثار سعدی عقل است. انسان‌های فهمیده و پخته که سرد و گرم روزگار را چشیده‌اند و توشه‌های ارزنده از تجربه و تعقل آموخته‌اند غالباً در آثارسعدی صحنه گردان ماجراهایی هستند  که صبر و سکوت درآن به عنوان فضیلت و راهکاری مؤثر در سرنوشت، آثار خود را نشان می‌دهند. آنان در گیرودار معرّکه‌های مختلف چه در سفر و چه در حضر می‌توانند به پشتوانة صبر و سکوت از دام مهلکه‌های مختلف نجات یابند و سرنوشت جدید و توأم با خوشبختی و کامروایی را برای خود رقم بزنند. صبر و سکوت در بیشتر این داستان و حکایت‌ها معادل تدبیر و تعقل ونشان دهندة زیرکی و ذکاوت افراد فهیم است. سعدی خاموشی را گنجینة عقل و خرد انسان دانشمند می‌داند و  پرگویی را صفت افراد نادان و بی‌مایه بر می‌شمارد. تشخیص مقام  گفتن و یا ناگفتن را  ضرورتی مطلوب می‌داند كه نشان دهندة عقل و درایّت فرد است.