مبانی نظری مشارکت و انواع مشارکت

تاریخچه مشارکت:

اگرچه مشارکت به عنوان یکی از مفاهیم علوم اجتماعی از نیمه دوم قرن بیستم بطور جدی مورد توجه و بحث صاحبنظران علوم اجتماعی قرار گرفته است، ولی تاریخ دیرینه­ای دارد. مشارکت به معنای عام آن قدمتی به اندازه تاریخ انسان دارد، چرا که بقا نوع انسان درگرو همکاری و همیاری آن­ها با یکدیگر در مقابله با حوادث طبیعی و حیوانات از یکسو و در دوستی خانواده، همسر و فرزندان و گروه­های همنوع خویش از سوی دیگر بوده است. مثلا در دوره­هایی از تاریخ، مشارکت انسان­ها بصورت شکار دسته­جمعی حیوانات و یا فعالیت­های مشترک روی زمین­های کشاورزی بوده است. مشارکت در حیات اجتماعی، باعث تکوین و استمرار جامعه انسانی و مظاهر آن و نیز گسترش و عمق نهادهای اجتماعی نظیر خانواده، اقتصاد، سیاست، آموزش و پرورش و ... شده است. همه عناصر و اجزا جامعه انسانی در پرتو مشارکت و همکاری مشترک بین انسان­ها و گروه­های اجتماعی تکوین یافته و در طول تاریخ حیات انسانی بر عمق و وسعت آن­ افزوده شده است.

با آنکه درمورد خاستگاه مشارکت نزد صاحب­نظران اختلاف­نظر وجود دارد، برخی آن را ناشی از ضرورت­ها و برخی دیگر آن را ناشی از فطرت طبیعی انسان می­دانند، در هر صورت نقش و کارکرد مشارکت به عنوان یک فرایند اجتماعی انکار­ناپذیر است. در عصر حاضر نیز مشارکت و همکاری آزادانه اساسی­ترین و بنیانی­ترین عامل توسعه پایدار است.

- معنا و مفهوم مشارکت: 

مشارکت دارای مفهومی غنی در علوم اجتماعی است، در اینجا برای درک مناسب­تر فضای مفهوم مشارکت به برخی از تعاریف آن اشاره می­شود:

در لغت­نامه دهخدا مشارکت به معنای «شرکت کردن» تعریف شده است. فرهنگ انگلیسی آکسفورد نیز مشارکت یا participation را به عنوان «عمل یا واقعیت شرکت کردن، بخشی از چیزی را داشتن یا تشکیل دادن» دانسته است (رهنما، 1377: 115).

واندرسمن مشارکت را فرایندی می­داند که اعضا در تصمیم­گیری در نهاد، برنامه­ها و تاثیرات این تصمیم­گیری، شریک باشند (Wandersman، 2000).

اوکلی برای تعریف مشارکت به بیان سه تفسیر در خصوص مشارکت می­پردازد که عبارتند از: