مبانی نظری عدل ، قسط، امام علی، انصاف، عدالت قضایی، سیاسی، اقتصادی، اجتماعی ،اقامه ، اعتدال

-1. معنای اقامه

اقامة را بر پا كردن و نیز ادامه شى‏ء گفته‏اند در قاموس گفته شده: «اقام الشّى‏ء اقامة: ادامه و اقام فلانا: ضدّ اجلسه» (قرشی، 1412ق: ج6، 48)

منظور از اقامه قسط و عدل، برپایی، برقراری و یا اجرای قسط و عدل می‌باشد.

2-1. معنای لغوی عدل

عدل در لغت به معنای راستی، درستی، دادگری، میانه‌روی، مساوات، استقامت، حكم به حق، برابری و قرار دادن هر چیز در جای خود آمده است. (فراهیدی، 1410ق: ج2، 39)

در نگاه راغب، عدل به معنای تساوی و برابری است؛ «عدل: العداله و المعادله یقتضی معنی المساواه: عدل، عدالت و معادله، الفاظی هستند كه مفهوم مساوات را اقتضا دارند.» این كلمات به اعتبار برابری دو چیز به كار برده می شود. و عدل- به فتحه عین-، و عدل- به كسره عین- از نظر معنا نزدیك به هم هستند، چیزى كه هست عدل- به فتحه عین- در جایى استعمال مى‏شود كه با بصر و حس دیده مى‏شود، مانند عدل شدن این كفه ترازو با آن كفه‏اش یا این لنگه بار با آن لنگه‏اش، یا این عدد از گردو با آن عددش، یا این مقدار گندم با مقدارى دیگر از آن، پس بنا بر این مى‏توان گفت عدل به معناى تقسیط و تقسیم به طور مساوى است. (راغب اصفهانی، 1412ق: 551)

در معجم الوسیط در رابطه با معنای عدل این‌چنین آمده: «العدل: الانصاف و هو اعطاء المرء ماله و اخذ ما علیه»،عدل یعنی انصاف و این‌که به هر فرد آن‌چه اختصاص به او دارد بدهی و ازاو هر آن‌چه که باید گرفت بگیری. (مصطفی ابراهیم، 1400ق: ج2، 594)

عدل حالتی است بین افراط و تفریط، به گونه‌ای که در این حد وسط، زیادت یا نقصانی قرار نداشته و اعتدال کامل مراعات شده و به خاطر همین مفهوم است که از میانه‌روی، مساوات، ساز‌وارگی، و استقامت به «عدل» تعبیر گردیده. (مصطفوی، 1360ش: ج8، 55)

ابن منظور در كتاب خود در باب مفهوم عدل بیان می دارد «العدلُ ما قام فی النّفوس،انّه مستقیم و هو ضدّ الجور؛ و العدلُ الحکمُ بالحق» یعنی آن‌چه در نفوس انسانی مایه‌ی اعتدال و استقامت و انتظام می‌شود عدالت است و چنین انسانی مستقیم و راست و درست است. (ابن منظور، 1414ق، ج11، 433)

ابن‌فارس نیز در رابطه با معنای عدل می‌گوید: «ع ـ د ـ ل» دو معنای متضاد با هم دارد: 1. عدل به معنای برابری؛ 2. عدل که بر انحراف و کجی دلالت می‌کند؛ العدل من الناس: شخصی که روش مستقیم او مورد خشنودی مردم است و جمع آن، «عدول» است. عَدل، ضد جور و ستم است. (ابن فارس قزوینی، 1422ق: ج4، 247)

به طور كلی عدل در لغت ضد جور و ستم است و به معنای مساوات، برابری و میانه‌روی می‌باشد.