مبانی نظری رشد و اختلال رشدی ویژه

جسم انسان در دوران طفولیت، کودکی و نوجوانی در حال رشد و بالیدگی است. ادراک او از جهان اطرافش عمیق­تر شده، ظرفیت ذهنیش با افزایش مهارت­های روانی بیشتر می­شود. همچنین با تشکیل روابط جدید، مهارت­های اجتماعی آموخته می­شود. عملکرد مهارت­های حرکتی باید با همه این تغییرات منطبق شده، تغییر شکل پیدا کنند. تغییرات رشدی در اوایل زندگی بسیار چشمگیر است، اما این تغییرات در دوره بزرگ‌سالی متوقف نمی­شود- تغییرات فیزولوژیک به طور مداوم رخ می­دهد و تجارب محیطی، ادراک و مهارت‌های روانی و روابط اجتماعی فرد را پالایش می­کند (هی وود، 1385).

…………..

اختلال هماهنگی رشدی

DCD چیست؟ 

 اختلال هماهنگی رشدی هنگامی رخ می‌دهد که تأخیر در رشد مهارت‌های حرکتی یا مشکل در هماهنگی حرکات، منجر به ناتوانی کودک در انجام وظایف روزانه‌اش می­شود. هنگامی‌که پزشک مطمئن باشد 1) مشکلات حرکتی ناشی از اختلالات جسمی، عصبی و رفتاری شناخته‌شده‌ی دیگر، نیستند و 2) امکان وجود بیش از یک اختلال نیز رد شود، تشخیص اختلال هماهنگی رشدی گذاشته می‌شود. اختلال هماهنگی رشدی یک اختلال مهارت حرکتی است که توانایی کودک در انجام بسیاری از کارهای روزمره را تحت تأثیر قرار می­دهد. کودکان DCD مشکلات متنوعی دارند، به طوری که هر کودک ممکن است انواعی از مشکلات مختلف را داشته باشد. اختلال هماهنگی رشدی اختلال عدم بلوغ و یا به‌هم‌ریختگی حرکت است، . ارتباط این مشکلات ممکن است با زبان، حرکات چشم، ادراک، فکر، مشکل خاصی در یادگیری، شخصیت و تنوع رفتار وجود داشته باشد (میسیونا و همکاران، 2011). اختلال هماهنگی رشدی شامل DCD دیس پرکسیا و دیگر اختلالات مرتبط مانند سندرم آسپرگر، نارساخوانی و اختلال بیش فعالی و کمبود توجه (ADHD) است. همپوشانی بسیاری میان این اختلالات و بسیاری از مشکلات این کودکان با مهارت­های اجتماعی، برنامه‌ریزی حرکتی، توجه و تمرکز و هماهنگی وجود دارد. اختلال هماهنگی رشدی نام داده‌شده به این بیماری است که در آن کودکان با رفت‌وآمد و با جنبه‌های خاص از یادگیری مشکل‌دارند (مورن اف بل، 2006).

.................

نارسایی حرکتی- برنامه‌ریزی حرکتی ضعیف

برنامه‌ریزی حرکتی به این شیوه است که از طریق آن مغز مشخص می­کند که شما چه کاری را می­خواهید انجام بدهید و چگونه آن را انجام می­دهید. داشتن یک مشکل در برنامه‌ریزی حرکتی باعث می­شود که انجام حرکات جدید و اعمال جدید دشوارتر باشد. در افراد مبتلا به اختلال هماهنگی رشدی این نقص به طور بارزی وجود دارد (مورن اف بل، 2006).

...................

مشکلات در زمینه مهارت­های حرکتی درشت

.................

مشکلات در زمینه مهارت­های حرکتی ظریف

..............

ادراک بصری؛ مشکلات حرکت بصری

...............

ادراک

..................

عدم یکپارچگی حسی

................

ضعف آگاهی و هشیاری بدنی

..............

تنش کم عضلانی

..................

وضعیت قرارگیری بدن

................

سازمان‌دهی

.................

یادگیری وظایف جدید یا دشوار

..................

مشکلات رفتاری

...................

ضعف توجه

..................

ضعف تمرکز

..................

ضعف اعتمادبه‌نفس و ناامیدی

..................

مشکلات اجتماعی

کودکان مبتلا به اختلال هماهنگی رشدی درجه بالایی از رفتارهایی نامناسب را از خود نشان می­دهند که اداره کردن آن‌ها بسیار مشکل است؛ مثلاً مطیع نبودن، فریاد زدن، جیغ کشیدن، ناله کردن، کج خلقی یا رفتار خشم‌آلود، دلایلی که باعث این امر می­شود؛ ضعف و کمبود توجه و تمرکز، درجه بالایی از محرومیت و کم بودن انگیزه، انتظارات رفتاری والدین، میزان مهارت­های مربوط به والدین و نوع رفتارهای والدین عوامل مهمی در این زمینه به شمار می­آیند (مورن اف بل، 2006؛ سلمان، 1387).

................

نوشتن

..............

خواندن

..............

علل خام حرکتی چیست؟

..............

عوامل مربوط به مادر

ناهنجاری­ها و اختلالاتی که مربوط به مادر می­شوند، و می­توانند بر جنین تأثیر بگذارند بی‌شمارند. مادرانی که سابقه زایمان­های غیرطبیعی دارند، به نسبت مادرانی که زایمانشان طبیعی است، احتمال بیشتری برای داشتن کودکان ناقص دارند. هینز (1967) اشاره می­کند که احتمال تولد فرزندی با نقص عصب شناختی در مادران زیر 16 سال و بالای 36 سال که اولین فرزند خود را به دنیا می­آورند یا مادران دارای سن بیشتر از 40 سال که دارای کودکان متعدد هستند بیشتر است. ضمناً آمار نشان می­دهد که قد و وزن مادر می­تواند تأثیر سویی بر حاملگی و تولد نوزاد داشته باشد (ارنهایم و سینکلر، 1375).

................

عوامل مربوط به زایمان

....................

عوامل روانی- اجتماعی رشد

.................

داشتن انتظارات نامعقول از کودک

...............

بد رفتاری با کودک

................

بد کارکردی‌های مغزی

..................

فرضیه مخچه

مخچه در اختلالات آسیب‌پذیرترین قسمت مغز است به دلیل آن که نسبت به از بسیاری از مناطق دیگر مغز دیرتر توسعه می­یابد و آهسته‌تر رشد می­کند (گید، 2001؛ گریفیث و همکاران، 2004؛ هاتنلوچر،1990). تعداد فزاینده­ای از مطالعات حیوانی نقش تأخیر توسعه مخچه را در رفتار ناهماهنگ پیشنهاد کرده­اند. به عنوان مثال، مخچه کوچک‌تر در موش­ها تحت پرورش در طول دوره جهش رشد مغز منجر به کمتر شدن نورون­ها، سلول­های گلیا، سیناپس­ها و کاهش میلین دار شدن سلول­های عصبی می­گردد، و موش­ها علائم طولانی مدت عدم درستی اجرا را نشان می­دادند (گرامسبنگن و وسترگا،1992). در مطالعه دیگری گرامسبنگن (2003)، با تزریق دگزامتازون (استروئید که ممکن است بلوغ مخچه در اواخر حاملگی تحت تأثیر قرار دهد) به موش­های جوان در طول بلوغ در آخرین سه ماهه جنینی(تزریق مرحله مخچه)، به این نتیجه رسید که عدم بلوغ مخچه موجب ناهنجاری­های طولانی مدت درستی اجرا در طیف گسترده­ای از مهارت­های حرکتی است. بنابراین، هر چند هنوز هم از ارتباط مستقیم بین نقش مخچه و رفتار ناهماهنگ نامطمئنیم، شواهد همگرا از مطالعات مورفولوژیک حیوانات نشان می­دهد که توسعه اختلال مخچه ممکن است یکی از عوامل کلیدی در مبتلایان به DCD باشد. رفتار کودکان مبتلا به DCD مشکلات را در طیف گسترده­ای از وظایف حرکتی شبیه به آنچه که در بیماران مبتلا به ضایعه مخچه مشاهده شده است را نشان می­دهند (گیوزو کلوربور، 1987؛ لری، 2003، لاندی- اکمن و همکاران، 1991؛ ویلیامز، ویلاکوت و لری ،1992).

....................

فرضیه هسته‌های قاعده­ای

................

فرضیه آهیانه

.................

مناطق دیگر                              

.................

اختلالات عصبی حرکتی

.................

اختلالات تشنجی

....................

اختلالات تکانشی

...............

پیشنهاد‌ها و فعالیت­هایی برای مهارت­های حرکتی در حال توسعه

...............

فاکتورهای اندازه­گیری شده

تعادل

تعادل یا پایداری پاسچری یک واژه عام است که برای توصیف فرایند که به وسیله­ی آن وضعیت بدن در حالت موازنه حفظ می­شود، به‌کاربرده برده می­شود. تعادل زمانی حداکثر است که مرکز توده بدن یا مرکز گرانش بدن در داخل سطح اتکای مربوط به خود حفظ شود. مرکز توده بدن نقطه­ای است که برابر با مرکز تمام توده بدن بوده و محلی است که در آن بدن کاملاً در حالت موازنه می­باشد و با تعیین میانگین وزن قسـمت­های مختلف بدن به دست می­آید. تعادل یک تکلیف پیچیده کنترل حرکتی است که شامل تشخیص و ترکیب اطلاعات حسی برای ارزیابی وضعیت و حرکت بدن در فضا و اجرای پاسخ­های اسکلتی عضلانی مناسب برای کنترل وضعیت بدن در داخل محیط و در حین انجام تکلیف است. بنابراین، کنترل تعادل نیازمند تعامل سیستم­های عصبی، اسکلتی عضلانی و تأثیرات محیطی می­باشد(کرد، 1390).

.................

اهمیت تعادل در وضعیت بدنی

.................

تعادل ایستا

...............

تعادل پویا

................

تئوری­های تعادل

تئوری رفلکس سلسله مراتبی

این تئوری کنترل وضعیت بدن و تعادل را نتیجه عملکرد پاسخ­های رفلکسی می­داند که در اثر سیستم­های حسی تحریک‌شده و به صورت سلسله مراتبی در سیستم اعصاب مرکزی کنترل می­شود. طبق این تئوری، در طول رشد، کنترل تعادل از رفلکس­های نخاعی اولیه به واکنش­های پوسچرال سطوح بالاتر و پاسخ­های کورتیکال بالغانه تغییر می­یابد. نشان داده شده است که رفلکس­ها، واحد­های ساختمانی حرکات هستند و فعال شدن رفلکس­ها به صورت جداگانه یا همزمان باعث ایـجاد حرکت می­شود. هر رفلکس دارای سه بخش متفاوت می­باشد که عبارت است از: عضو گیرنده تحریک، راه عصبی هدایت‌کننده و عضو پاسخ‌دهنده. هر پاسخ به عنوان یک تحریک موجب ایجاد پاسخ­های بعدی شده و بدین صورت زنجیره­ای از رفلکس­ها موجب بروز حرکات پیچیده‌تر می­شوند(علیرضایی، 1386).

..................

تئوری سیستم­ها

...............

سیستم­های درگیر در کنترل تعادل

...............

مکانیزم­های حرکتی در کنترل تعادل

................

تون پاسچرال

................

توان عضلانی

..................

سیستم­های عصبی درگیر در تعادل

...............

سیستم وابران محیطی

.....................

مکانیزم­های حسی در کنترل تعادل

سیستم بینایی

..................

سیستم حسی- پیکری

......................

سیستم دهلیزی

..............

هماهنگی 

کنترل حرکات گوناگون توسط سیستم عصبی مرکزی سازمان­دهی می­شود به طوری که هماهنگی عضلات و مفاصل برای اجرای حرکات توسط سیستم عصبی کنترل می­شود. به طور کلی برای کنترل حرکات نیاز به هماهنگی وجود دارد، حال چه این حرکات مداوم باشند یا مجرد. در حرکات مجرد همانند ضربه زدن، پرتاب کردن و دسترسی و چنگ زدن نیاز به هماهنگی چشم دست وجود دارد،. همچنین در حرکات مجردی که با دو عضو انجام می­گیرد مانند پیانو زدن یا تایپ کردن، نیز نیاز مبرم به هماهنگی بین اعضای بدن وجود دارد. تکالیف مداوم نیز به هماهنگی بین اندام­های درگیر نیاز دارد، لذا حرکات مداوم نیز چه با یک عضو انجام شود مانند؛ نقاشی به هماهنگی چشم و دست، و چه با دو دست انجام شود مانند؛ رانندگی نیاز به هماهنگی دو دستی دارد. بنابراین هماهنگی بین اعضای بدن جزء اصلی و لازمه کنترل حرکتی می­باشد (اشمیت و لی،2009).

.............

هماهنگی دو دستی

وقتی اعضای بدن باهم حرکت می­کنند، نیروی شدیدی بین آن‌ها وجود دارد که تمایل دارد که حرکات عضوی بدن، به صورت متقارن و هم زمان انجام شود. استفاده از دو دست به طور هم زمان به دو شکل انجام می­شود: نخست هر دو دست در یک زمان یک حرکت مشابه را انجام می­دهد که به این حرکات اعمال جفت شده می­گویند مانند بلند کردن بچه از روی تخت و رانندگی کردن. در نوع دیگر دو دست در یک زمان اعمال متفاوتی را انجام می­دهند مثل نگه‌داشتن بطری در یک دست و باز کردن آن با دست دیگر و یا گرفتن یک تکه غذا با چنگال با یک دست و بریدن آن با چاقو دست دیگر ( اشمیت و لی، 1387). وقتی که دو دست به طور هم زمان باهم حرکت می­کنند یک جفت شدن زمانی و فضایی بین دست­ها وجود دارد که سبب می­شود حرکت یک عضو باعث تأثیر بر عضو دیگر می­شود. در واقع این اعضا تمایل به انجام یک حرکت متقارن و مشابه دارند، مثل زمانی که شما با یک دست شکم را مالش ­دهید و با دست دیگر بخواهید به سرتان ضربه بزنید، مسلماً این عمل به دلیل تمایل دو دست به یک حرکت مشابه، مشکل خواهد بود (اشمیت، 1379؛ اشمیت و لی، 1387).................

....................

هماهنگی چشم و دست

...............

زمان واکنش

...............

پیش‌بینی

پیش‌بینی فرایندی است که طی آن اجراکننده می­تواند اطلاعاتی درباره محرک، قبل از وقوع آن پردازش کند، در این صورت دستگاه سازمان‌دهی مجبور نیست به حرکتی که انتظارش را نداشته است پاسخ دهد. یکی از عامل­های مهم تأثیرگذار بر زمان واکنش پیش‌بینی کردن محرک است (اشمیت و لی، 1387).

روش پیش‌بینی کردن پارامتر، RT را در شرایط واقعی بررسی می­کند. در این روش قبل از محرک، اطلاعات جزئی یا کامل در مورد پاسخ مورد نظر ارائه می­گردد. تحقیقات انجام‌شده RT را تابعی از پارامترهای پیش‌بینی دانسته­اند. پیش‌بینی کردن فرایند آماده سازی حرکتی را تسهیل می­کند. پژوهشگران معتقد هستند که پیش‌بینی کردن به صورت مستقل در مرحله انتخاب پاسخ و آماده سازی حرکت بر RT تأثیر می­گذارد (لارش و فرکنی، 1985)...............

................

حافظه

حافظه نقش مهمی در روانشناسی ایفا می‌کند و به طور لاینفک در هر تکلیف شناختی از آسان‌ترین تا دشوارترین تکلیف درگیر است (از به خاطر سپردن نام یک فرد تا درک سخنان وی برای تنظیم و پیگیری اهداف او). واضح است ما واقعیت‌ها را ذخیره و سپس به یاد می‌آوریم اما حافظه ما تنها برای یادآوری مجدد اطلاعاتی که یاد گرفته‌ایم مورد استفاده قرار نمی‌گیرد بلکه چیزی فراتر از واقعیت‌های بازیابی شده است.

در اصطلاح عامیانه حافظه یک توانایی ذهنی است که امکان ذخیره‌سازی شمار زیادی اطلاعات در ذهن را فراهم می‌کند که یکی از خصوصیات آن توانایی بازیابی آن اطلاعات است. قبلاً حافظه را تنها یک مخزن یا انبار حفظ اطلاعات تعریف کرده‌اند اما تحقیقات انجام‌شده در سال‌های اخیر روی حافظه نشان داد که حافظه از شمار زیادی بازنمایی‌های گوناگون و فرایندهای پیچیده استفاده می‌کند. به همین خاطر برای روانشناسان امروزی، حافظه یک انبار ساده اطلاعات نیست بلکه یک سیستم شناختی فعال است که در رمزگردانی، (اندوزش) ذخیره‌سازی (بازیابی) یادآوری اطلاعات نقش دارد و توسط سیستم ادراکی، رفتار را تنظیم می‌کند.

حافظه فعال و حافظه كوتاه مدت:

...................

ادراک و حرکت

................

تمرینات ادراکی- حرکتی

اختلال در برنامه حرکتی

تمام فعالیت­های فیزیولوژیک انسان تحت تأثیر دستگاه عصب مرکزی است. در یک نگاه کلی، دستگاه عصبی دو وظیفه مهم بر عهده دارد، یکی اینکه تکانه­های الکتریکی را توسط پی‌یاخته‌ها از تمام بخش­های بدن دریافت و یا به آن‌ها ارسال کند و دیگری مرکز کنترلی است که مانند یک کامپیوتر پیچیده به یکپارچه نمودن اطلاعات انتخاب پاسخ و در نهایت ارسال آن‌ها برای عملکرد مناسب عمل می­کند. این مرکز کنترل که اصطلاحاً دستگاه عصب مرکزی نام دارد به برنامه‌ریزی و تدارک پاسخ از اعمال ساده تا پیچیده می­پردازد و بدیهی است که کنترل حرکات..................

...................

فرایند ادراکی- حرکتی

................

حرکات ادراکی- حرکتی

برای تعیین اینکه کدام حرکت باید به عنوان ادراکی- حرکتی مورد توجه قرار گیرد. در "نظرسنجی ادراکی- حرکتی" هاسلینگر، (1971) آزمایشی را به طور ویژه­ای سودمند یافتیم. این نظرسنجی که سال‌ها قبل انجام گرفت، توسط یک گروه ضربت ادراکی- حرکتی ابداع شد. که به منظور کاهش سردرگمی پیرامون عنوان ادراکی- حرکتی طراحی شده بود. برای رسیدن به این هدف گروه ضربت، تعاریف ادراکی- حرکتی را از افراد زیادی از سراسر جهان که کارشناس قابلی در این زمینه بودند درخواست کردند. گروه ضربت تلاش کرد با داشتن فهرستی از آن دسته فعالیت­های حرکتی که عقیده داشتند، ادراکی- حرکتی هستند ماهیت فعالیت­های حرکتی را مشخص کنند. بررسی نتایج، عدم توافق آشکار در میان این کارشناسان را مشخص کرد. اما در بیشتر پاسخ­ها، گروه­های مشخص از حرکات ادراکی- حرکتی وجود داشت که شامل مواردی از قبیل: تعادل، آگاهی فضایی، زمانی، بدنی و جهت‌یابی می­باشد. این نوع فعالیت­های حرکتی در مباحث مربوط به ادراکی- حرکتی در تعداد زیادی از منابع مربوط نیز به طور مشترک ذکرشده‌اند (گالاهو و اوزمان، 1998).

.............................

حرکات مرتبط با مفهوم ادراکی- حرکتی

مفاهیم مربوط به حرکت که به طور شایع با مفهوم ادراکی- حرکتی ارتباط دارند شامل:

تعادل

تعادل یا ثبات از قدیم به عنوان " وضعیت حفظ توازن بین نیروهای متقابل" تعریف شده است. بورتون و دیویس (1992)، معتقداند تعادل مؤلفه مهم در تقریباً همه فعالیت­های حرکتی است و اغلب کنترل قامتی نامیده می­شود...................

..................

آگاهی فضایی

................

آگاهی زمانی

..................

آگاهی بدنی و جهت‌یابی

.................

نظریه­های ادراکی- حرکتی

................

نظریه ادراکی- حرکتی کپارت

................

تحقیق پیرامون اثربخشی برنامه­های ادراکی- حرکتی

..................

تاریخچه و انواع آزمون­های حرکتی