نوزایی شهری و شهر سالم در شهر سازی

شهر سالم اصطلاحی است در حوزه سلامت وبهداشت عمومی و طراحی شهری که بر تاثیر ونقش سیاست بر بهداشت بشر، تاکید دارد. در سال‌های اخیر اخباری مبنی بر ثبت و معرفی برخی شهرها همانند کاشان، مهریز، رشت، طبس، بیرجند و… به عنوان شهر سالم در رسانه‌های گروهی منتشر شده و این در حالی است که اغلب این شهرها از انبوه آلودگی‌ها همچون آلودگی‌ صوتی، آلودگی محیطی و آلودگی هوا رنج می‌برند و مثلا در شهری همچون رشت، محیط زیست به‌شدت در حال تخریب است و رودخانه‌های آن عملا به کانال فاضلاب و محلی برای انباشت زباله تبدیل شده است.
در گروه‌های مردم نهاد فعال در حوزه محیط زیست شهری و نیز درمیان متخصصان شهرسازی و مدیریت شهری نیز هنوز تلاشی برای تعریف و شناسایی و افزایش آگاهی عمومی دراین زمینه صورت نگرفته و جای این سوال باقی است که اساسا شهر سالم چیست و چه زمینه و ضوابطی رامی توان برای یک شهر تعریف کرد تا به عنوان یک شهر سالم شناخته شود.
«شهر سالم» اصطلاحا حرکتی مداوم در راستای ایجاد و بهبود محیط فیزیکی و اجتماعی شهر و گسترش منابع جامعه است؛ به نحوی که به مردم امکان دهد در اجرای تمام فعالیت‌ها و تحقق تمام ظرفیت‌های زندگی به طور دوجانبه از یکدیگر حمایت کنند.
شهر سالم اصطلاحی است در حوزه سلامت و بهداشت عمومی و طراحی شهری که بر تاثیر و نقش سیاست بر بهداشت بشر، تاکید دارد.
ایده شهر سالم در شکل امروزین آن، برگرفته از اقدامات سازمان بهداشت جهانی درباره سلامت شهرها و روستاهاست که به سال ۱۹۸۶ اعلام شد. هرچند تاریخ دقیق این ایده به اواسط قرن ۱۹ میلادی بازمی‌گردد اما با توسعه وحدت اروپایی و سرانجام شکل‌گیری اتحادیه اروپا این ایده بین‌المللی به سرعت مبدل به راهی شد درراستای اعمال سیاست‌های بهداشت عمومی دراروپا و در سال‌های اخیر تلاش‌های سازمان بهداشت جهانی در بخش‌های مختلف جهان از جمله در کانادا و بخش‌هایی از امریکای لاتین به گونه دیگری شکل گرفته و گسترش یافته است. ایده‌یی که اکنون در برخی از این مناطق به عنوان «جماعت‌های سالم» مطرح است وجایگزینی برای شهر سالم تلقی می‌شود.
سازمان بهداشت جهانی شهر سالم را این گونه تعریف کرده است: «شهر سالم شهری است که به طور مداوم درراستای ایجاد و توسعه محیط زیست فیزیکی و اجتماعی و توسعه منابع همکاری و مشارکت تلاش می‌کند به نحوی که مردم را قادر سازد به‌طور دوجانبه از یکدیگر در اجرای تمامی کارکردهای زندگی و ارتقای تحقق حداکثر توان نهفته خود، حمایت کنند.»
ازآنجا که اندازه‌گیری منظم شاخص‌های ضروری، ایجاد استانداردها و تشخیص و تعیین میزان تاثیر هر بخش جامعه بر سلامت امری دشوار است، در برخی مناطق همانند اروپا ارزیابی مشکلات بهداشت و سلامت یک بخش الزامی در اجرای هرگونه طرح توسعه وعمران عمومی است.
هم‌اکنون شبکه‌های بی‌شماری از شهرهای سالم در سطح بین‌المللی و به ویژه در منطقه اروپا وجود دارد اما هدف و موضوع کلیدی درهمه این شبکه‌ها، کسب اطمینان از این است که استانداردها و ارزیابی‌های بهداشت و سلامت در تمامی مدیریت‌های شهری و طراحی شهری وشهرسازی به طور دقیق مورد توجه و بررسی قرار گرفته باشد. به عنوان نمونه «شهرسازی و سلامت» موضوع روز جهانی سلامت در سال ۲۰۱۰ بود. شهر سالم از نظر سازمان بهداشت جهانی، بخش‌های گسترده از مباحث زیست محیطی و مدیریت شهری همانند کیفیت هوا، تغییرات آب و هوایی، مسکن و ساختمان، بهداشت روانی و حمل و نقل شهری را دربرمی‌گیرد که هریک از این بخش‌ها نیز زیرمجموعه‌های خود را دارند که به تفصیل و جداگانه مورد توجه قرار می‌گیرند.
همچنین یکی از ابزارهای مهم در توسعه سلامت وبهداشت عمومی در شهرها توسعه کارآفرینی اجتماعی است.
دریک توضیح کوتاه «شهر سالم» پروژه‌یی است برای ایجاد یک حرکت جهانی که می‌کوشد تمامی مسوولان و مقامات محلی را در توسعه سلامت از رهگذر روندی از اقدامات سیاسی و اجتماعی، افزایش ظرفیت‌ها، تحولات نهادی و همکاری براساس برنامه‌ریزی و اجرای پروژه‌های نوآورانه درگیر کند.
در مجموع، هدف‌های بنیادین درحرکت‌های «شهر سالم» عبارتند از ایجاد محیط حمایتگرانه از سلامت و بهداشت عمومی دستیابی به کیفیت زندگی برای همه تامین نیازهای بنیادین بهداشت و سلامت برای همه و تامین منابع برای دسترسی به مراقبت‌های بهداشتی.
هم‌اکنون حدود ۹۰ شهر در سراسر جهان، تنها در بخش اروپایی شبکه شهر سالم سازمان بهداشت جهانی عضویت دارند.
مهم‌ترین هدف این شبکه مشخصا تمرکز به مقوله سلامت در تمامی فعالیت‌های سیاسی، اقتصادی و اجتماعی دولت‌ها در شهرهاست. سلامت موضوعی است فراگیر که مقامات دولتی و محلی، با توجه به قدرت حمایت از پروژه‌هایی در زمینه سلامت و بهداشت شهروندان، نقش منحصر به فردی دررهبری این فعالیت‌ها دارند.
جنبش یا برنامه «شهر سالم» بر ارتقای جامع و سیاستگذاری‌های سیستماتیک و طراحی برای سلامت درزمینه‌های زیر تاکید دارد:
ضرورت بررسی و تمرکز بر فقر شهری و نابرابری شهروندان از نظر امکانات سلامت
ضرورت توجه به گروه‌های آسیب‌پذیر شهری
ضرورت رشد مدیریت‌های مشارکتی
توجه به عوامل و موانع اجتماعی، اقتصادی و زیست محیطی در بخش سلامت و بهداشت
سرمایه اجتماعی مجموعه ای از هنجارهای اجتماعی است که از طریق ارتباط متقابل شهروندان با مجموعه مدیریت شهری ایجاد می شود، بر این اساس، مدیریت شهری باید سلامت اجتماعی ، روانی، جسمی و... شهروندان را تأمین نماید. چنین فعالیتی باعث افزایش احساس مسئولیت وجدان شهروندان برای حفظ سلامت شهری می گردد. سلامت شهری وسرمایه اجتماعی از طریق تعامل و کنش های متقابلی که مجریان با شهروندان دارند؛ منجربه بسط هنجارهای اجتماعی سلامت در اذهان شهروندان می گردد.
ارتباط سرمایه اجتماعی با سلامت شهری شهروندان از طریق پارامترهایی چون اعتماد و تعامل متقابل،افزایش روح جمعی نسبت به آینده شکل می گیرد. در ایران به خاطر سیاست زدگی غلط مدیران این ارتباط تاحدی به هدر رفته است. هدف از ارتباط این دو پدیده تدوام تعامل شهروندان و مسئولان برای کاهش هزینه های بی جهت در مورد سلامت شهری و تقویت هنجارهای موثر بر سلامتی است. این هدف همراه با نظارت مستمر و نهادینه کردن ارزش های سلامتی در اذهان شهروندان شکل می گیرد.
سرمایه اجتماعی از طریق تأثیرات بافتی و ترکیبی بر سلامتی و طول عمر شهروندان در قالب الگوهای دوستی،آسودگی و اعتماد اجتماعی شهروندان با یکدیگر، تماس اجتماعی با دوستان و رفع فشارهای روحی و کاهش احساس ناتوانی از داشتن سلامت، و... شکل می گیرد.
تاثیرات ترکیبی سرمایه اجتماعی چون رشد نهادهای بورکراتیک، تمرکز و تخصص در تشکیل یک دولت رفاه، پیروی مصّرانه افرادسیاسی از برنامه های سلامتی ، ترویج الگوهای مشارکت طلبانه شهروندان در حوزه سلامت ،آموزش الگوهای رفتارسلامت گونه ، اختصاص بودجه مازاد حکومت به امر سلامت شهروندان،کاهش نابرابری های بهداشتی، قومیتی و... بر سلامت شهروندان اثر گذار است در یک جامعه مدنی ،سرمایه اجتماعی مرتبط با سلامتی از طریق توسعه و بسط آگاهی های بهداشتی و نهادینه نمودن الگوهای مثبت سلامتی ، افزایش اعتماد فردی، منجمد سازی رفتارهای غلط برخورد با بیماری بر سلامت و میزان سعادت فردی اثرگذار است.
سرمایه اجتماعی از طریق سعادت فردی و جمعی ، و زندگی هدفدار جامعه از همان سنین کودکی بر طول عمر افراد،اثر می گذارد؛ در حوزه اجرایی، آموزش یک روش مشوق برانگیز زندگی نوعی منفعت سرمایه اجتماعی سلامت شهری محسوب می گردد؛ که از طریق اجرای یک برنامه ریزی و مشارکت مستمر به سمت یک زندگی سالم، اذهان شهروندان را باید تشویق کرد. کیفیت زندگی بهتر و سالم تر، انسجام اجتماعی شهروندان در حوزه مشارکت مستمر رعایت تندرستی و سلامتی از منافع اساسی دیگر سرمایه اجتماعی بر سلامت است