پاورپوینت-بلایا و مخاطرات طبیعی و راه مقابله با آنها

بلایای طبیعی، به مجموعه‌ای از حوادث زیانبار گفته می‌شود، که منشاء انسانی ندارند. این حوادث معمولاً غیرقابل پیش‌بینی بوده و یا حداقل از مدتهای طولانی قبل نمی‌توان وقوع آنها را پیش‌بینی نمود. از هنگامی که انسان پا به عرصه حیات در روی کره خاکی گذاشت، طبیعت همواره او را به چالش کشیده است. او برای زیستن در این مکان و به دست آوردن غذا، امنیت وآسایش باید با ناملایمات پیش رو در محیط زندگی مبارزه می کرده و بر آنها چیره می شده است. زمانی برای در امان ماندن از گزند سرما و یخبندان به غارها پناه می برده است و زمانی برای گریز از سیل و بارانهای شدید،زیستگاه خود را تغیر می داده است.
انسان با تمام تلاش و سعی فراوان و تجربیات گرانبهای خود،در طول هزاران سال ستیز با ناملایمات طبیعت،هنوز هم هر از چند گاهی اسیر چنگال طبیعت شده و خشم طبیعت جان و مال او رابه یغما می برد. امروز که عصر انفجار علم است ، در پیشرفته ترین کشورها ، ثروتمندترین انسانها نیز گاهی در مقابل قدرت عظیم نهفته در آشوبهای طبیعی ناچار به تسلیم می باشند. آنچه که با نام طوفان کاترینا در ایالات متحده روی داد ، یا پدیده سونامی در جنوب شرق آسیا و سیل گلستان در شمال ایران تنها نمونه های اندکی از عجز انسان در مقابل نیروی نهفته در محیط است.
بشر این حوادث طبیعی که انسان را به مبارزه طلبیده است را ، تحت عنوان مخاطرات طبیعی نام نهاده ، و حدوث آنها را در زندگی خود بحران می داند. دانشمندان و محققین در مراکز دانشگاهی و تحقیقاتی سراسر دنیا، بی وقفه ، با صرف زمان ، سرمایه و تلاش فراوان بدنبال شناسائی و کشف علل و معلول آنها و بدست آوردن راههائی برای پیش بینی ، پیش گیری و مقابله با آنها هستند.
برخی از این بحران ها نیروی خود را از دون زمین می گیرند و برخی دیگر منشاء در انرژی های نهفته دراتمسفر زمین دارند، دسته اخیر همان بحران های اقلیمی هستند. سیل بزرگترین و مهمترین بحران اقلیمی است ،که همه ساله جان هزاران÷ نفر را می گیرد و خسارات فراوان به جامعه انسانی و محیط زیست او وارد می سازد. این پدیده از گذشته های بسیار دور همواره انسان را به هراس انداخته است. " شواهد نشان می دهد که خسارات ناشی از سیل بیش از سایر سوانح طبیعی است"(غیور، 1371). غیور (1375) معتقد است که منشاء بیش از نیمی از بلایای طیعی آب می باشد. وقوع سیلاب های عظیم و مخرب آنچنان زندگی اقوام را دچار تحول و آشفتگی نموده که اثرات وقوع آنها تا به امروز در ذهن بشر نقش بسته است و برخی به شکل اساطیر و افسانه ها در فرهنگ ملل ثبت گردیده است. کوثر(1374) به نقل از ملوین  به صدها مورد سیلاب که در هزاره گذشته در ایران رخ داده اشاره می کند. در برخی از این سیلابها چون سیل 1668 شیراز یک سوم شهر ویران گردیده، در سیل 1851 قزوین 3000 خانه خراب شده و در 1934 سیلاب 3000 خانه را در شهر تبریز بکُلی ویران می کند. "سیلاب عظیمی در سال 1972 در ایالات متحده رخ داد که خسارتی معادل 3 میلیارد دلار به بار آورد" (طاهری و بزرگ زاده، 1375 ص 65). هنوز هم هر ساله در اقصی نقاط دنیا شاهد وقوع سیلاب های مخرب هستیم. در برخی مناطق چون بنگلادش سیل برای مردم پدیده ای عادی تلقی میشود. مطالعه و تحقیقات بسیاری برای شناخت این پدیده در سراسر دنیا صورت گرفته است. " روشها و متد های بسیاری از سوی صاحب نظرانی چون; فرانسیس،گانگیه،کوته، مانینگ،کوک، مک مث، شرمن و ... جهت مطالعه ی این پدیده عرضه گردیده است"(طاهری و بزرگ زاده،1375).
با تمام تلاشی که برای مهار این پدیده صورت گرفته، میزان خسارت ناشی از آن همچنان در حال افزایش است." خسارات سالانه سیل در ایالات متحده از 100 میلیون دلار در سال 1900 میلادی به حدود 300 میلیون دلار در سال 1960 رسیده است "(طاهری و بزرگ زاده، 1375ص65 ).وقوع سیلابهای عظیم بیانگر این واقعیت است که از جاری شدن سیل بطور قطعی نمی توان جلوگیری کرد، بلکه با اقدامات مدیریتی مفید میتوان از ورود تلفات و خسارات ناشی از آن جلوگیری بعمل آورد. یعنی در واقع سیل را باید پذیرفت و اصطلاحا" باید با آن کنار آمد.

انواع بلایای طبیعی

روستایی در سوماترا، پس از سونامی ناشی از وقوعزلزله در اقیانوس هند

بلایای طبیعی دارای انواع گوناگونی است. زلزله، سیل، طوفان، گردباد، سونامی، تگرگ، بهمن، رعد و برق، تغییرات شدید درجه حرارت، خشکسالی وآتشفشان نمونه‌هایی از بلایای طبیعی هستند. برخی از بلایای طبیعی، بطور غیر مستقیم، ناشی از عملکردهای انسانی هستند. برای مثال بلایای ناشی از افزایش آلودگی هوا و یا گرم شدن زمین و همچنین سیل ناشی از تخریب جنگل‌ها به‌دست انسان از این جمله‌اند

خسارات

تنها در سال ۲۰۰۸ میلادی، ۲۲۰ هزار نفر در سراسر جهان بر اثر بلایای طبیعی جان خود را از دست داده‌اند.[۴] در این میان، زنان قربانیان بیشتری نسبت به مردان داده‌اند بررسی‌های آماری بلایای طبیعی، طی سالهای ۱۹۹۰ تا ۲۰۰۲۲ نشاندهنده آن است که این بلایا روندی افزایش یابنده داشته‌اند. بر اساس آمار شدت بلایا چهار برابر، جان‌باختگان هفت برابر، آسیب‌دیدگان پنج برابر و خسارت‌های مالی سی و هشت برابر شده‌اند.

گاهی خسارات ناشی از حادثه ثانویه، بیش از خسارات ناشی از یک بلای طبیعی است. برای مثال گاهی خسارات ناشی از وقوع آتش‌سوزی پس از  وقوع زلزله، از خسارات خود زلزله بیشتر است.

آتشفشان

با آنکه اغلب بلایای طبیعی خارج از کنترل انسان به نظر می‌رسند، ولی خسارات و آسیب‌های ناشی از آنها، بطور چشمگیری قابل کنترل است. این موضوع ارتباط مستقیمی با عملیات پیش‌گیرانه توسط انسان دارد. برای مثال استحکام ابنیه در برابر بارهای افقی جهت کاهش خسارات ناشی از زلزله و یا ایجاد پوشش گیاهی و ساخت بندها و سدها جهت کاهش خسارات ناشی از سیل، از جمله موارد پیش‌گیرانه‌است.

همچنین عکس‌العمل صحیح و اصولی نیز می‌تواند در کاهش آسیب‌های ناشی از بلایای طبیعی مؤثر باشد. برای مثال آوار برداری اصولی پس از وقوع یک رویداد زمین‌لرزه، می‌تواند به کاهش خسارات و آسیب‌ها کمک کند

یکی دیگر از راه‌های کاهش آثار مخرب بلایای طبیعی، آموزش است. آموزش همچنین می‌تواند به کاهش اثرات روانی منفی در بلایای طبیعی نیز کمک کند.

یادبودها

از سال ۱۹۸۹ میلادی، دومین چهارشنبه ماه اکتبر هرسال، به عنوان روز جهانی کاهش اثرات بلایای طبیعی نامگذاری شده‌است. در کشور

طوفان کاترینا

ایران نیز، هفته‌ای به همین عنوان وجود دارد که آغاز این هفته، همان روز جهانی می‌باشد.[۸]

منظور از مخاطرات طبیعی چیست؟

 به حوادثی که به طور ناگهانی اتفاق می افتد و باعث صدمه به انسان و محیط می شود مخاطرات طبیعی می گویند که این مخاطرات عبارتند از :

زلزله ، صاعقه ، سیل ، فوران آتش فشان ، طوفان ، حمله ملخ ها و... . که در این تحقیق به توضیح برخی از آنها می پردازیم.

زلزله

لرزش ناگهانی پوسته‌های جامد زمین ، زلزله یا زمین لرزه نامیده می‌شود. دلیل اصلی وقوع زلزله را می‌توان افزایش فشار بیش از حد داخل سنگها و طبقات درونی زمین بیان نمود. این فشار به حدی است که در سنگ گسستگی بوجود می‌آید و دو قطعه سنگ در امتداد سطح شکستگی نسبت به یکدیگر حرکت می‌کنند. به سطح شکستگی که توأم با جابجایی است، گسل گفته می‌شود. وقتی که سنگ شکسته می‌شود، مقدار انرژی که در زمان طولانی در برابر شکستگی حالتهای مختلفی را برای آزادسازی انر‍ژی نهفته شده بوجود می‌آورد.

بطوری که در ابتدا فشار و نیروهای درونی ممکن است باعث ایجاد یکسری لرزه‌های خفیف و کوچک در سنگها شود که پیش لرزه نامیده می‌شود. بعد از اینکه فشار درونی بر مقاومت سنگها غلبه کرد انرژی نهفته آزاد می‌گردد و زمین لرزه اصلی رخ می‌دهد، البته نباید از اثر لرزشهای کوچکی که بعد از زمین لرزه اصلی نیز اتفاق می‌افتد و به نام پس لرزه معروف هستند، چشم پوشی کرد. لرزه ، پیش لرزه ، لرزه اصلی و پس لرزه مجموعا یک زمین لرزه را نشان می‌دهند.

باید توجه داشت که تمام زلزله‌ها با پیش لرزه‌ها همراه نیست و همچنین پیش لرزه را نمی‌توان مقدمه وقوع یک زلزله بزرگ دانست، زیرا در بسیاری از موارد یک زلزله مخرب خود یک پیش لرزه فوق العاده مخربی بوده است که در تعقیب آن اتفاق افتاده است. همچنین در بسیاری از زمین لرزه‌ها زلزله اصلی بدون هیچ لرزه قبلی و یکباره اتفاق می‌افتند، زلزله‌هایی هم در اثر عوامل دیگر مثل ریزشها (مثلا ریزش سقف بخارهای آهکی و زمین لغزشها) و یا در بعضی موارد فعالیتهای آتشفشانی نیز بوجود می‌آید که مقدار و شدت آنها کمتر است.

چرا زلزله بوجود می‌آید؟

به درستی مشخص نیست که چرا زلزله بوجود می‌آید، اما همانطور که قبلا اشاره شد تجمع انر‍ژی در درون زمین از یک طرف و افزایش نیروی زیاد در درون زمین و عدم تحکمل طبقات زمین برای نگهداری این انرژی از طرف دیگر موجب شکسته شدن زمین در بعضی نقاط آن شده و انرژی از محل آن آزاد می شود. این شکستگی که اکثرا با جابجایی زمین اتفاق می‌افتد باعث خطرات و ایجاد لرزش زمین می‌شود که به آن زلزله گفته می‌شود.

اما این انرژی از کجا می آید؟ برخی معتقدند که زمین از ورقه‌هایی تشکیل شده است که این ورقه‌ها با صفحاتی که در کنار هم قرار دارند به یکدیگر فشار وارد کرده و باعث می‌شوند که ورقه‌هایی که دارای وزن کمتری هستند به داخل زمین فرو روند (این پدیده در اصطلاح علمی فرو رانش صفحات گفته می‌شود). همچنین ممکن است که ورقه‌ها در کنار یکدیگر به هم فشرده شوند. در اثر فرو رانش و پایین رفتن صفحه به درون زمین و به دلیل افزایش فشار و دمای طبقات درونی ، ورقه شروع به گرم شدن و ذوب شدن می‌کند و مواد مذاب حاصله سبک شده و مجددا به سمت بالا حرکت کرده و فشاری را به طبقات مجاور وارد می‌کند.

ترکیب این نیروها در درون زمین باعث ایجاد یک حالت عدم تعادل انرژی می‌شود، این وضعیت تا زمانی که طبقات فوقانی و سطحی زمین تحمل مقاومت در برابر آن را داشته باشند حفظ می‌گردد. اما زمانی که سنگها دیگر تحمل این فشارها را نداشته باشند، انرژی به یکباره آزاد می‌گردد و زلزله بوجود می‌آید. البته این بدان مفهوم نیست که تمامی زلزله‌ها بدین طریق ایجاد می‌شوند، بلکه می‌توان گفت بخش اصلی زمین لرزه‌ها ، با این فرضیه قابل توجیه است.

رابطه گسل با زلزله

رابطه گسل - زلزله دو طرفه می‌باشد. یعنی وجود گسلهای فراوان در یک منطقه سبب بروز زلزله می‌گردد. این زلزله به نوبه خود سبب ایجاد گسل جدیدی گردیده و نتیجتا تعداد شکستگیها زیادتر شده و به این ترتیب قابلیت لزره خیزی منطقه افزایش می‌یابد.

نحوه آزاد شدن انرژی زلزله

ممکن است یک زلزله به همراه خود پیش لرزه و پس لرزه‌هایی داشته باشد، که این دو قبل و بعد از زلزله اصلی ممکن است وقوع یابند، به عبارتی دیگر این موضوع به نحوه آزاد شدن انرژی زلزله بستگی دارد. بطوری که انرژی زلزله بصورتهای زیر آزاد می‌گردند:

پیش لرزه