میرزا ابوالقاسم فراهانی، فرزند الوزراء میرزا عیسی، معروف به میرزا بزرگ از سادات حسینی و از مردم هزاره فراهان، از توابع اراك بود. در سال 1193 هجری قمری به دنیا آمد و زیر نظر پدر دانشمند خود تربیت یافت و علوم متداوله زمان را آموخت.
آغاز سلطنت محمدشاه مصادف بود با یك دوره بسیار بحرانی از روابط روس و انگلیس بر سر ایران. (نقل از تاریخ روابط سیاسی ایران و انگلیس، استاد سعید نفیسی، ص 43) اما ایران به ظاهر نگرانی نداشت چرا كه مردی چون قائم مقام، مصدر قدرت سیاسی وحكومتی بود. تجارب و تسلط او بر اوضاع و احوال سیاسی در حدی بود كه كسی قادر نبود از او باج بستاند.
قائم مقام همه ی اختیاراتی را كه در نظام حكومتی به دست آورده بود، در راه خیر و صلاح كشور به كار برد. اما این شدت عمل و طرز حكومت نه در میان عوامل درباری و حكومتی هواخواه داشت و نه به سوی سیاست های دولتهای استعمارگر بود. توطئه ها، به ثمر نشست. هنوز دو سال از سلطنت محمدشاه نگذشته بود كه به طرزی ناجوانمردانه، مرد بزرگ ادب و سیاست و میهن پرست بلند مرتبه را به قتل رساندند.
جای قائم مقام را به میرزا عباس ایروانی معروف به حاجی میرزا آقاسی دادند. او با نیرنگ و زاهد نمایی شگفتی، سراسر وجود شاه ابله و كودن را تسخیر كرده بود.
دوره صدارت حاج میزرا آقاسی یكی دیگر ازدوره های دشوار اجتماعی برای مردم ایران بود كه شكل خاص خودش را داشت. اوضاع فرهنگی و ادبی ایران پس از شهادت قائم مقام به دلیل رواج صنعت چاپ و تأسیس و گسترش روزنامه نویسی، گسترش سواد خواندن و نوشتن بین مردم و رفتن دانشجویان ایرانی به اروپا تأسیس مدرسه ی دارالفنون و رواج و گسترش ترجمه از زبان های اروپایی به تحول نثر فارسی و رواج ساده نویسی كمك كرد. در پی جنگ های ایران و روس آشنایی ایران با غرب بیشتر و بیشتر شد كه البته این آشنایی با خود آگاهی همراه نبود و این خود زمینه ی ایجاد تحولاتی در زمینه ی موسیقی، داستان نامه نویسی، نمایش و نقاشی و خوشنویسی شد.
فهرست مطالب
مقدمه
سال شمار زندگی
زندگی نامه ی قائم مقام فراهانی
زندگی سیاسی
سیاست
ادبیات
خوشنویسی
برخورد قائم مقام با انگلیس ها
اوضاع سیاسی ایران بعد از شهادت قائم مقام
اوضاع فرهنگی بعد از شهادت قائم مقام
رابطه ایران با كشورهای بیگانه بعد از شهادت قائم مقام
اوضاع ادبی و خوشنویسی بعد از شهادت قائم مقام
اوضاع و وضعیت هنری در رشته نقاشی بعد از قتل قائم مقام
شبیه خوانی و تعزیه
وضعیت موسقی در آن دوره
نتیجه گیری
منابع و مأخذ
تاریخ