بررسی رابطه بین سرمایه فكری و عملكرد مالی شركتهای موجود در بازار سرمایه ایران

سازمان ها در حال وارد شدن به اقتصاد مبتنی بر دانش هستند ، اقتصادی که در آن دانش و دارایی های نامشهود به عنوان مهمترین مزیت رقابتی سازمانها شناخته شده است . یکی از اجزای دارایی نامشهود سرمایه فکری می باشد که تاثیر مهمی بر عملکرد و پیاده سازی استراتزیک سازمان دارد از این رو شناسایی ، اندازه گیری و مدیریت سرمایه فکری دارای اهمیت خاصی است و منجر به مشاهده ارزش واقعی سازمان ها می شود.

برای سنجش سرمایه فکری طبقه بندی های مختلفی ارایه شده است که یکی از این طبقه بندی ها توسط پالیک[1] به نام (ارزش افزوده سرمایه فکری)[2] مطرح شده که از سه جزء کارایی سرمایه فیزیکی، کارایی سرمایه انسانی و کارایی سرمایه ساختاری می باشد. در این پژوهش ابتدا براساس مدل (ارزش افزوده سرمایه فکری)، ارزش سرمایه فکری شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران برای دوره زمانی 7 ساله 1380 الی 1386 محاسبه و سپس ارتباط بین مولفه های سرمایه فکری و بازده مالی شرکتها مورد ارزیابی قرار گرفته است. جهت محاسبه عملکرد مالی از هشت شاخص عملکرد مالی مالی در پنج گروه معرف ارزش بازار ، سودآوری، فعالیت ، بازده سرمایه ، مبتنی بر ارزش آفرینی استفاده شده است.در تحقیق حاضر ، روش آماری استفاده شده جهت تجزیه و تحلیل داده ها ، رگرسیون چند گانه و ضرایب همبستگی می باشد. نمونه انتخابی شامل 73 شرکت بصورت پیوسته برای بازه زمانی 7 ساله بوده که اندازه شرکت بعنوان متغیر کنترلی در نظر گرفته شده است.

یافته ها حاکی از رابطه معنادار مثبت بین سرمایه فکری و عملکرد مالی شرکتها و تاثیر مثبت اندازه شرکت بر روی سطوح برخورداری از سرمایه فکری و عملكرد مالی می باشد. باتوجه به این نتایج می توان توجه مدیران ، سهامداران ، سرمایه گذاران و سایر گروه های ذینفع را به منابع و توانمندیهای درون سازمانی جلب و بهره گیری از این مدل برای کسب بازده مالی بالاتر و دسترسی به ارزش واقعی شرکتها ،پیشنهاد کرد.

فهرست مطالب

چكیده:1

مقدمه:2

فصل اول:کلیات تحقیق

1-1)مقدمه4

2-1) بیان مسئله تحقیق. 5

3-1) چارچوب نظری. 7

4-1 ) اهمیت وضرورت پژوهش.. 8

5-1) اهداف پژوهش.. 9

1-5-1) اهداف علمی تحقیق. 9

2-5-1)اهداف كاربردی تحقیق. 10

6-1 )فرضیه های تحقیق. 10

7-1)تعاریف واژه ها واصطلاحات پژوهش :11

فصل دوم :مروری بر ادبیات تحقیق

1-2- مقدمه16

2-2 ) بخش اول : نظریه های مربوط به سرمایه فكری. 18

1-2-2 ) تعاریف مختلف سرمایه فكری. 20

3-2)بخش دوم : مدل های طبقه بندی سرمایه فكری. 21

1-3-2) ادوینسون و مالونه 22

2-3-2)روس و همكارانش.. 23

3-3-2) بونتیس.. 23

4-3-2) بروكینگ... 24

5-3-2) سویبی. 25

6-3-2) استوارت.. 26

7-3-2) یوستك و همكارانش.. 26

8-3-2) پتی. 27

9-3-2) چن و همكارانش.. 27

10-3-2) پتی و گویتر. 29

11-2-2) هانناس و لوونداهل. 30

12-3-2) طبقه بندی مر و اسچوما32

13-3-2) لیم و دالیمور. 32

14-3-2) طبقه بندی نورتون و كاپلان. 33

15-2-2) طبقه بندی كنفدراسیون اتحادیه های تجاری دانمارك. 33

4-2)بخش سوم: روش های اندازه گیری سرمایه فكری:34

1-4-2) طبقه بندی روش های اندازه گیری سرمایه فكری. 34

1-1-4-2) ارزش افزوده اقتصادی:35

2-1-4-2) كارت نمره متوازن:35

3-1-4-2) ترازنامه نامرئی:36

4-1-4-2) كنترل دارایی های ناملموس:36

5-1-4-2) روش جهت یابی تجاری اسكاندیا:37

6-1-4-2) شاخص سرمایه فكری:37

7-1-4-2) نرخ بازده دارایی ها :38

8-1-4-2) روش تشكیل سرمایه بازار:38

9-1-4-2) كارگزار تكنولوژی :39

10-1-4-2) روش سرمایه فكری مستقیم:39

11-1-4-2) روش های مالی و مراحل اندازه گیری مالی سرمایه فكری:40

12-1-4-2) مدل مدیریت سرمایه فكری. 40

13-1-4-2) كیوی توبین 42

14-1-4-2) هوش سرمایه انسانی. 43

15-1-4-2) مدل كارگزار فناوری. 43

16-1-4-2)روش ارزشگذاری جامع. 44

2-4-2) ارزیابی تحلیلی – تطبیقی و مدل های سنجش سرمایه فكری. 44

3-4-2) طبقه بندی شیوه های اندازه گیری سرمایه فكری از دید کلاینت و دارن. 46

1-3-4-2) روش های محاسبه مستقیم سرمایه فكری. 46

2-3-4-2) روش های برآورد ارزش بازاری سرمایه46

3-3-4-2) روش های برگشت دارایی ها46

4-3-4-2) روش های كارت امتیاز. 47

5-2) نحوه محاسبه سرمایه فكری (با استفاده از مدل پالیك) و شاخصهای عملكرد مالی شركتها53

1-5-2) محاسبه سرمایه فكری با استفاده از مدل پالیك. 53

2-5-2) شاخصهای عملكرد مالی. 55

6-2) بخش پنجم: سوابق تحقیق. 65

1-6-2) پژوهش های مشابه انجام شده در داخل. 65

2-6-2) پژوهش های مشابه انجام شده در خارج از كشور. 71

3-6-2) تفاوت تحقیق حاضر با تحقیقات مشابه داخلی. 76

فصل سوم :روش اجرای تحقیق

1-3 )مقدمه79

2-3) روش تحقیق. 79

3-3) قلمرو تحقیق. 80

4-3 )روش های گردآوری اطلاعات.. 80

5-3 )ابزارگردآوری اطلاعات.. 81

6-3) مدل مفهومی تحقیق. 82

6-3 )جامعه آماری تحقیق. 83

7-3) آزمون فرضیه ها84

8-3) روش تجزیه و تحلیل داده ها85

1 -8-3) آزمون همبستگی. 85

2-8-3 )رگرسیون چندگانه86

3-8-3 ) آزمون نرمال بودن (کولموگروف- اسمیرنوف)86

4-8-3 ) آزمون خود همبستگی(دوربین –واتسن)87

5-8-3 )چند هم خطی 87

9-3 )شیوه اندازه گیری متغیرهای پژوهش :88

10-3 ) متغیر های تحقیق :97

فصل چهارم :تجزیه و تحلیل داده ها

1-4) مقدمه99

2-4 )شاخص های توصیفی متغیرها100

3-4) روش آزمون فرضیه های تحقیق. 102

1-3-4) بررسی اعتبار مدل. 103

4-4) تجزیه و تحلیل فرضیه های تحقیق. 104

1-4-4) بررسی فرض نرمال بودن متغیرهای وابسته:105

2-4-4) تجزیه و تحلیل فرضیه اول:106

1-2-4-4 )آزمون فرضیه فرعی اول :107

2-2-4-4) آزمون فرضیه فرعی دوم : بین مولفه های سرمایه فکری و نسبت Tobin q شركت از شاخصهای ارزش بازار رابطه وجود دارد.111

3-2-4-4 )آزمون فرضیه فرعی سوم : بین مولفه های سرمایه فکری و نسبت ارزش بازارهر سهم به عایدی(P/E) شركت از شاخصهای ارزش بازار رابطه وجود دارد.114

4-2-4-4) آزمون فرضیه اصلی اول : ارتباط معنی داری بین مولفه های سرمایه فكری وشاخصهای ارزش بازاربعنوان شاخص عملكرد مالی شركت وجود دارد.119

3-4-4)فرضیه اصلی دوم : ارتباط معنی داری بین مولفه های سرمایه فكری ونسبت سودآوری بعنوان شاخص عملكرد مالی شركت وجود دارد.120

4-4-4 )آزمون فرضیه اصلی سوم : ارتباط معنی داری بین مولفه های سرمایه فكری و نسبت های فعالیت بعنوان شاخص عملكرد مالی شركت وجود دارد.124

5-4-4) آزمون فرضیه اصلی چهارم: ارتباط معنی داری بین مولفه های سرمایه فكری و نسبتهای بازده سرمایهبعنوان شاخص عملكرد مالی شركت وجود دارد.128

1-5-4-4) آزمون فرضیه فرعی چهارم: بین مولفه های سرمایه سرمایه فكری و شاخص ROE از معیارهای بازده سرمایه رابطه وجود دارد.128

2-5-4-4 )آزمون فرضیه فرعی پنجم : بین مولفه سرمایه سرمایه فكری و شاخصASR از معیارهای بازده سرمایه رابطه وجود دارد .132

3-5-4-4) نتیجه آزمون فرضیه اصلی چهارم : ارتباط معنی داری بین مولفه های سرمایه فكری و نسبتهای بازده سرمایه بعنوان شاخص عملكرد مالی شركت وجود دارد.136

6-4-4 )آزمون فرضیه اصلی پنجم:ارتباط معنی داری بین مولفه هایسرمایه فكری و شاخص مبتنی برارزش آفرینی EVAبعنوان معیارنوین عملكرد مالی شركت وجود دارد.137

7-4-4 )آزمون فرضیه اصلی ششم : بین اندازه شرکت بامیانگین سرمایه فکری و عملكرد مالی رابطه معنی داری وجود دارد.142

8-4-4 )خلاصه نتایج آزمون فرضیه ها144

فصل پنجم :نتیجه گیری و پیشنهادات

1-5 )مقدمه146

2-5) ارزیابی و تشریح نتایج آزمون فرضیه ها طبق شرایط متغیرها146

1-2-5 )نتیجه فرضیه فرعی اول 147

2-2-5) نتیجه فرضیه فرعی دوم 147

3-2-5 )نتیجه فرضیه فرعی سوم148

4-2-5 )نتیجه فرضیه اصلی اول. 149

5-2-5 )فرضیه اصلی دوم149

6-2-5) نتیجه فرضیه اصلی سوم 150

7-2-5)فرضیه اصلی چهارم150

8-2-5 )نتیجه فرضیه فرعی چهارم151

9-2-5)فرضیه فرعی پنجم151

10-2-5) نتیجه فرضیه اصلی چهارم152

11-2-5 )نتیجه فرضیه اصلی پنجم 152

12-2-5 )نتیجه فرضیه اصلی ششم:153

3-5 )نتیجه گیری کلی تحقیق. 154

4-5) پیشنهادهایی مبتنی بریافته های تحقیق. 154

5-5 )پیشنهادهایی برای تحقیق های آتی. 155

6-5 )محدودیت های تحقیق. 155

پیوست ها

پیوست الف) اسامی شرکتهای نمونه انتخاب شده و میانگین سرمایه فکری محاسبه شده:158

پیوست ب) خروجی های آماری از نرم افزار SPSS. 161

منابع و ماخذ

منابع فارسی:174

منابع لاتین:176

چکیده انگلیسی:178

جدول 1-2 طبقه بندی پتی و گویتر. 30

جدول 2-2 ویژگی های اصلی سیستم اندازه گیری. 42

جدول 3-2 مقایسه ارزش گذاری سرمایه های فكری(رودو و لیلرت)45

جدول 4-2 خلاصه روشهای اندازه گیری سرمایه فكری به شرح جدول زیر ارایه شده است:47

جدول 5-2 روش های ارزشیابی سرمایه فكری IC ( گردآوری اریک سویبی)47

جدول 6-2 شاخصها و گروهای سنجش عملكرد مالی شركتها56

جدول 1-3 خلاصه جامعه آماری و حجم نمونه ها84

جدول 2-3 شاخصها و گروه های عملكرد مالی. 90

جدول 1-4 : شاخص های توصیف کننده متغیرها تحت شاخص های مرکزی ، شاخص های پراکندگی وشاخص های شکل توزیع. 100

جدول 2-4 : شاخص های توصیف کننده متغیرها ی وابسته تحت شاخص های مرکزی به تفکیک سال. 101

جدول 3-4 : شاخص های توصیف کننده متغیرهای مستقل تحت شاخص های مرکزی به تفکیک سال. 102

جدول 4-4:آزمون نرمال بودن- متغیروابسته106

جدول 5-4 : ضریب همبستگی پیرسون ،سطح معنی داری و تعداد نمونه آماری بین متغیر مولفه های سرمایه فکری و بازار به ارزش دفتری. 107

جدول 6-4 : تحلیل واریانس رگریسون بین متغیر مولفه های سرمایه فکری و ارزش دفتری به بازار. 108

جدول 7-4 : ضریب همبستگی،تعیین و آزمون دوربین واتسون بین متغیر مولفه های سرمایه فکری و ارزش دفتری به بازار 108

جدول 8-4 ضرایب معادله رگرسیون بین متغیرمولفه های سرمایه فکری و ارزش دفتری به بازار. 110

جدول 9-4 : ضریب همبستگی پیرسون ،سطح معنی داری و تعداد نمونه آماری بین متغیر مولفه های سرمایه فکری و نسبت Tobin q. 112

جدول 10-4 : تحلیل واریانس رگریسون بین متغیر مولفه های سرمایه فکری و نسبت Tobinq. 112

جدول 11-4 :ضریب همبستگی،تعیین وآزمون دوربین واتسون بین متغیرمولفه های سرمایه فکری ونسبتTobinq 113

جدول 12-4 : ضرایب معادله رگرسیون بین متغیر مولفه های سرمایه فکری و نسبت Tobinq. 113

جدول 13-4 : ضریب همبستگی پیرسون ،سطح معنی داری و تعداد نمونه آماری بین متغیر مولفه های سرمایه فکری و نسبت P/E. 115

جدول 14-4 : تحلیلواریانس رگرسیون مولفه های سرمایه فكری با نسبت P/E. 116

جدول 15-4 : ضریب همبستگی، تعیین وآزمون دوربین واتسون مولفه های سرمایه فكری با نسبت P/E. 116

جدول 16-4 : ضرایب معادله رگرسیون مولفه های سرمایه فكری با نسبت P/E. 117

جدول 17-4 :ضریبمولفه های سرمایه فكری وشاخصهای ارزش بازار(P/E .Tobin Q. Mbv)119

جدول 18-4 : ضریب همبستگی پیرسون ، سطح معنا داری و تعداد نمونه آماری بین مولفه های سرمایه فكری با نسبت سودآوری. 120

جدول19-4 تحلیل واریانس رگرسیون مولفه های سرمایه فكری با نسبت سودآوری –بازده دارایی ها121

جدول 20-4 : ضریب همبستگی،تعیین وآزمون دوربین واتسون مولفه های سرمایه فكری با نسبت سودآوری- بازده دارایی ها(ROA)121

جدول 21-4 :ضرایب معادله رگرسیون مولفه های سرمایه فكری با نسبت سودآوری (ROA)122

جدول 22-4 : ضریب همبستگی پیرسون و سطح معنی داری بین مولفه های سرمایه فكری و نسبت فعالیت- گردش دارایی 125

جدول 23-4 : تحلیل واریانس رگرسیون مولفه های سرمایه فكری و نسبت فعالیت.. 125

جدول 24-4 : ضریب همبستگی ، تعیین و آزمون دوربین واتسون مولفه های سرمایه فكری و نسبت فعالیت – گردش دارایی 126

جدول 25-4 : ضرایب معادله رگرسیون مولفه های سرمایه فكری با نسبت فعالیت.. 126

جدول 26-4 : ضریب همبستگی پیرسون و سطح معنی داریمولفه های سرمایه فکری با بازده دفتری صاحبان سهام ROE 129

جدول 27-4 : تحلیل واریانس رگرسیونسرمایه فکری و بازده دفتری صاحبان سهام ROE. 130

جدول 28-4 :ضریب همبستگی،تعیین وآزمون دوربین واتسون سرمایه فکری و بازده دفتری صاحبان سهام ROE 130

جدول 29-4 : ضرایب معادله رگرسیون مولفه های سرمایه فكری با بازده دفتری صاحبان سهامROE. 131

جدول 30-4 : ضریب همبستگی پیرسون و سطح معنی داری بین مولفه های سرمایه فکری و بازده صاحبان سهام ASR 133

جدول 31-4 : تحلیل واریانس رگرسیون بین مولفه های سرمایه فکری و بازده صاحبان سهام ASR.. 134

جدول 32-4 :ضریبهمبستگی ،تعیین و آزمون دوریبن واتسون بین رمایه فکری و بازده صاحبان سهام ASR 134

جدول 33-4 :ضرایب معادله رگرسیون مولفه های سرمایه فكری با بازده صاحبان سهام ASR.. 135

جدول 34-4 : ضریب مولفه های سرمایه فكری وشاخصهای بازده سرمایه (ROE .ASR)136

جدول 35-4 : ضریب همبستگی پیرسون و سطح معنی داریمولفه های سرمایه فکری با ارزش افزوده اقتصادی 138

جدول 36-4 : تحلیل واریانس رگرسیون مولفه های سرمایه فکری با ارزش افزوده اقتصادی EVA.. 139

جدول 37-4 :ضریب همبستگی ، تعیین وآزمون دوریبن واتسون بین مولفه های سرمایه فکری باارزش افزوده اقتصادی 139

جدول 38-4 :ضرایب معادله رگرسیون مولفه های سرمایه فکری باارزش افزوده اقتصادی. 140

جدول 39-4 : ضریب همبستگی پیرسون و سطح معنی اندازه شرکت و مولفه های سرمایه فکری با عملکرد مالی 142

جدول 40-4 :تجزیه و تحلیل ضرایب معادله رگرسیون اندازه شرکت ،سرمایه فکری و شاخصهای عملکرد مالی 143

جدول 41-4 :خلاصه نتایج. 144

 نمودار 1-2 طرح ارزش اسكاندیا22

نمودار 2-2 مفهوم سازی سرمایه فكری از سوی بونتیس.. 24

نمودار 3-2 طبقه بندی سویبی از طریق چارچوب ناظر دارایی نامشهود25

نمودار 4-2 مدل چن و همكارانش از سرمایه فكری و روابط بین آنها27

نمودار 5-2 طبقه بندی اولیه توسط هانناس و لوونداهل. 31

نمودار 6-2 طبقـــه بندی لــوونداهــل. 31

نمودار 7-2 طبقه بندی لیم و دالیمور 32

نمودار 8-2 چارچوب كارت امتیازی متوازن. 33

نمودار 9-2 طبقع بندی كنفدراسیون تجاری دانمارك. 34

نمودار 10-2 شبكه منابع و فعالیت های ناملموس.. 41

نمودار 1-3 مدل طبقه بندی داراییهای یك شركت.. 82

نمودار 2-3 مدل تبیینی تحقیق. 82

نمودار 1-4 : نمودار پراکندگی متغیر ارزش بازاری به دفتری. 110

نمودار 2-4 نمودار مقایسه ای بین مولفه های سرمایه فکری و مجموع ارزش بازاری به دفتری طی بازه زمانی 7 ساله.111

نمودار 3-4 نمودار مقایسه ای بین سرمایه فکری و نسبت Tobinqطی بازه زمانی 7 ساله.114

نمودار 4-4 : نمودار پراکندگی متغیر نسبت Tobin q. 114

نمودار 5-4 نمودار مقایسه ای بین مجموع سرمایه فکری و مجموع نسبت P/E طی بازه زمانی 7 ساله.117

نمودار 6-4 : نمودار پراکندگی متغیر نسبت نسبت P/E. 118

نمودار7-4 نمودار مقایسه ای بین مجموع سرمایه فکری ومجموع نسبت سودآوریطی بازه زمانی7 ساله.123

نمودار 8-4 : نمودار پراکندگی متغیر نسبت سودآوری. 123

نمودار9-4 نمودار مقایسه ای بین مجموع سرمایه فکری ومجموع نسبت فعالیت طی بازه زمانی7 ساله.127

نمودار 10-4 : نمودار پراکندگی متغیر نسبت فعالیت.. 127

نمودار11-4 نمودار مقایسه ای سرمایه فکری و بازده دفتری صاحبان سهامROE طی بازه زمانی7 ساله.131

نمودار 12-4 : نمودار پراکندگی متغیر بازده دفتری صاحبان سهامROE. 132

نمودار 13-4 نمودار مقایسه ای بین سرمایه فکری وبازده صاحبان سهامASRطی بازه زمانی7 ساله.135

نمودار 14-4 : نمودار پراکندگی متغیر بازده صاحبان سهام ASR.. 135

نمودار 15-4 نمودارمقایسه ای بین مجموع سرمایه فکری و ارزش افزوده اقتصادی طی بازه زمانی7 ساله140

نمودار 16-4 : نمودار پراکندگی متغیر ارزش افزوده اقتصادی. 141