بررسی مزیت نسبی در تولید و صادرات فرش دستباف ایران

 
        نقش و اهمیت موضوع مزیت نسبی در طراحی سیاست های تجاری كشورها و گزینش روندهای مناسب تولید و صادرات كالا ، امری انكارناپذیر است ؛ بطوریكه در حال حاضر بخش عمده ای از مباحثات و مذاكرات بین المللی در زمینة تجارت ، به ارائه راهكارهایی جهت رفع نواقص بازارها و هدایت بازارها به سمت وسوی بهره‌مندی از مزیت نسبی اختصاص یافته است . در این میان عوامل مختلفی در هر یك از مراحل تولید ، صادرات و تقاضای كالا ، مزیت نسبی یك كشور را متأثر می‌سازند و این امر موجب ایجاد تغییر در جایگاه كشورها به لحاظ برخورداری از مزیت نسبی در عرصة بین المللی شده است . این امر ما را بر آن می دارد كه نسبت به بررسی مزیت نسبی كالاهای تولیدی - صادراتی در كشور اقدام نمائیم .
       هنر-صنعت فرش دستباف از جمله صنایعی است كه طی سالهای اخیر شاهد نوسانات شدید در روند تولید و صادرات آن بوده ایم . بر همین اساس تحقیق حاضر سعی دارد ضمن معرفی شاخص های مختلف تعیین مزیت نسبی ، به اندازه گیری مزیت نسبی كشور در زمینه تولید و صدور فرش دستباف و ارزیابی نقش عوامل مؤثر بر آن بپردازیم . به این منظور ، شاخص مزیت نسبی آشكار شده (RCA) جهت محاسبة مزیت نسبی كشور در صادرات فرش دستباف ، شاخص هزینه منابع داخلی (DRC) جهت محاسبة مزیت نسبی كشور در تولید فرش دستباف و كشش قیمتی تابع تقاضای جهانی فرش دستباف ایران به منظور محاسبة مزیت نسبی رقابتی كشور مطمح نظر قرار گرفته اند .
       نتایج حاصل از محاسبه شاخص RCA حاكی از آن است كه ایران طی سالهای مورد بررسی دارای مزیت نسبی در زمینة صادرات فرش دستباف بوده است (RCA>1) . البته تخمین تابع روند تغییرات شاخص RCA نشان دهندة نوسانات شدید وضعیت مزیت نسبی كشور در زمینة صادرات این كالا می باشد . تخمین كشش قیمتی تابع تقاضای جهانی فرش دستباف ایران ، نمایانگر چسبندگی شدید مقدار تقاضای فرش ایران با قیمت فروش آن در سطح بین المللی است (E>1) . محاسبات انجام شده در خصوص شاخص DRC نیز حكایت از آن دارد كه كشور در زمینة تولید فرشهای اعلاباف 60 رج تمام ابریشم در استانهای آذربایجان شرقی و قم و فرشهای معمولی باف 50-45 رج در استانهای اصفهان و خراسان دارای مزیت نسبی و در تولید فرشهای درشت باف 30 رج در استان همدان از عدم مزیت نسبی برخوردار است .
به منظور تحلیل نتایج بدست آمده ، ضمن محاسبة نرخ ارز غایی ، قیمت غایی فروش، ارزش غایی مواد اولیة داخلی و نهاده های قابل تجارت به كار رفته در تولید هر مترمربع فرش دستباف ، اقدام به محاسبه و تحلیل كشش ارزی و قیمتی DRC و همچنین كشش DRC نسبت به تغییرات ارزش مواد اولیة داخلی و ارزش نهاده های قابل تجارت نموده ایم . مهمترین عوامل مؤثر در مزیت نسبی كشور در تولید و صادرات فرش دستباف نیز در قالب سؤالات پرسشنامه های تحقیق و در سطح میدان تحقیق (استانهای آذربایجان شرقی ، قم ، اصفهان ، خراسان و همدان) مورد پرسش قرار گرفته و نتایج بدست آمده با استفاده از نرم افزار spss مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته و با بكارگیری روشهای تحلیل آماری (توصیفی و استنباطی) نسبت به ارزیابی نقش عوامل مذكور بر مزیت نسبی كشور اقدام شده است .
 
                        
فهرست مطالب:
عنوان                                                                                                          صفحه
چكیده  
فصل اول: كلیات
1-1- مقدمه                                                                                          2
2-1- اهمیت تحقیق                                                                                 2
3-1- فرضیات تحقیق                                                                               4
4-1- اهداف تحقیق                                                                                4
5-1- روش شناسی تحقیق                                                                         5
6-1- سابقه تحقیق                                                                                  6
7-1-فصل بندی و رئوس مطالعات تحقیق                                                      8

فصل دوم: مبانی نظری اصل مزیت نسبی
1-2- راهبرد های توسعه اقتصادی و جایگاه تجارت بین الملل                                    10
1-1-2- راهبردهای درونگرای توسعه اقتصادی                                                                       11
2-1-2- راهبردهای برونگرای توسعه اقتصادی                                                                        13
2-2- تأثیر تجارت بین الملل بر رشد اقتصادی                                                        16
1-2-2- تفسیر سنتی نقش تجارت بین الملل                                                                                  16
2-2-2- تفسیر نوین نقش تجارت بین الملل                                                                           18
3-2- مبانی تئوریك تجارت بین الملل و مزیت نسبی                                          19
1-3-2- دیدگاه مزیت مطلق آدام اسمیت                                                                               19
2-3-2- دیدگاه مزیت نسبی دیوید ریكاردو                                                                           20
3-3-2- مزیت نسبی و هزینه فرصت های از دست رفته                                                            21
4-3-2- دیدگاه مزیت نسبی هكشر – اوهلین (نظریه جدید تجارت بین الملل)                               21
4-2- مزیت نسبی و سودآوری تجارت بین الملل                                                  24
5-2- شكاف فن آوری و پویایی در مزیت نسبی                                             29
6-2- مزیت نسبی بالفعل و بالقوه                                                                34
1-6-2- مزیت نسبی بالفعل اسمی                                                                                        36
2-6-2- مزیت نسبی بالفعل حقیقی                                                                                                36
3-6-2- مزیت نسبی بالقوه اسمی                                                                                         36
4-6-2- مزیت نسبی بالقوه حقیقی                                                                                       36

فصل سوم: روش شناسی تعیین مزیت نسبی
1-3- شاخص های مزیت نسبی آشكارشده (RCA)                                           41
1-1-3- شاخص های مبتنی بر آمار تولید و صادرات                                                                      41
1-1-1-3- معیار سهم صادرات                                                                                       42
2-1-1-3- معیار سهم خالص صادرات                                                                                 43
3-1-1-3- شاخص یونیدو                                                                                              43
2-1-3- شاخص های مبتنی بر آمار صادرات                                                                      43
1-2-1-3- شاخص بالاسا (BAL)                                                                                   43
2-2-1-3- شاخص دانگز – ریدل (DR)                                                              45
3-2-1-3- شاخص های خالص یونیدو                                                                            45
3-1-3- شاخص های مبتنی بر آمار صادرات و ابزار آماری                                                  45
1-3-1-3- نگرش درآمدی                                                                                            46
2-3-1-3- نگرش رتبه ای                                                                                            46
3-3-1-3- نگرش ثبات                                                                                         47
4-3-1-3- نگرش درآمدی – ثبات                                                                                  47
2-3- محدودیت های شاخص های RCA                                                                   48
3-3- شاخص های مبتنی بر روش های اقتصادسنجی                                         49
عنوان                                                                                                          صفحه
1-3-3- تخمین توابع عرضه و تقاضای محصول                                                                     49
2-3-3- روش دیك                                                                                                          52
4-3- شاخص مبتنی بر روش برنامه ریزی                                                                          53
5-3- شاخص های طرف عرضه                                                                                       54
1-5-3- معیار هزینه منابع داخلی (DRC)                                                                              55
1-1-5-3- پیشینه كاربرد و فرمول محاسباتی DRC                                                                                55
2-1-5-3- تعریف قیمت های سایه ای و نقش آن در محاسبه DRC                                                    58
3-1-5-3- تبدیل عوامل تولید خارجی به داخلی و وضعیت DRC                                                      63
2-5-3- معیار نرخ حمایت مؤثر (EPR)                                                                                65
3-5-3- معیار تجزیه و تحلیل منافع اقتصادی (SBA) یا سودآوری خالص اجتماعی (NSP)             65
4-5-3- معیار الگوی داده – ستانده، برنامه ریزی و هزینه منابع داخلی                                          66
6-3- شاخص‌های طرف تقاضا                                                                  68
1-6-3- اهمیت شناخت بازارهای هدف صادراتی در ایجاد مزیت نسبی رقابتی                                    69
1-1-6-3- نقش مشخصه های تقاضا در بازارهای هدف بر ایجاد مزیت نسبی رقابتی                   71
    2-1-6-3- نقش تجزیة بازارهای هدف در ایجاد مزیت نسبی رقابتی                                             72
    3-1-6-3- اهمیت روابط سیاسی در ایجاد مزیت نسبی رقابتی                                         72
2-6-3- كاربرد شاخص های طرف تقاضا در تعیین مزیت نسبی رقابتی                                              73
7-3-بررسی مبانی نظری نمونه گیری و انجام فعالیت میدانی تحقیق                         75
1-7-3- علل نمونه گیری                                                                                                            76
2-7-3- روش های مختلف نمونه گیری در تحقیقات میدانی                                                      77
3-7-3- انواع نمونه گیری احتمالی (تصادفی)                                                                         78
1-3-7-3- نمونه گیری تصادفی ساده                                                                            79
2-3-7-3- نمونه گیری تصادفی سیستماتیك                                                                      79
3-3-7-3- نمونه گیری تصادفی خوشه ای                                                                         80
4-3-7-3- نمونه گیری تصادفی طبقه بندی شده                                                                  80
4-7-3- روش تعیین حجم نمونه                                                                81
5-7-3- روش تجزیه و تحلیل اطلاعات حاصله از فعالیت میدانی تحقیق                           83
6-7-3- روش های تحلیل آماری                                                                                                 84
1-6-7-3- آمار توصیفی                                                                                                             84
2-6-7-3- آمار استنباطی                                                                                                   85
1-2-6-7-3- تحلیل آزمون ناپارامتریك چی دو                                                                 85
2-2-6-7-3- تحلیل عامل (Factor Analysis)                                                                86

فصل چهارم : تجزیه و تحلیل نتایج حاصله از اندازه گیری مزیت نسبی
1-4- بررسی مزیت نسبی در صادرات فرش دستباف ایران                                91
1-1-4- بررسی روند صادرات فرش دستباف ایران                                                              92
2-1-4- محاسبه مزیت نسبی در صادرات فرش دستباف ایران                                                     94
3-1-4- بررسی روند تغییرات شاخص RCA در صادرات فرش دستباف كشور                               100
4-1-4- بررسی نقش عوامل مؤثر بر مزیت نسبی در صادرات فرش دستباف كشور              101
2-4-بررسی مزیت نسبی رقابتی كشور در صنعت فرش دستباف                                            126
1-2-4- محاسبه مزیت نسبی رقابتی كشور با استفاده از تخمین مدل تقاضای صادراتی فرش دستباف     129
3-4- بررسی مزیت نسبی كشور در تولید فرش دستباف                                                       131
1-3-4- نحوه كاربرد معیار DRC در محاسبه مزیت نسبی كشور در تولید فرش دستباف                   132
2-3-4- نحوه برآورد قیمت های سایه ای به منظور محاسبه مزیت نسبی حقیقی كشور در تولید فرش دستباف                                                                                                               133
1-2-3-4- برآورد قیمت سایه ای عوامل داخلی تولید فرش دستباف                                       133
2-2-3-4- برآورد قیمت سایه ای نهاده های قابل تجارت درتولید فرش دستباف                137
3-2-3-4- برآورد قیمت سایه ای نرخ ارز                                                                    138
3-3-4- محاسبه مزیت نسبی در تولید فرش دستباف                                                                143
4-3-4- بررسی مزیت نسبی در تولید فرش دستباف در استان آذربایجان شرقی                                   143
1-4-3-4- پیشینه قالی بافی در آذربایجان                                                                   143
2-4-3-4- ویژگیهای ظاهری قالی های آذربایجان                                                        146
3-4-3-4- ویژگیهای فنی بافت در قالی های آذربایجان                                                      148
4-4-3-4- آنالیز قیمت تمام شدة تولید فرش دستباف در استان آذربایجان شرقی                       150
5-4-3-4- محاسبه مزیت نسبی تولید فرش دستباف در استان آذربایجان شرقی                         151
6-4-3-4-تجزیه و تحلیل آماری نقش عوامل مؤثر بر مزیت نسبی در تولید فرش دستباف در استان آذربایجان شرقی                                                                                               153
5-3-4- بررسی مزیت نسبی در تولید فرش دستباف در استان قم                                          177
1-5-3-4- پیشینة قالی بافی در قم                                                                                   177
2-5-3-4- ویژگیهای فنی بافت در قالی های قم                                                                 178
3-5-3-4- ویژگیهای ظاهری قالی های قم                                                                        179
4-5-3-4- آنالیز قیمت تمام شدة تولید فرش دستباف در استان قم                                               180
5-5-3-4- محاسبه مزیت نسبی تولید فرش دستباف در استان قم                                            181
    6-5-3-4-تجزیه و تحلیل آماری نقش عوامل مؤثر بر مزیت نسبی در تولید فرش دستباف در استان قم        183
6-3-4- بررسی مزیت نسبی تولید فرش دستباف در استان اصفهان                                        205
1-6-3-4- پیشینة قالی بافی در اصفهان                                                                             205
2-6-3-4- ویژگیهای ظاهری قالی های معاصر اصفهان                                                         206
    3-6-3-4- ویژگیهای فنی بافت در قالی های اصفهان                                                     207
4-6-3-4- آنالیز قیمت تمام شدة تولید فرش دستباف در استان اصفهان                                    210
    5-6-3-4- محاسبه مزیت نسبی تولید فرش دستباف در استان اصفهان                               211
    6-6-3-4-تجزیه و تحلیل آماری نقش عوامل مؤثر بر مزیت نسبی در تولید فرش دستباف در استان اصفهان                                                                                                                            213
7-3-4- بررسی مزیت نسبی تولید فرش دستباف در استان خراسان                                        236
1-7-3-4- پیشینة قالی بافی در خراسان                                                                            236
2-7-3-4- ویژگیهای ظاهری و فنی بافت قالی در مهمترین مراكز قالی بافی در استان خراسان        237
3-7-3-4- آنالیز قیمت تمام شدة تولید فرش دستباف در استان خراسان                            244
4-7-3-4- محاسبه مزیت نسبی تولید فرش دستباف در استان خراسان                                     245
       5-7-3-4-تجزیه و تحلیل آماری نقش عوامل مؤثر بر مزیت نسبی در تولید فرش دستباف در استان خراسان    247
8-3-4- بررسی مزیت نسبی تولید فرش دستباف در استان همدان                                                269
1-8-3-4- پیشینة قالی بافی در همدان                                                                              269
2-8-3-4- ویژگیهای ظاهری قالی های همدان                                                                   270
3-8-3-4- ویژگیهای فنی بافت در قالی های همدان                                                       271
4-8-3-4- آنالیز قیمت تمام شدة تولید فرش دستباف در استان همدان                                     274
5-8-3-4- محاسبه مزیت نسبی تولید فرش دستباف در استان همدان                           275
    6-8-3-4-تجزیه و تحلیل آماری نقش عوامل مؤثر بر مزیت نسبی در تولید فرش دستباف در استان همدان                                                                                                                             277
9-3-4- تجزیه و تحلیل نقش عوامل مؤثر بر مزیت نسبی در تولید فرش دستباف كشور                       299
1-9-3-4- تجزیه و تحلیل نرخ ارز غایی                                                              299
2-9-3-4- تجزیه و تحلیل قیمت غایی فروش هر متر مربع فرش دستباف                                301
3-9-3-4- تجزیه و تحلیل ارزش غایی مواد اولیه داخلی هر متر مربع فرش دستباف                   303
4-9-3-4- تجزیه و تحلیل ارزش غایی نهاده های قابل تجارت هر متر مربع فرش دستباف 305
5-9-3-4- تجزیه و تحلیل كشش ارزی DRC                                                                  306
6-9-3-4- تجزیه و تحلیل كشش قیمتی DRC                                                                  307
7-9-3-4- تجزیه و تحلیل كشش DRC نسبت به ارزش مواد اولیه داخلی                               308
8-9-3-4- تجزیه و تحلیل كشش DRC نسبت به ارزش نهاده های قابل تجارت                       309
9-9-3-4- ارزیابی عوامل مؤثر بر مزیت نسبی كشور در تولید فرش دستباف براساس مطالعات  میدانی تحقیق                                                                                                                 310

فصل پنجم: نتیجه گیری و پیشنهادات
1-5- خلاصه نتایج تحقیق                                                                                                            331
2-5- ارائه سیاست های كاربردی                                                                                      340
فهرست منابع   &n