تربیت و قلمرو آن
تربیت بطور خلاصه عبارت است از پرورش و رشد دادن استعدادهایی كه آفریدگار جهان در وجود انسان جهت سعادت و كمال او بودیعت گذاشته است.
با این تعریف اجمالی موضوعات زیر در امر تربیت مورد دقت و توجه قرار میگیرد:
1- تربیتكننده با داشتن هدف معین و علاقمندی كافی و آگاهی كامل به اهمیت و ارزش تربیت این مسئولیت مقدس را میپذیرد.
2- او از تجربهها و اطلاعات لازم بهرهمند میباشد و از اصول و مبانی تربیت عالم و آگاه و خودش نیز از فضایل اخلاقی و مزایای تربیتی برخوردار است.
3- تربیتكننده نسبت به موقعیت فرد یا افراد مورد تربیت و استعدادهای جسمی و روحی آنها آشنایی كامل دارد و میداند كه چگونه انسانهایی را برای چه جامعهای باید بسازد.
4- مربی به وضع و شرایط محیطی كه در آن زندگی میكند و نیازهای اساسی آینده جامعه خود كاملاً آگاه است و فعالیت خود را متناسب با آن نیازها بكار میاندازد.
5- كار و فعالیت مربی مبتنی بر طرح و برنامه حساب شده و متوجه به هدفهای صحیح و مطلوب جامعه و متكی بر روش متناسب با این هدفها انجام میگیرد.
6- مسئول تربیت برای پیشبرد اهداف مقدس خویش ناگزیر است وسایل كار برای خود و افراد مورد تربیت متناسب با شرایط و امكانات زمان داشته باشد زیرا میداند كه هیچ كاری بدون وسیله متناسب به انجام نمیرسد.
7- در جامعهای كه اكثریت قریب به اتفاق آن مسلمانند مربی آگاه میكوشد تا برای پایداری و استواری یك جامعه مترقی و مستقل اسلامی افرادی مؤمن و صاحب رشد و متخلق به اخلاق اسلامی و خدمتگزار به جامعه خود تربیت كند.
پایههای اساسی تربیت
تمایلات انسانی و غرائز طبیعی بمنزلة پایههای اساسی است كه تربیت بر روی آنها بنا میشود. یا بعبارت دیگر، تربیت عبارت از تعدیل خواهشهای طبیعی و تنظیم كیفیت بهرهبرداری از نیروهای غریزی است.
«خوی و منش عبارت است از غرائزی كه شغل و تجربه آن را بگونهای مختلف رنگ كرده و مانند كاشیكار ماهری پهلوی هم چیده است.»[1]
موقعیكه آداب و رسوم تربیت بر اثر تكرار و ممارست، رنگ عادت بخود میگیرد و بصورت خلق و خوی ثابت در میآید، آدمی بر طبق آن از سرمایههای طبیعی خود استفاده میكند و به آسانی، غرائز در مجاری عادات بجریان میافتند.[2]
«عادات به محض آنكه تشكیل یافتند با بهرهبرداری از ذخیرة فعالیتهای ذاتی آدمی، به وجود خود ادامه میدهند و لاینقطع این فعالیتها را به میل خودشان تحریك میكنند، تقویت مینمایند، تفكیك میسازند، متمركز میكنند و از غرائز خام و نامنظم، دنیائی مطابق میل خود بوجود میآورند به طوری كه میتوان گفت آن موجود نه مخلوق عقل است و نه زائیده غریزه، بلكه مصنوع عادات میباشد.»[3]
فهرست مطالب:
بخش اول: تربیت 23-8
تربیت و قلمرو آن
پایههای اساسی تربیت
اشاراتی كوتاه به مراحل تربیت
اهداف تربیتی
عوامل تربیت
سخن، ابزار تربیت
اسلام و تربیتپذیری انسان
نكات عقلی و اسلامی در تربیتپذیری انسان
ارزش و اهمیت تربیت
10. توضیحاتی دیگر در باب هدف تربیت و تعلیم
11. تربیت و وظائف آن
12. ویژگیهای تربیت دختران
13. عالیترین انتساب
14. بهترین میراث
15. بروز نتایج تربیت
بخش دوم: شخصیت 30-24
شخصیت چیست؟
صفات پایدار
منشا شخصیت
اثبات شخصیت
جوان و محیط اجتماعی
اسلام و صفات شخصیت
شخصیت فرزندان
بشر و خواهش عزت نفس
عزت نفس و آزادگی
10. مراعات شرف كودك در خانواده
11. آئین اسلام و عزت نفس
بخش سوم: خانواده و مسائل نوجوانان و جوانان 39-31
بخش اول: تربیت و مسائل عاطفی
الف: خانواده و تربیت
وظایف والدین
سخنی دیگر درباره نخستین مربی كودك
معلم اول كودك
پیریزی قواعد زندگی
خانواده و تربیت
شریفترین خدمت
مراقبتها در هفت سال سوم
تمایلات نوجوان و جوان
توجه به نیاز آنان
10. مهرطلبی آنان
11. هدایت نوجوان و جوان
ب: نیاز به محبت 43-40
جلوههای مهرطلبی
جدائیهای طولانی
مهرورزی به هنگام بازگشت
چهره متبسم
چند نكته مهم
همدمی با فرزندان
در برابر حرف حق
اما سخنی هم با شما
بخش چهارم: نقش پدر 50-44
الف: اخلاق پدر
ب: بیگانگی با فرزندان
جوش كار و تلاش
سر در لاك خود
ج: نزاع در خانه
خانه جهنمی
سعادتمندی كانون
گریز از خانه
آثار بد خشونتها
مادر و اخلاق اسلامی
حوصلة مادر
بخش پنجم: نقش مادر 54-51
الف: اخلاق مادر
ب: مادر و رازهای فرزندان
مادر بهترین رازدار
چند نكته مهم
ج: جنبههای مذهبی مادر
مادر و مذهب
نیاز به ایمان
كنترل روابط
در برابر عبادت فرزندان
ارجحیت پسر بر دختر
در آموزش علم
مساله كار در خانه
مراقبتها در ابراز عواطف
بخش ششم: احساس نابسامانی در خانواده 62-54
الف: تبعیض در خانه
ب: تحقیر در خانه
جوان و مسالة تحقیر
انتقادپذیری از فرزندان
چند نكته مهم
ج: آزادی فرزندان در خانه
جوان و آزادی
نوع آزادی
نكتهها در كنترل
د: احترام والدین
سئوالی در ذهن جوان
نیكی به پدر و مادر
رعایت حرمت فرزندان
جبران خطای تربیتی
وظیفة والدین
توقف رشد عقلی
آسیبهای روحی
زیادهروی در محبت
بدترین پدران
بخش هفتم: نكتههای مهم در روابط والدین و فرزندان 65-63
بخش هشتم: دومین كلاس تربیت (مدرسه) 76-66
مدرسه و تكوین شخصیت كودكان و نوجوانان
همگامی خانه و مدرسه
نقش مدرسه در انتقال ارزشها
رفتارهای مذهبی چگونه تبلور مییابد؟
هشیاریهای فرهنگی در پاسداری از سلامت و رشد مطلوب
مهاجمان فرهنگی كیستند؟
هدف مهاجمان فرهنگی چیست؟
رسالت اولیاء و مربیان و پیشگیری از آسیبهای اجتماعی
منابع مورد استفاده
علوم تربیتی