اثرات تكلیف شب برای دانش آموزان

 

مقدمه:
   تكلیف همواره به عنوان یكی از عوامل مهم در تحقق یادگیری مطرح بوده و در هر دوره متناسب با برداشتی كه از یادگیری وجود داشته، شكل و نوع تكلیف نیز متفاوت بوده است. شاید در گذشته اگر دانش آموزی صرفاً موفق به محفوظاتی در ذهن خویش می شد، تصور می رفت كه یادگیری در او تحقق یافته است. اما امروزه، با تعریفی كه از یادگیری می شود توقع اهدافی فراتر از آن وجود دارد. یكی از متغیرهای رایج در مورد یادگیری به شرح زیر است: «یادگیری تغییری است كه در توانایی انسان ایجاد می شود و برای مدتی باقی می ماند و نمی توان آن را به سادگی به فرآیندهای رشد كسب شده نسبت داد.»[1]
به همین دلیل از تكالیف خانه به عنوان تمرین جهت یادگیری و توانایی استفاده می گردد و تكلیف خانه به آن دسته از فعالیت های درسی اطلاق می شود كه در یادگیری های كلاسی جهت انجام دادن در خارج از كلاس درس و مدرسه برای دانش آموزان تعیین می شود.
تاكنون صدها تحقیق در مورد تكلیف خانه و نقش آن در موفقیت های تحصیلی انجام شده است. برای نمونه قدمت این تحقیقات به نود سال پیش می رسد و آنها در مجموع تكلیف را جزء جدایی ناپذیر یادگیری می دانند. مطالعات نظرات معلمین، محصلین و والدین متخصصین در سالهای اخیر نشان می دهد كه همگی معتقدند كه تكلیف شب دانش آموزان را در كسب نمرات بهتر یاری می‌نماید. از جمله متخصصینی كه انجام تكالیف درسی را مفید می داند دكتر علی اكبر سیف می باشد وی در مورد اهمیت و نقش تكلیف در تحقق یادگیری معتقد است:
1-  «بخش عهده یادگیری باید در كلاس انجام گیرد و فعالیت های خارج از مدرسه باید مكمل یادگیری و فعالیت های مدرسه باشد. در شرایطی، توضیحاتی كه در كلاس داده می شود برای یادگیری بعضی از دانش آموزان كفایت می كند، اما برای بعضی دیگر ممكن است چنین نباشد و لذا به تمرین ومرور بیشتری نیاز داشته باشند، در این صورت می توان با تعیین تكالیفی مناسب با نیاز هر دانش آموز او را در این امر یاری كرد» (سیف، 1374)
تكلیف شب از وظایفی است كه از تاسیس مدارس همگانی عمدتاً به منظور تكمیل آموزش مدرسه و گاه به عنوان وسیله ای در دستیابی به اهداف دیگر آموزش و پروش مانند عادت به كار مستقل، رشد، مسئولیت، عادت به مطالعه برای دانش آموزان در كشورها معمول بوده است.
امروزه با توجه به تحولات جوامع با پیدایش نظریه‌های تربیتی و وجود رسانه‌هایی كه اوقات فراغت دانش اموزان را به خود اختصاص می دهد، ضرورت تكلیف شب در بسیاری از كشورها مورد سوال قرار گرفته و راههای دیگری برای پر كردن اوقات فراغت كودكان و نوجوانان در خانه تدبیر می گردد.
در بعضی از جوامع از جمله در ایران- تكلیف شب هنوز جایگاهی سنتی و ارزشی خود را حفظ نموده است و از آن جا كه گروه های مختلفی درگیر آن می باشند، این مسئله هنوز به عنوان یك موضوع روز مطرح بوده و طیف وسیعی از افكار و عقاید مختلف و گاه متضادی را در بر می گیرد. تكلیف شب چنان با تار و پود نظام آموزش و پرورش كشورمان آمیخته است كه تصور مدرسه بدون تكلیف برای بسیاری از ما ممكن نیست. تكلیف به عنوان فعالیتی كه دانش آموزان و والدین آنها را درگیر ساخته از دیدگاه های مختلف و حتی متضاد مورد بررسی قرار گرفته است.
موافقان معتقدند اگر دقت لازم در تعیین نوع تكلیف صورت پذیرد و اگر این فرایند مورد ارزشیابی دقیق واقع شود نه تنها مزاحم یادگیری مدرسه ای نیست بكله تداومی مناسب برای آن محسوب می شود. مخالفان این فعالیت بیشتر وضعیت اجرایی نامناسب آن را در چه مرحله تعیین تكلیف و چه در مراحل اجرا و ارزشیابی دلیلی برای بیهوده بودن این فعالیت دانسته اند. با وجود این نقش تكلیف شب به عنوان یك حلقه ارتباطی بین خانه و مدرسه انكار ناپذیر است و تكلیف شب می تواند به عنوان وسیله ای جهت ارتباط بین والدین و شاگرد و معلم به كار گرفته شود.
آنچه در این ارتباط حائز اهمیت است چگونگی تكرار مطالب و تمرین آموخته‌هاست. روشن است تمرین یا تكرار درس های آموزشگاهی زمانی می تواند مفید واقع گردد كه عوامل موثر در یادگیری و پیشرفت تحصیلی نیز مورد توجه قرار گیرد. وقتی دانش آموزان در شرایط یكسان در مقایسه با دانش آموزانی كه علاقه آشكار ندارند آن موضوع را به سهولت و با سرعت بیشتری می آموزند. دانش آموزان ممكن است با یك نوع تكلیف برخورد مثبت و با نوعی دیگر تكلیف برخورد منفی داشته باشند. چنین دانش آموزی احتمالا در تكلیفی كه نسبت به آن نگرش مثبت دارد پیشرفت بیشتری خواهد داشت.
منظور از مشق شب یا تكلیفی كه دانش آموز باید برای تكمیل آموزش و پرورش مهارت ها و توانمندی های خود انجام دهد چیست؟ آیا دانش آموزی كه مجبور است چهار بار از درس رونویسی كند به اهداف شناختی، عاطفی و رفتاری آموزشی و پرورش در ارائه مشق شب یا تكالیف شبانه دست می یابد؟ مشق شب تا چه اندازه سبب بالندگی آموزشی در رشد تحصیلی دانش آموزان می شود؟ آیا معلم با دادن تكالیف اجباری، سنگین، خسته كننده، ملال آور، غیر ضروری موجب افزایش انگیزش تحصیلی و رشد خلاقیت او می شود؟
آیا تنها یك نوع سنتی و كلیشه ای مشق شب در جریان آموزش و پرورش ما متداول است؟ آیا معلمان و متخصصان تعلیم و تربیت نمی خواهند با روشی دیگر از طریقی تازه تر، مشكلات مشق شب را در نظام آموزشی برطرف كنند؟
جای تردید نیست كه مشق شب باعث پایدار شدن یادگیری ها و آموزشهای كودكان دبستانی می شود ولی نباید فراموش كنیم كه كودك دبستانی در هنگام نوشتن مشق شب در حال گذراندن زندگی خود نیز هست. پس مشق شب باید با زندگی او تناسب داشته باشد.
آنچه محقق را به انجام چنین تحقیقاتی وا می دارد ارزیابی دقیق از عملكرد آموزگاران در باره‌ی تعیین تكالیف برای دانش آموزان و چگونگی نحوه‌ی بررسی این تكالیف و بررسی تاثیر انواع تكلیف در یادگیری دانش آموزان است. شكی نیست كه هنوز عده‌‌ی كثیری از معلمان، به شیوه‌ی سنتی تكلیف شب می‌گویند و هراز گاهی اگر فرصت دست بدهد بر روی تكالیف یا آخر تكلیف علامت هایی از خط زدن و یا امضا نمودن ثبت می نمایند و این روش تعیین تكلیف برای تمامی دانش آموزان و نحوه‌ی بررسی آن تا چه حد می‌تواند بر میزان تثبیت یادگیری دانش آموزان موثر باشد. و بررسی این نكته به نظر ضروری می رسد كه چند درصد از معلمان ما از شیوه های نوین در تهیه‌ی تكالیف و بررسی آن سهم دارند و چگونه می توان این روش ها را بسط و گسترش داد.

 

فهرست مطالب:

عنوان

صفحه

فصل اول

 

مقدمه

1

بیان مسئله

7

ضرورت و اهمیت پژوهش

10

متغیرهای پژوهش

13

تعریف عملیاتی متغیرها

14

فرضیه های تحقیق

15

فصل دوم

 

مقدمه

18

قوانین یادگیری از نظر روانشناسان

21

تاثیر تكلیف در یادگیری

23

آیا تكلیف شب یك ضرورت تربیتی است؟

24

ملاك های تعیین تكلیف شب

26

تناسب نوع تكلیف با نوع درس

28

جایگاه تكلیف

28

تصحیح تكلیف

29

تشریح اهداف تكلیف

30

فواید و مضرات تكلیف

30

اهداف تكلیف

31

انواع  تكلیف

32

حجم تكلیف

33

رابطه تكلیف با میزان هوش و استعداد دانش آموزان و پیشرفت تحصیلی آنها

35

تاریخچه تكلیف شب در جهان

36

تكلیف شب به عنوان یك تجربه یادگیری

38

اثرات تكلیف شب

40

نظریات مختلف درباره تكلیف شب

41

تاریخچه تكلیف شب

44

تحقیقات انجام شده در ایران

52

فصل سوم

 

روش تحقیق

56

نوع تحقیق

56

جامعه آماری

57

نمونه آماری

57

روش نمونه گیری

57

ابزار تحقیق

57

روش تجزیه و تحلیل اطلاعات

 

فصل چهارم

 

الف- آمار توصیفی

61

مقدمه و بیان افراد نمونه آماری بر اساس مدرك سابقه، جنسیت و منطقه جغرافیایی

61

بیان فرضیه ها و سوالات مربوط به آن

62

سوالات پرسشنامه و جداول مربوط به فرضیه شماره یك

101-63

سوالات پرسشنامه و جداول مربوط به فرضیه شماره دو

101-63

سوالات پرسشنامه و جداول مربوط به فرضیه شماره سه

101-63

سوالات پرسشنامه و جداول مربوط به فرضیه شماره چهار

101-63

سوالات پرسشنامه و جداول مربوط به فرضیه شماره پنج

101-63

سوالات پرسشنامه و جداول مربوط به فرضیه شماره شش

101-63

سوالات پرسشنامه و جداول مربوط به فرضیه شماره هفت

101-63

تجزیه و تحلیل و بیان روش مقایسه ای ارائه تكلیف شب سنتی و فعال

101

آمار استنباطی

105

بحث و نتیجه گیری

109

فصل پنجم

 

خلاصه پژوهش

112

عنوان و اهداف پژوهش

112

فرضیه های پژوهش

112

نوع پژوهش

114

پیشنهادات

115

محدودیت ها و موانع

116

پیوست ها

 

منابع و مأخذ

119

فهرست جداول

121

نمونه فرم پرسشنامه

124

 

علوم تربیتی