جرایم بهداشتی ، درمانی و دارویی در قانون تعزیرات حكومتی

امروزه پیشرفته بودن هر كشور را با شاخص های آموزشی و بهداشتی و درمانی آن می‌سنجند، هر قدر امكانات آموزشی و بهداشتی و درمانی برای مردم كشور بیشتر فراهم باشد به همان نسبت آن كشور از جایگاه و موقعیت بهتری در جامعة جهانی برخوردار است. در حال حاضر توجه به بهداشت بیش از درمان مورد نظر است و در این مورد سیاست هایی به منظور پیشگیری از شیوع بسیاری از بیماری ها صورت می‌گیرد كه هنوز هم این اقدامات كافی به نظر نمی‌رسد.

بالا بودن هزینه های دارو و درمان، كمبود بیمارستان های مجهز در بسیاری از شهرها، كمبود پزشك متخصص در بسیاری از نقاط كشور و كبود دارو و…  از جمله مسائل موجود در بخش بهداشت و درمان است كه برای برخورد با این مسائل باید تدابیر جدیدتر و مؤثرتری را اتخاذ نمود.

از طرفی دیگر از عوامل كارایی انسانی، بسته به تأمین غذای سالم و كافی است، به همین جهت تولید و نگهداری مواد غذایی طبق اصول بهداشتی و فنی از پایه های بهداشت عمومی‌و پیشگیری از بیماری های مختلف است.

گسترش شهرنشینی و نتایج آن افزون طلبی،‌ تحوّل سیستم های تولید، ازدیاد روزافزون نیازهای عمومی‌و مصرفی جامعه در زمینه مواد غذایی و دارویی، عدم توانایی نظارت بر مراكز درمانی و واحدهای تولیدی مواد خوردنی و آشامیدنی و آرایشی و بهداشتی و… شرایط را برای بروز بعضی از تخلّفات آماده نموده است. افزایش شمار سریع مراكز تولید مواد خوردنی، آشامیدنی و آرایشی،‌‌ بهداشتی و كارخانه های ساخت فرآورده های دارویی، تأمین بهداشت و جلوگیری از آلودگی این مواد را، در دنیای امروز غیرقابل اجتناب نموده است. زیرا با كوچكترین آلودگی، بیماری‌ها و مسمومیت های مختلفی در قشر وسیعی از جامعه بروز می‌كند لذا این گونه مراكز به منظور بهبود فرآورده های خود نیاز به رعایت امور بهداشتی دارند و به همین جهت هر سال بخش مهمی‌از مخارج این كارخانه ها را امور مربوط به تحقیقات بهداشتی تشكیل می‌دهد.

با توجه به مشكلات موجود، عده ای به منظور سودجویی از موقعیت های به دست آمده، با ارتكاب تخلفاتی در این رابطه معضلات جامعه را تشدید می‌نمایند و از همین جاست كه پدیده ای تحت عنوان جرایم و تخلفات بهداشتی، درمانی و دارویی مطرح شده و نظر همة صاحب نظران به ویژه قانونگذاران را به خود جلب كرده است بر این اساس منظور از جرایم بهداشتی، درمانی و دارویی كلیة جرایمی‌است كه در رابطه با امر بهداشت و درمان و نیز در رابطه با امور دارویی به وقوع می‌پیوندد. بررسی ماهیت، مصایق و مجازات این جرایم بالاخص در قانون تعزیرات حكومتی موضوع این نوشتار است.

جرایم بهداشتی، درمانی و دارویی از آنجا كه غالباً به تمامیت جسمانی انسان ها آسیب می‌رساند از اهمیت به سزایی برخوردار است این گونه جرایم از سالیان سال مورد ارتكاب متصدیان این امور بوده و امروزه به صورت شایع ترین و در عین حال خطرناكترین نوع بزهكاری جان انسان ها را تهدید می‌كند و به لحاظ حساسیت موضوع و رشد فزایندة آن، ذهن مقامات قضایی و اجرایی و قانونگذار را به خود مشغول داشته است . لذا ضرورت آشنایی بیشتر با این پدیدة ضداخلاقی و ضدانسانی برای متصدیان امر قضا ، وكلای دادگستری، دانشجویان حقوق و همة كسانی كه به نوعی با مسئلة‌ مذكور مرتبط اند امری اجتناب ناپذیر است. علاوه بر این گوناگونی، تعدد و تنوع جرایم بهداشتی، درمانی و دارویی، پراكندگی آنها در قوانین مختلف، وجود مراجع مختلف برای رسیدگی این جرایم و در نتیجه بروز اختلاف در صلاحیت در موارد مختلف و سایر مباحثی كه در مورد این جرایم وجود دارد ضرورت تحقیق و پژوهش پیرامون این موضوع را روشن می‌سازد.

هر چند تصویب قوانینی مربوط به جرایم بهداشتی، درمانی و دارویی به سال ها قبل بر می‌گردد اما متأسفانه تاكنون در این زمینه تحقیق جامع و كاملی صورت نگرفته است. البته تحقیقات متفرقه پیرامون برخی از موضوعات مرتبط با این موضوع نگاشته شده است لیكن این تحقیقات ما را از انجام پژوهش دوباره بی نیاز نمی‌كند. خوشبختانه در سال های اخیر اقبال زیادی به مقررات بهداشتی، درمانی و دارویی و بحث جرایم مربوط به آن به چشم می‌خورد كه چاپ برخی كتب حقوق پزشكی به صورت تألیف یا مجموعه مقالات از آثار این رویكرد مثبت است اما در میان كتب چاپ شده نیز به كتابی جامع و فراگیر كه ماهیت این جرایم و مصادیق و احكام و آثار آن را مورد بررسی قرار دهد یافت نشد.

در این تحقیق به مناسبت موضوع از روش كتابخانه ای استفاده شده و منابع و مأخذ مربوطه علیرغم كم بودن آن، مورد مطالعه قرار گرفته است. همچنین قوانین و مقررات مختلف از اولین سال‌های قانونگذاری در ایران تاكنون نیز در این پژوهش مورد استفاده قرار گرفته است كه در واقع مهمترین مأخذ و منبع این پژوهش همین قوانین مذكور است در كنار قوانین و مقررات،‌ نظریات مشورتی قوة قضائیه و سازمان تعزیرات حكومتی و برخی آراء مربوط نیز مورد توجه قرار گرفته است.

مقدمه ................................................................................................................ 1

فصل اول كلیات ............................................................................... 7

     مبحث اول: تاریخچه جرایم بهداشتی ، درمانی و دارویی         8

          گفتار اول- دوران باستان.......................................................................... 9

          گفتار دوم- دوران اسلامی........................................................................ 13

          گفتار سوم- تاریخچه جرایم بهداشتی، درمانی و دارویی در حقوق ایران....... 17   

     مبحث دوم- ماهیت جرایم بهداشتی، درمانی و دارویی و تفاوت آن با تخلفات

     انتظامی ....................................................................................................... 20

          گفتار اول- مفهوم جرائم بهداشتی، درمانی و دارویی................................... 21

               الف) مفهوم جرایم بهداشتی............................................................... 21

               ب) مفهوم جرایم درمانی .................................................................. 23

               ج) مفهوم جرایم دارویی.................................................................... 25

          گفتار دوم- اركان تشكیل دهندة جرایم بهداشتی، درمانی و دارویی............... 26

              الف) عنصر قانونی ............................................................................ 27

              ب) عنصر مادی ................................................................................ 29

              ج) عنصر معنوی ............................................................................... 31

          گفتار سوم- تفاوت جرایم بهداشتی، درمانی و دارویی با تخلفات انتظامی .... 34

              الف) تعریف تخلفات انتظامی ............................................................ 34

              ب) تفاوت جرم با تخلف انتظامی....................................................... 35

              ج) تخلفات انتظامی در امور پزشكی و دارویی .................................... 38

     مبحث سوم- جایگاه جرایم بهداشتی، درمانی و دارویی در تقسیم بندی جرایم         41

          گفتار اول- جایگاه جرایم بهداشتی درمانی و دارویی در طبقه بندی

          حقوق جزای اختصاصی .......................................................................... 41

          گفتار دوم- جایگاه جرایم بهداشتی ، درمانی و دارویی از نظر مطلق و مقید بودن.............. 43

فصل دوم- مصادیق جرایم بهداشتی، درمانی و دارویی در قانون تعزیرات حكومتی...... 49

     مبحث اول- مصادیق جرایم بهداشتی............................................................ 50

          گفتار اول- جرایم مربوط به بهداشت محیط............................................... 51

              الف) جرایم علیه بهداشت عمومی........................................................ 51

              ب) جرایم مربوط به بهداشت اماكن عمومی ......................................... 55

              ج) جرایم مربوط به بهداشت مراكز تهیه و تولید و نگهداری و توزیع مواد

 خوردنی، آشامیدنی، آرایشی و بهداشتی................................................ 59

          گفتار دوم- جرایم مربوط به تهیه، توزیع،‌‌ نگهداری و فروش مواد خوردنی،

 آشامیدنی، آرایشی و بهداشتی.............................................................. 62

الف) جرایم مربوط به تهیه و تولید مواد خوردنی، آشامیدنی،‌ آرایشی و بهداشتی.......................... 63

ب) جرایم مربوط به توزیع، عرضه و فروش مواد خوردنی،‌ آشامیدنی، آرایشی و بهداشتی ............... 72

     مبحث دوم- مصادیق جرایم درمانی.............................................................. 78

          گفتار اول- جرایم مربوط به مداخلة‌ غیر مجاز در امور پزشكی و درمانی ...... 79

          گفتار دوم- جرایم مربوط به خودداری از پذیرش و ارائه خدمات به بیماران ................ 89

          گفتار سوم- جرایم مربوط به اعمال سودجویانه در حرفة پزشكی.................. 96

         گفتار چهارم – جرایم مربوط به عدم رعایت ضوابط و مقررات حرفه ای ...... 106

     مبحث سوم- مصادیق جرایم دارویی          113

          گفتار اول- جرایم مربوط به مداخله غیرمجاز در امور دارویی ..................... 114

          گفتار دوم- جرایم مربوط به سودجویی در امور دارویی.............................. 117

          گفتار سوم- جرایم مربوط به خودداری متصدیان امور دارویی از ارائه خدمات............ 121

          گفتار چهارم- جرایم مربوط به تخلف از ضوابط و مقررات دارویی ............ 125

فصل سوم- مجازات جرایم بهداشتی،‌ درمانی و دارویی در قانون تعزیرات حكومتی

و مراجع صالح برای رسیدگی به این جرایم................................................ 135

     مبحث اول – مجازات جرایم بهداشتی، درمانی و دارویی.............................. 136

         گفتار اول- تعریف مجازات و انواع آن در حقوق جزای ایران....................... 136

             الف) مفهوم مجازات............................................................................ 136

             ب) انواع مجازات در حقوق جزای ایران............................................... 138

          گفتار دوم- ماهیت مجازات جرایم بهداشتی، درمانی و دارویی.................... 142

          گفتار سوم- انواع مجازات جرایم بهداشتی، درمانی و دارویی

          در قانون تعزیرات حكومتی...................................................................... 147

          گفتار چهارم – تخفیف، تشدید و تبدیل مجازات

          در جرایم بهداشتی،‌ درمانی و دارویی ....................................................... 153

                الف) تخفیف مجازات...................................................................... 153

                ب) تشدید مجازات......................................................................... 154

               ج) تبدیل مجازات............................................................................. 156

          گفتار پنجم- مجازات شركت و معاونت در جرایم بهداشتی، درمانی و دارویی................... 157

     مبحث دوم- مراجع صالح رسیدگی كننده جرایم بهداشتی، درمانی و دارویی

و نحوة حل اختلاف در صلاحیت.............................................................. 159

          گفتار اول- محاكم ذی صلاح برای رسیدگی به جرایم بهداشتی، درمانی و دارویی................. 159

          گفتار دوم- اختلاف در صلاحیت............................................................................................ 161

نتیجه گیری         176

منابع و مآخذ    179