اشغال در حقوق بین الملل با تأکید بر وقوع آن در دو دهه اخیر

اشغال در حقوق بین الملل با تأکید بر وقوع آن در  دو دهه اخیر

           به طور کلی عمل اشغال سرزمین یک دولت توسط قوای بیگانه در بسیاری از جنگهای بزرگ رخ داده و شکی نیست   که اکثر قریب به اتفاق موارد آن مشروعیت بین المللی نداشته و به عنوان عملی مغایر با حقوق بین‌الملل شناخته شده و ممنوع بوده است . اما با عنایت به این حقیقت كه چنین عملی بارها به وقوع پیوسته و ممنوعیت آن نادیده گرفته شده ، لذا در جهت حفظ حقوق و امنیّت سكنه اراضی اشغالی ، وجود مقرراتی كه در طول دوران اشغال ، رعایت آنها توسط قدرت اشغال کننده الزامی باشد ، ضرورت دارد. در مقابل ، سكنه منطقه اشغالی نیز موظف به رعایت مقرراتی هستند كه خودداری از انجام آن ممكن است بعضی از اعمال غیر قانونی حاكم اشغالگر را توجیه نماید. به همین دلیل به تدریج قواعد و مقرراتی در این رابطه در سطح بین‌الملل شكل گرفته و لازم‌الرعایه گردیده كه مختص زمان اشغال بوده و در این وضعیّت  اجرا می‌شود .       

           هر كدام از موارد اشغال سرزمینها ، مشمول آثار حقوقی مشترك بوده و در بعضی از انواع آن ، علاوه بر آثار حقوقی مشترك ، اثرات حقوقی خاص خود نیزدارد كه بررسی و مقایسه تطبیقی مواردی از آن همراه با تحلیلی حقوقی اهمیت فراوانی دارد .

           هدف پژوهنده از تدوین این پایان نامه بررسی پیرامون مواردی است كه در حقوق بین‌الملل به عنوان اشغال قلمداد می‌شود ، با عنایت و توجه خاص بر وقوع آن در دو دهه اخیر در سطح بین‌الملل ، همچنین بررسی و تحلیل پیرامون حقوق متقابل شهروندان و دولت اشغالگر و بالعكس ، و در مرحله تفصیلی و عملی آن ، موارد اشغال افغانستان توسط اتحاد جماهیر شوروی، اشغال قسمتهایی از ایران در جنگ تحمیلی(به خصوص اشغال خرمشهر)به وسیله نیروهای متجاوز بعث عراق، اشغال كویت توسط عراق ، اشغال یوگسلاوی ، اشغال مجدد افغانستان توسط ایالات متحده آمریکا و نهایتاً اشغال فعلی عراق  مورد ارزیابی عمیق و تفصیلی قرار خواهد گرفت . همچنین در این پژوهش ضمن تبیین مقررات و حقوق حاكم بر اشغال ، جامعیت و کفایت قواعد بین المللی موجود ارزیابی و عملكرد قدرتهای اشغالگر و میزان پایبندی آنها به قواعد فعلی مورد بررسی قرار می گیرد ‌و در حد امكان در بیان نقایص موجود آن تلاش می گردد. در ضمن با عنایت به محدودیت بسیار منابع مستقیم در این زمینه ، تلاش گردیده كه پایان نامه مذكور از وضعیّت  كمی و كیفی مطلوبی برخوردار باشد .

 

فهرست مطالب:

      مقدمه  .                                     1

   بخش اول  :

بررسی كلی نظام حقوقی اشغال از نظر حقوق بین‌الملل

فصل  اول   : مفهوم اشغال ، شرایط تحقق ، انواع و ماهیت آن ................................................................. 4

         مبحث  اول  : مفهوم اشغال............................................................................................................................... 4

                        تفاوت اشغال با تهاجم  ..................................................................... 6      

                        رابطه تجاوز با اشغال ............................................................................... 6      

         مبحث  دوم  : شرایط تحقق اشغال..................................................................................................................... 8

         مبحث  سوم  : انواع اشغال از دیدگاه حقوق  بین‌الملل ...................................................................................... 10

                        گفتار اول :  اشغال با مصلحت (دوستانه)............................................................................................................... 10

                        گفتار  دوم :  اشغال نظامی ( خصمانه)................................................................................................................. 12

         مبحث چهارم   : بیان اجمالی ماهیت اشغال..................................................... 14

 فصل دوم  :  منابع بین‌المللی  اشغال  و  عوامل مؤثر بر  وضع آن............................................................. 15

         مبحث اول : دیدگاه تاریخی........................................................................................................ 15

         مبحث دوم :  منابع موجود................................................................ 18

                       گفتاراول  :  منابع فرعی................................................................................................................................... 19

                        گفتار دوم :  منابع اصلی.................................................................................................................................. 19

 اولین منبع  _  عهدنامه 1864 ژنو در خصوص حمایت از  مجروحان ، بیماران جنگی و كاركنان بهداری در زمان جنگ...................... 20       

  دومین منبع  _  كنوانسیون مورخ  18   اكتبر  1907 لاهه ............................................................................................. 20

سومین منبع  _  پیمان 15  آوریل 1935  واشنگتن در  زمینه حفاظت از  بناهای تاریخیی ، مراكزعلمی ، هنری  و فرهنگی

در  زمان جنگ..................................................... 22      

چهارمین منبع  _  كنوانسیون حمایت از اموال فرهنگی هنگام جنگ ( مصوب  آوریل 1954 )................................................... 22

پنجمین  منبع  _   كنفرانس 1919  صلح  ورسای ........  24

ششمین منبع  _  عهد نامه بین‌المللی مورخ  9  دسامبر 1948  مربوط به جلوگیری از كشتار دسته جمعی یا  ژنوسید........................................ 25

هفتمین منبع  _  كنوانسیونهای چهارگانه ژنو  مصوب  12  اوت 1949 (مهمترین منابع)...................... 28

كنوانسیون  چهارم ژنو راجع به حمایت افراد كشوری ( غیر نظامی ) در زمان جنگ         29

 باب اول  کنوانسیون چهارم ژنو  «  مقررات عمومی كنوانسیون » ................ 30

باب دوم کنوانسیون چهارم ژنو  « حمایت كلی اهالی در مقابل بعضی اثرات جنگ »       33            

 باب سوم کنوانسیون چهارم ژنو  «   وضع  اشخاص  مورد  حمایت و  معامله  با  آنان »    35

 اراضی اشغال شده ( از باب سوم کنوانسیون چهارم ژنو  )................................................ 38

ضمانت اجرای كنوانسیونهای چهارگانه 1949 ژنو  ................................................  52

هشتمین منبع  _  پروتكلهای الحاقی مصوب ژوئن 1977  به كنوانسیونهای چهارگانه  ژنو........................... 55

فصل سوم  : آثار حقوقی ناشی از اشغال نظامی ...........................................................................................  65

مبحث اول : حاكمیت دولت و اشغال نظامی ......................................................................................................  65

 گفتار  اول : نظریه علمای حقوق در مورد حاكمیت دولتها در زمان اشغال............................. 66

گفتار  دوم  : تصمیمات قضائی............................................................................... 67

 گفتار  سوم : رویه بین المللی كشورها در  زمینه اشغال............................................................ 68

گفتار چهارم  : وضعیت اشغال و حاكمیت دولتها با توجه به قواعد و اسناد بین‌المللی............................................. 69

 مبحث دوم : صلاحیتهای حاكم قانونی و دولت اشغال كننده در  اراضی اشغالی........................................... 71

گفتار   اول  : صلاحیت قانونگذاری................................................................................. 71

 گفتار   دوم  : صلاحیت قضائی............................................................... 72

 الف ) صلاحیت رسیدگی به جزائم عادی و دعاوی مدنی ............................................  72

ب  ) صلاحیت رسیدگی به جنایات جنگی و جنایات علیه بشریت ....................   75

 ج  ) اصول محاكمات لازم الرعایه ( آئین دادرسی )  ....................................  77

گفتار  سوم  : صلاحیت اداری...................................................................... 78

گفتار  چهارم  : وضعیت جنگهای آزادی بخش در  اراضی اشغالی...................................................... 79

مبحث سوم : آثار حقوقی اشغال بر اموال و سكنه سرزمینهای اشغالی ............................... 80

  گفتار  اول  : اثر حقوقی اشغال بر اموال ....................................................... 80

 1- 1-  اموال دولتی ( عمومی ) ..................................................................................... 80

 2- 1-  اموال غیردولتی ( خصوصی ) ................................................................................................  81

 گفتار  دوم  : تأثیر اشغال بر سكنه اراضی اشغالی از نظر حقوق بین‌الملل ..................................  82

 1-2-  حق حیات ، آزادی و حیثیت فردی اتباع كشور اشغال شده ...............................................  82

 2-2- آثار اشغال بر حقوق بیگانگان حاضر در سرزمینهای اشغالی ............................  83

 فصل چهارم  :  نگاهی آماری به موارد عمده اشغال نظامی ..............................................  84

بخش دوم

تحلیلی حقوقی بر مصادیقی از  اشغال نظامی  در سطح بین‌الملل

فصل اول  : بررسی  وضعیت جنگ واشغال در  دو نبرد بزرگ جهانی از دیدگاه  حقوق بین‌الملل.... 90

 مبحث اول : جنگ جهانی اول........................................................................................................................... 90

مبحث دوم : جنگ جهانی دوم......................................................................................................................... 93

 مبحث سوم : بررسی ابعاد حقوقی اشغال ویتنام توسط ایالات متحده آمریكا  .................................................... 96

فصل  دوم  : تحلیلی حقوقی بر مصادیقی از اشغال نظامی در دو دهه اخیر ......................................... . 99   

 مبحث اول : بررسی ابعاد مختلف  اشغال افغانستان توسط اتحاد جماهیر شوروی ............................................... 99

    گفتار اول : اهمیت استراتژیك افغانستان و علل حمله شوروی و اشغال این كشور ........................ 99

  1- 1-  اهمیت استراتژیك افغانستان ............................................................................  99

 2-1-‌  علل حمله نظامی شوروی به افغانستان و اشغال این كشور........................... 100

  گفتار دوم : موضع گیری جامعه بین‌المللی در قبال اشغال افغانستان توسط اتحاد جماهیر شوروی .........  101

 وضعیت حاكمیت افغانستان در زمان اشغال ............................... 102

 مبحث دوم : بحران بالكان و اشغال جمهوری‌های تازه استقلال یافته از  دیدگاه حقوق بین‌الملل ........................ 104

گفتاراول : زمینه‌ها و علل ایجاد بحران در جمهوری‌ دموكراتیك فدرال یوگسلاوی ................ 104

 گفتار دوم  :  واكنش  جامعة بین‌المللی و عملكرد  سازمان ‌ ملل‌ متحد  در  زمینة اشغال بوسنی‌ هرزگوین ....... 104

مبحث  سوم : بررسی حقوقی تجاوز عراق و اشغال بخش‌هایی از خاك ایران ................................ 110

 گفتار اول : ریشه‌ها و علل تجاوز نظامی عراق به ایران ........................................ 110

گفتار دوم : عملكرد شورای امنیت سازمان ملل متحد ...................... 11

گفتار سوم : تحلیلی بر اقدامات جنایت‌آمیز عراق در مناطق اشغالی در طول جنگ با ایران .......... 114

مبحث چهارم  : اشغال كویت و اثرات حقوقی آن در سطح بین‌الملل ................................................................. 119

 گفتار اول :  علل تاریخی و زمینه‌های اشغال كویت توسط عراق ....... 119

 گفتار دوم : اصل حاكمیت دولت و اشغال كویت ...................... 120

گفتار سوم : ارزیابی عملكرد سازمان ملل و جامعه بین‌المللی كشورها در قبال بحران خلیج فارس .......... 122

گفتار چهارم : مصادیقی از نقض معاهدات بین‌المللی در اراضی اشغالی كویت توسط عراق ..... 125

مبحث پنجم : ابعاد حقوقی اشغال افغانستان توسط آمریكا و متحدانش در ناتو از دیدگاه حقوق بین‌الملل ........... 128

گفتار اول : حادثه 11 سپتامبر و تأثیر آن در حمله آمریكا و متحدانش در ناتو به افغانستان ........ 128

گفتار دوم : اقدامات ناتو و موضع‌گیری شورای امنیت در مورد حمله آمریكا به افغانستان ..... 130

گفتار سوم : موارد نقض معاهدات بین‌المللی در زمینه اشغال افغانستان توسط ایالات متحده آمریكا و متحدانش در ناتو ... 131

مبحث ششم  : اشغال عراق توسط ایالات متحده آمریكا و هم‌پیمانانش ....................... 135

 گفتار اول : دلایل تأثیر گذار در حمله آمریكا و متحدانش به عراق .............................  135

 گفتار دوم  : موضع‌گیری شورای امنیت سازمان ملل متحد ، قبل و بعد از اشغال عراق در جنگ دوم خلیج فارس  138

گفتار سوم : مواردی از نقض معاهدات بین‌المللی حاكم بر اشغال نظامی در عراق ..................... 140   

  1‌_3‌_ اشغال عراق و نقض حاكمیت قانونی ...................................................... 140

 2_‌3 _‌ ایجاد نظم تأمین امنیت در مناطق اشغالی .................... 141

  3_‌3_‌ ایجاد بازداشتگاههای غیرقانونی در عراق و شكنجه زندانیان در اینگونه بازداشتگاهها ................ 141

  4_‌3_‌ استفاده از روشهای غیر مجاز در سركوب قیام‌های مردمی علیه اشغالگران ............ 142

 5_‌ 3_‌ تحدید حقوق و آزادی‌های مذهب و دینی .......... 142

 6_‌3_‌ عدم رعایت اصل حمایت یا اسیر جنگی بودن ...... 142

  7-3- حمله به افراد غیرنظامی به  بهانه نظامی بودن ..... 143

فصل سوم   :   نتیجه‌گیری كلی .............  145

 منابع و مأخذ ..................................................  148

فقه و حقوق اسلامی