لعاب و سفال و رنگ آمیزی آن

رنگ آمیزی در میان مردم فلات ایران سابقه ای دراز دارد. اگر اینك زمان شروع آن را (در گذشته‌ی دور) ندانیم و نتوانیم نخستین جماعتی از این فلات را كه بكار رنگ آمیزی پرداخته اند بشناسیم. باری به این می توانیم توجه داشته باشیم كه «گل اخرا»‌ی سرخ و زردی كه در باستان كه در باستان بكار تهیه‌ی ظروف سفالین می رفته، و یا گل تیره‌ای كه از آن ظرف سفالی یكپارچه سیاه می ساخته اند چشم جماعات اولیه را با ظروف یكپارچه رنگین طبیعی آشنا كرده بوده است.

خاصه كه با استفاده از آتش، ظروف گلی پخته به صورت سفال در می آمده و در مجاورت درجات مختلف حرارت آفتاب و آتش، كم رنگ و پررنگ می شده است و رنگ آمیزی نویی در برابر چشمان مردم قرار می گرفته و الهام بخش سلیقه ها می گردیده است.

شاید برخورد به گیاهانی كه دارای مواد و مایعات رنگین بوده اند، یكی از وسائل رنگ آمیزی پاره ای از لوازم زندگانی (چون رنگین كردن بافته های اولیه) بوده باشد.

برخورد به خاك های معدنی «گچ و آهك» و همچنین گل اخرا قرمز كه با آنها دیوار كومه ها را می آلودند، و آنها را سفید یا قرمز می‌نمودند، شاید كه شروع رنگ آمیزی ای بوده باشد كه دیرتر زمینه‌ی وسیعی یافته است.

چند زمان طول كشیده تا توفیقی در این راه حاصل شده معلوم نیست زیرا برخورد تصادفی به ماده‌ی رنگین گیاهی یا معدنی و دانستن اینكه عصاره‌ی گیاه «اوسكوتی» زرد لیمویی خوشرنگ به دست می دهد یا از برگ درخت «كول» رنگ مشكی روشن و از پوست تنه‌ی درخت گردو، رنگ مشكلی خوشرنگ به دست می آید، یا گیاهانی كه بر سر خود قرمز دانه دارند و رنگ قرمز آنها در مجاورت هوا و آفتاب تیره می شود، و یا برخورد به سنگ منگنز و دریافت خاصیت رنگین آن كه مخلوطش با آب و رسیدن گرما به آن، رنگ تیره ای به دست می دهد، قاعدتاً با دنیای آنروز وقت زیادی برای تجربه اندوختن لازم داشته است.

در فلات ایران، همه‌ی ظروف سفالین مكشوفه از نقاط باستانی (كه دارای نقوش تیره هستند) با كمك سنگ منگنز منقش و مزین شده اند.

نقش بندی بر روی ظروف سفالین هنوز در بلوچستان معمول است و كوزه گران روستای «كلپوركان» از همین سنگ منگنز استفاده می‌كنند. تماس دائم با طبیعت اطراف و مدافعه بر روی مواد و امكاناتی كه در حوالی محل سكنای جماعات بدوی وجود داشته، آدمی را برای توجه به خاصیت مواد، كنجكاو می كرده است.

برخورد آنان به براده های فلزات (كه احیاناً در دسترس آنان بوده) چون مس، قلع و سرب، یا «كوبالت» (سنگ لاجورد) و سنگ چخماق و گوگرد، و اندیشمندی در اینكه براده ها را می توان با سنگ به صورت نرمی سائید و آنها را خمیر مایه كرده بكار برد، شاید برداشتهایی اولیه برای تهیه رنگ های لعابی باشد كه در هزاره‌ی سوم پیش از میلاد در ایران زمین به ثمر رسیده است.

زنگار مس، رنگ سبز فیروزه ای میداده، سنگ چخماق و سرب، رنگی در زمینه‌ی زرد ایجاد می كرده، سرب و منگنز و سنگ چخماق،‌ رنگی قهوه ای ساخته است. این گیاه «اوشنان» كه گیاه سرزمین های شوره‌زار و كویری است و به «زاج سیاه» یا سود معروف است از چه زمانی در كار لعاب سازی برای ظروف سفالی بكار گرفته شده است، معلوم نیست.

فهرست مطالب

مقدمه. ۱

ظروف لعابی رنگین. ۲

مطالعة لعاب مات فاز جدای چین باستان از کوره‌Qionglai 3

تحلیل EDXRF ازرنگدانه های آبی مورد استفاده در ظروف سفالی والانسی از قرن چهاردهم تا عصر مردن  (۴) ۱۵

مهمترین مواد خام تشکیل دهنده لعاب و اثر اکسیدهای دیگر بر روی آن. ۲۲

۱٫ اکسید سرب (pbo) 22

2. اکسید سدیم و پتاسیم (Na2O , K2O) 24

3. اکسید لیتیم ……. ۲۵

۴٫ اکسید کلسیم (Cao) 26

5. اکسید استرانسیوم (Sro) 26

6. اکسید باریم (Bao) 27

7. اکسید آلومینیوم ……….. ۲۷

۸ . اکسید قلع …… ۲۸

۹٫ اکسید تیتان ……… ۲۸

۱۰ . اکسید زیرکن ……… ۲۹

۱۱٫ اکسید روی (Zno) 30

12 . اکسید منیزیم (Mgo) 31

13. اکسید سیلیس ……… ۳۲

۱۴ . اکسید بور. ۳۲

۱۵٫ اکسید فسفر ……… ۳۳

۱۶٫ فلوئور (F) 34

انواع لعاب ها: ۳۴

لعاب های ویژه دارای فاز بلوری: ۳۴

سایر لعاب های ویژه ۴۰

۱- لعاب های  ترک دار: ۴۰

۲- لعاب های پوست ماری: ۴۲

۳- لعابهای نمکی: ۴۳

رنگ های سرامیکی و طریقه ی تهیه ی آنها: ۴۴

رنگ های زیر لعابی: ۴۵

رنگ های ماجولیکا: ۴۶

رنگ های ذوبی: ۵۰

محلول های رنگ کننده: ۵۰

مخلوط کردن: ۵۱

حرارت دادن: ۵۱

شستن: ۵۲

سائیدن: ۵۲

رنگ آبی: ۵۳

تأثیر دمای حرارت دهی بر رنگ ایجاد شده با رنگدانه‌ی (zr,v)sio4 لعاب سرامیک مات(۵) ۵۴

فرآیند آزمایشی.. ۵۷

نتایج و بحث.. ۵۸

رنگ زرد. ۶۷

رنگ سبز: ۶۷

رنگ سفید: ۶۸

رنگ سیاه: ۶۸

رنگ خاکستری: ۶۹

جوهرهای خاکستری: ۶۹

رنگ های صورتی تا ارغوانی: ۷۰

رنگ قرمز. ۷۱

رنگ های طلایی و نقره ای: ۷۲

رنگ قهوه ای.. ۷۳

رورنگی های زرین فام (لوسترها) و فازمغاذی.. ۷۴

منابع: ۷۷