بررسی تأثیر پستی و بلندی بر تشکیل، طبقه بندی و کانی شناسی رسی خاکهای منطقه جیرفت

بررسی تأثیر پستی و بلندی بر تشکیل، طبقه بندی و کانی شناسی رسی  خاکهای منطقه جیرفت

ارتباط نزدیک و متقابلی بین موقعیت ژئومرفولوژی و نحوه­ی تشکیل و تکامل خاک وجود دارد. چنان­چه مطالعات خاک­شناسی در ارتباط با سطوح ژئومرفولوژی انجام‎ پذیرند، درک عمیق‎تری از فرآیندهای خاک­سازی فراهم خواهد گردید. تحقیق حاضر به منظور تأثیر پستی و بلندی و ژئومورفولوژی بر تشکیل، رده‌بندی، ویژگی‌های مورفولوژیکی، فیزیکوشیمیایی، کانی‌شناسی رسی و میکرومورفولوژی خاک‌های منطقه جیرفت در استان کرمان مورد بررسی قرار گرفت. منطقه مورد مطالعه، به مساحت حدود 18438 کیلومتر‎مربع در 230 کیلومتری جنوب شهر کرمان قرار دارد و دارای رژیم حرارتی هایپرترمیک و رژیم رطوبتی اریدیک می‎باشد. در منطقه مورد مطالعه پنج شکل اراضی شامل مخروط‎افکنه، پدیمنت پوشیده، سطح قدیمی حدواسط پدیمنت و دشت آبرفتی، دشت آبرفتی و اراضی پست مشاهده شد. شکل اراضی پدیمنت پوشیده به سه سطح ژئومورفولوژی پایدار، نسبتاً پایدار و ناپایدار تفکیک گردید. در حالیکه اشکال اراضی حدواسط و دشت آبرفتی هر یک به دو سطح پایدار و ناپایدار تقسیم شدند. در هر سطح ژئومورفولوژی، تعدادی پروفیل حفر و تشریح شد و از میان آن‌ها 13 پروفیل شاهد انتخاب گردید. سپس از تمامی افق‎های ژنتیکی پروفیل‎های شاهد برای انجام آزمایش‎های فیزیکی و شیمیایی نمونه‎برداری صورت گرفت. به‎علاوه، از تعدادی از افق‎های زیر‎سطحی پروفیل‎ها، نمونه دست‎نخورده برای مطالعات میکرومورفولوژی تهیه گردید. آزمایش‎های کانی‎شناسی نیز بر روی برخی نمونه‎های خاک صورت پذیرفت. نتایج آزمایش‎های صحرایی و فیزیکوشیمیایی نشان داد که، در سطوح پایدار ژئومورفولوژی مربوط به شکل اراضی پدیمنت پوشیده و قدیمی حدواسط، خاک‎های قدیمی وجود دارد که حاوی افق مدفون شده آرجیلیک بوده و در اقلیم مرطوب گذشته تشکیل شده‎اند. کانی‎شناسی بخش رس خاک‎های منطقه مورد مطالعه، حاکی از وجود کانی‌های کلریت، ایلیت، پالیگورسکیت، اسمکتیت و کائولینیت بود. به‎طرف دشت آبرفتی، به‎علت بالا بودن سطح آب زیرزمینی، از پایداری پالیگورسکیت کاسته می‌شود و اسمکتیت، کانی غالب خاک می‌باشد. منشأ کانی پالیگورسکیت در اشکال اراضی پدیمنت پوشیده، قدیمی حدواسط و دشت آبرفتی، به ترتیب، موروثی، پدوژنیک و آواری می‎باشد. نتایج مطالعات میکرومورفولوژی، حاکی از وجود پدوفیچرهای، پوشش رس و آهک، پرشدگی رس و آهک، نادول آهک، نادول اکسید آهن، بلور‎های عدسی شکل گچ و صفحات در‎هم‎ قفل‎شده گچ می‌باشد. در اشکال اراضی پدیمنت پوشیده و قدیمی حدواسط، پوشش‎های رس و آهک، غالب می‎باشند؛ در حالی که در شکل اراضی دشت آبرفتی، تنها پوشش رس بر روی منافذ از نوع وُگ مشاهده شد. نتایج تحقیق نشان می‎دهد که ژئومورفولوژی نقش مهمی در ایجاد اختلاف در خصوصیات خاک‎های منطقه داشته است.

کلید واژه‎ها: ژئومورفولوژی، کانی‎شناسی رس، ردیف پستی و بلندی، خاک‎های قدیمی، جیرفت

فهرست

 عنوان                                                                                                                          صفحه

فصل اول: مقدمه                                                                                                             1

فصل دوم: پیشینه تحقیق                                                                                                  4

2-1- کلیات                                                                                                                  5

2-2- نقش توپوگرافی بر تشکیل و تحول خاک                                                                 6

2-3- کانی‎شناسی رسی                                                                                                  11

            2-3-1- کانی‎های گروه میکا                                                                              16

            2-3-2- کانی کلریت                                                                                         16

            2-3-3- کانی‎های گروه اسمکتیت                                                                                   17

            2-3-4- کانی پالیگورسکیت                                                                               18

            2-3-5- کانی کائولینیت                                                                                   19

2-4- میکرومورفولوژی                                                                                                   20

            2-4-1- میکرومورفولوژی افق آرجیلیک                                                               20

            2-4-2- میکرومورفولوژی کربنات‎ها                                                                    23

            2-4-3- میکرومورفولوژیک خاک‎های گچی                                                        27

فصل سوم: مواد و روش‎ها                                                                                                            31

3-1- تشریح وضعیت عمومی منطقه                                                                                  32

            3-1-1- موقعیت و وسعت                                                                                                32

            3-1-2- هواشناسی                                                                                             36

            3-1-3- زمین‎شناسی                                                                                           37

                        3-1-3-1- زمین‎شناسی حاشیه دشت جیرفت                                             37

            4-1-3- ژئومورفولوژی                                                                                       38

            5-1-3- پوشش گیاهی برش مورد مطالعه                                                              40

3-2- مطالعات صحرایی                                                                                                  40

3-3- مطالعات آزمایشگاهی                                                                                            41

            3-3-1- تجزیه‎های فیزیکی و شیمیایی                                                                  41

            3-3-2- تجزیه‎های کانی‎شناسی رسی                                                                   42

            3-3-3- آزمایش‎های میکرومورفولوژی                                                                 43

فصل چهارم: نتایج و بحث                                                                                                           44

4-1- تشریح پروفیل‌های واقع بر روی سطوح متفاوت ژئومورفولوژی                                     45

            4-1-1- شکل اراضی مخروط افکنه                                                                      45

            4-1-2- شکل اراضی پدیمنت پوشیده                                                                  55

4-1-3- شکل اراضی قدیمی حدواسط پدیمنت و دشت آبرفتی                               77

4-1-4- شکل اراضی دشت آبرفتی                                                                      100

            4-1-5- شکل اراضی پست                                                                                 109

            4-2- بحث پیرامون خصوصیات فیزیکوشیمیایی پروفیل‌ها                                       112

            4-3- روند تغییرات میکرومورفولوژی در سطوح متفاوت ژئومورفولوژی                    116

4-4- روند تغییرات کانی‌شناسی رسی در سطوح ژئومورفولوژی متفاوت                   117

فصل پنجم: نتیجه‎گیری                                                                                                   119

5-1- نتیجه‌گیری کلی                                                                                        120

5-2- پیشنهادات                                                                                                 122

منابع                                                                                                                  123

فهرست جدول‎ها

عنوان                                                                                                                          صفحه

جدول 4-1- برخی خصوصیات شیمیایی پروفیل شماره 1                                                    47

جدول 4-2- برخی خصوصیات فیزیکی و مورفولوژیکی پروفیل شماره 1                              47

جدول 4-3- برخی خصوصیات شیمیایی پروفیل شماره 2                                                    50

جدول 4-4- برخی خصوصیات فیزیکی و مورفولوژیکی پروفیل شماره 2                              50

جدول 4-5- برخی خصوصیات شیمیایی پروفیل شماره 3                                                    53

جدول 4-6- برخی خصوصیات فیزیکی و مورفولوژیکی پروفیل شماره 3                              53

جدول 4-7- برخی خصوصیات شیمیایی پروفیل شماره 4                                                    58

جدول 4-8- برخی خصوصیات فیزیکی و مورفولوژیکی پروفیل شماره 4                              58

جدول 4-9- برخی خصوصیات شیمیایی پروفیل شماره 5                                                    67

جدول 4-10- برخی خصوصیات فیزیکی و مورفولوژیکی پروفیل شماره 5                            67

جدول 4-11- برخی خصوصیات شیمیایی پروفیل شماره 6                                                71

جدول 4-12- برخی خصوصیات فیزیکی و مورفولوژیکی پروفیل شماره 6                            72

جدول 4-13- برخی خصوصیات شیمیایی پروفیل شماره 7                                                75

جدول 4-14- برخی خصوصیات فیزیکی و مورفولوژیکی پروفیل شماره 7                            75

جدول 4-15- برخی خصوصیات شیمیایی پروفیل شماره 8                                                79

جدول 4-16- برخی خصوصیات فیزیکی و مورفولوژیکی پروفیل شماره 8                            79

جدول 4-17- برخی خصوصیات شیمیایی پروفیل شماره 9                                                85

جدول 4-18- برخی خصوصیات فیزیکی و مورفولوژیکی پروفیل شماره 9                            85

جدول 4-19- برخی خصوصیات شیمیایی پروفیل شماره 10                                                          94

جدول 4-20- برخی خصوصیات فیزیکی و مورفولوژیکی پروفیل شماره 10                          95

جدول 4-21- برخی خصوصیات شیمیایی پروفیل شماره 11                                                          102

جدول 4-22- برخی خصوصیات فیزیکی و مورفولوژیکی پروفیل شماره 11                          102

جدول 4-23- برخی خصوصیات شیمیایی پروفیل شماره 12                                                          107

جدول 4-24- برخی خصوصیات فیزیکی و مورفولوژیکی پروفیل شماره 12                          107

جدول 4-25- برخی خصوصیات شیمیایی پروفیل شماره 13                                                          110

جدول 4-26- برخی خصوصیات فیزیکی و مورفولوژیکی پروفیل شماره 13                          110

جدول 4-27- طبقه‎بندی خاک‎های مورد مطالعه                                                                 115

فهرست تصویر‎ها و نمودارها

عنوان                                                                                                                          صفحه

تصویر 3-1- موقعیت منطقه مورد مطالعه                                                                            33

تصویر 3-2- نقشه ارتفاعی همراه با موقعیت پروفیل‎ها                                                          34

تصویر 3-3- نقشه شیب همراه با موقعیت پروفیل‎ها                                                              35

تصویر 3-4- نقشه ژئومورفولوژی منطقه مورد مطالعه           و نشان دهنده محل حفر پروفیل های         39

 شاهد

تصویر 3-5- سطوح متفاوت ژئومورفولوژی منطقه مورد مطالعه همراه با موقعیت پروفیل‎های     41

 شاهد

تصویر 4-1- نمایی از موقعیت پروفیل 1                                                                            48

تصویر 4-2- نمایی از پروفیل 1                                                                                        48

تصویر 4-3- نمایی از موقعیت پروفیل 2                                                                            51

تصویر 4-4- نمایی از پروفیل 2                                                                                        51

تصویر 4-5- نمایی از موقعیت پروفیل 3                                                                            54

تصویر 4-6- نمایی از پروفیل 3                                                                                      54

تصویر 4-7- نمایی از موقعیت پروفیل 4                                                                            59

تصویر 4-8- نمایی از پروفیل 4                                                                                        59

تصویر 4-9- پوشش رسی و نادول اکسید آهن در افق Btk پروفیل 4، XPL                         60

تصویر 4-10- بلورهای عدسی‎شکل و صفحات در هم قفل شده گچ در افق Btk پروفیل 4،     60

 XPL

تصویر 4-11- پوشش آهک و رس در افق Btk پروفیل 4، (XPL و PPL)                            61

تصویر 4-12- پوشش آهک و بلورهای سوزنی‎شکل آهک در افق Btk پروفیل 4، XPL                    62

تصویر 4-13- نمایی از موقعیت پروفیل 5                                                                          68

تصویر 4-14- نمایی از پروفیل 5                                                                                      68

تصویر 4-15- نمایی از موقعیت پروفیل 6                                                                          73

تصویر 4-16- نمایی از پروفیل 6                                                                                      73

تصویر 4-17- نمایی از موقعیت پروفیل 7                                                                          76

تصویر 4-18- نمایی از پروفیل 7                                                                                      76

تصویر 4-19- نمایی از موقعیت پروفیل 8                                                                          80

تصویر 4-20- نمایی از پروفیل 8                                                                                      80

تصویر 4-21- میکرولیت آذرین در افق Btk پروفیل 8، XPL                                                          81

تصویر 4-22- پوشش رس در افق Btk پروفیل 8، XPL                                                      81

تصویر 4-23- پوشش رس در افق Btk پروفیل 8، XPL                                                      82

تصویر 4-24- نمایی از موقعیت پروفیل 9                                                                          86

تصویر 4-25- نمایی از پروفیل 9                                                                                      86

تصویر 4-26- کانی‎های کوارتز، اُرتوکلاز و پلاژیوکلاز در افق Btk1 پروفیل 9، XPL                      87

تصویر 4-27- پوشش رس در افق Btk1 پروفیل 9، XPL                                                    87

تصویر 4-28- پرشدگی رس در افق Btk1 پروفیل 9، PPL و XPL                                      88

تصویر 4-29- پرشدگی آهک و پوشش رس در افق Btk1 پروفیل 9، XPL                          89

تصویر 4-30- نمایی از موقعیت پروفیل 10                                                                                    96

تصویر 4-31- نمایی از پروفیل 10                                                                                                96

تصویر 4-32- کانی‎های پلاژیوکلاز، کلسیت و ارتوکلاز در افق 2Btk پروفیل 10، XPL        97

تصویر 4-33- نادول آهک در افق 2Btk پروفیل 10، XPL                                                 97

تصویر 4-34- پوشش رس  در افق 2Btk پروفیل 10، XPL                                                 98

تصویر 4-35- پوشش رس در افق 2Btk پروفیل 10، XPL                                                  98

تصویر 4-36- نمایی از موقعیت پروفیل 11                                                                                    103

تصویر 4-37- نمایی از پروفیل 11                                                                                                103

تصویر 4-38- پوشش رس در افق Btn2 پروفیل 11، XPL                                                  104

تصویر 4-39- نمایی از موقعیت پروفیل 12                                                                                    108

تصویر 4-40- نمایی از پروفیل 12                                                                                                108

تصویر 4-41- نمایی از موقعیت پروفیل 13                                                                                    111

تصویر 4-42- نمایی از پروفیل 13                                                                                                111

شکل 4-1- نمودار تفرق اشعه ایکس مربوط به افق Btk در پروفیل شاهد شماره 4                  63

شکل 4-2- نمودار تفرق اشعه ایکس مربوط به افق Bky در پروفیل شاهد شماره 5                 69

شکل 4-3- نمودار تفرق اشعه ایکس مربوط به افق Btk1 در پروفیل شاهد شماره 9                90

شکل 4-4- نمودار تفرق اشعه ایکس مربوط به افق Btn1 در پروفیل شاهد شماره 10              99

شکل 4-5- نمودار تفرق اشعه ایکس مربوط به افق 2Bkb در پروفیل شاهد شماره 10             99

شکل 4-6- نمودار تفرق اشعه ایکس مربوط به افق Btn2 در پروفیل شاهد شماره 11              105