بررسی و تحلیل سجایای اخلاقی پهلوانان در شاهنامه فردوسی

فردوسی بزرگترین شاعر حماسه سرای ایران و شاهنامه – اثر گران­قدر ایشان – یکی از بزرگترین کتاب­های حماسی، اخلاقی و اجتماعی است.

شاهنامه، جامع همه­ی علوم انسانی و اخلاقی است و آیینه­ی تمام نمایی است که، همه فضیلت­ها و رذیلت­های اخلاقی در آن با ذکر نمونه­هایی از کردار پهلوانان و شاهان ذکر می گردد. کمتر اثری همچون شاهنامه این گونه تصویرسازی را در برابر دیدگان خواننده ایجاد می کند.

کردار و رفتار انسان­های بزرگ در طول تاریخ سرمشق زندگی بوده است. در این میان صاحبان زور و قدرت بدنی جایگاه ویژه­ای دارند. فردوسی، پهلوانان خود را ابتدا با لباس حلم و ادب می آراید و بعد روانه میدان می­کند، گویی می­دانسته که ابیات شیرین شاهنامه برای همیشه و در تمام نقاط عالم همواره تازه و «به روز» خواهد بود. اکنون با گذشت چندین قرن نام و آوازه­ی پهلوانان نامی شاهنامه هنوز زنده است، زیرا پهلوانان شاهنامه، انسان­های بزرگی بوده اند، که هیچگاه از فضیلت ها و سجایای اخلاقی تخطّی نکرده و همواره نیکی را بر بدی و خیر را بر شر ترجیح داده­اند. در این تحقیق، تنها نمونه­های بسیار جزئی از منش و کردار پسندیده­ی پهلوانان شاهنامه، مورد بررسی قرار گرفته است، و الا در این مجال اندک نمی­توان تمام سجایای اخلاقی شاهنامه را بررسی نمود.

کلمات کلیدی: پهلوان، سجایای اخلاقی، شاهنامه، فردوسی، ایران، کردار، میدان جنگ، انسان

فهرست مطالب

چکیده

فصل اوّل: 

کلیاّت و مقدمات پژوهش 

1-1- مقدمه. 2

1-2- بیان مسئله. 3

1-3- پرسش­های اصلی تحقیق. 3

1-4- اهداف تحقیق. 4

1-5- ضرورت و اهمیّت تحقیق. 4

1-6- تعریف واژه ها و اصطلاحات پژوهش. 4

فصل دوم: 

مرور مطالعاتی

2-1- مبانی نظری پژوهش. 7

2-2- پژوهش­های گذشته. 9

فصل سوم:

روش تحقیق

3-1- روش تحقیق. 12

3-2- شیوه وابزار جمع آوری اطلاعات. 12

3-3- بیان قلمرو تحقیق. 12

3-1-1- محدوده وموضوع پژوهش. 12

3-1-2- کاربرد پژوهش. 12

3-4- روش تجزیه وتحلیل داده ها. 13

فصل چهارم:

ارائه و تجزیه و تحلیل داده ها

4-1- مقدمات پژوهش. 15

4-1-1- مقدمه. 15

4-1-2- زندگی­نامه فردوسی. 16

4-1-3- ویژگی های هنری شاهنامه. 17

4-1-4- سرچشمه­ی داستان های شاهنامه. 20

4-1-5- بخش­های اصلی شاهنامه. 21

4-1-6- حماسه. 22

4-1-7- خصوصیات حماسه. 24

4-1-8- اسطوره. 25

4-1-9- پهلوان و پهلوانی در اسطوره. 26

4-1-10- انسان آرمانی شاهنامه. 28

4-1-11- مروری بر اخلاق و مکاتب اخلاقی. 29

4-2- مهم ترین سجایای اخلاقی پهلوانان در شاهنامه­ی فردوسی. 33

4-2-1- شاهنامه و سجایای اخلاقی. 33

4-2-2- حمد و ثنا و توکّل به خدای پهلوانان درشاهنامه­ی فردوسی   35

4-2-3- خردمندی پهلوانان در شاهنامه­ی فردوسی. 40

4-2-4- وفاداری پهلوانان به ملک و میهن در شاهنامه­ی فردوسی   44

4-2-5- آزادگی و حق­جویی پهلوانان. 46

4-2-6- صلح وآشتی­جویی پهلوانان، درشاهنامه­ی فردوسی. 47

4-2-7- دادگری و عدالت‏خواهی پهلوانان در شاهنامه­ی فردوسی. 51

4-2-8- پند و عبرت پذیری پهلوانان. 54

4-2-9- حفظ نام و ننگ وآوازه­ی پهلوانان شاهنامه. 55

4-2-10- فتوّت و جوانمردی پهلوانان شاهنامه. 60

4-2-11- نیکی و نکوکاری پهلوانان در شاهنامه­ی فردوسی. 61

4-2-12- تواضع و فروتنی پهلوانان در شاهنامه­ی فردوسی. 63

4-2-13- نگاه داشتن خشم و غضب توسط پهلوانان در شاهنامه. 64

4-3- گذری بر سجایای اخلاقی پهلوانان نامدارایرانی شاهنامه. 65

4-3-1- سجایای اخلاقی رستم،‏ بزرگ مرد شاهنامه. 65

4-3-1-1- اعتقاد رستم به خدا. 66

4-3-1-2- صلح جویی رستم. 68

4-3-1-3- جوانمردی رستم. 69

4-3-1-4- خردمندی رستم. 70

4-3-1-5- امانتداری رستم. 71

4-3-1-6- آزادگی رستم. 72

4-3-2- سجایای اخلاقی سیاوش در شاهنامه. 74

4-3-2-1- شخصیّت اخلاقی سیاوش. 74

4-3-2-2- خردورزی سیاوش در شاهنامه­ی فردوسی. 76

4-3-2-3- عفّت و پاکدامنی سیاوش در شاهنامه­ی فردوسی. 81

4-3-2-4- وفای به عهد سیاوش در شاهنامه­ی فردوسی. 82

4-3-3- سجایای اخلاقی گودرز در شاهنامه­ی فردوسی. 84

4-3-3-1- ویژگی­های شخصیّتی گودرز در شاهنامه. 84

4-3-3-2- یزدان‏پرستی گودرز در شاهنامه­ی فردوسی. 85

4-3-3-3- شجاعت و دلاوری گودرز. 86

4-3-3-4- امانتداری و صداقت گودرز. 87

4-3-3-5- تواضع و فروتنی گودرز. 88

4-3-3-6- خرد و حکمت گودرز. 89

4-4- گذری بر سجایای اخلاقی پهلوانان انیرانی شاهنامه. 91

4-4-1- سجایای اخلاقی پیران ویسه در شاهنامه. 91

4-4-1-1- خردمندی پیران در شاهنامه ی فردوسی. 92

4-4-1-2- طرفداری پیران از صلح‏ وآشتی در شاهنامه. 93

4-4-1-3- نام نیک و عزّت نفس پیران در شاهنامه. 94

4-4-1-4- فداکاری پیران در شاهنامه. 94

4-4-1-5- مهربانی پیران در شاهنامه. 95

4-4-1-6- وفای به عهد پیران درشاهنامه­ی فردوسی. 95

4-4-1-7- یزدان پرستی پیران. 96

4-4-2- سجایای اخلاقی اغریرث در شاهنامه­ی فردوسی. 97

فصل پنجم:

نتیجه گیری و پیشنهادها

1-5- نتیجه گیری. 104

2-5- پیشنهادها. 105

منابع و مآخذ. 106