تأثیر بحران‌های نظامی بین‌المللی بر سیاست‌های اوپک

پژوهش حاضر به با بهره‌گیری از چارچوب نظری رئالیسم اقتصادی و تمرکز بر اندیشه‌های رابرت گیلپین که معتقد به نقش محوری دولت در اقتصاد سیاسی بین‌المللی از جمله در درون سازمان‌های بین‌المللی است. همچنین با بهره‌گیری از داده‌های آماری استخراج شده از تولیدات علمی برخی سازمان‌های بین‌المللی به ویژه اوپک و شرکت‌های نفتی سعی در برآورد میزان تأثیرگذاری بحران‌های نظامی چهارگانه جنگ دوم خلیج فارس، 11 سپتامبر 2001، جنگ 2003 عراق و بیداری اسلامی بر اقتصاد انرژی و حتی‌المقدور تبیین علمی تصمیمات متخذه از سوی سازمان اوپک برای اداره بازار نفت در پی بحران‌های مذکور داشته؛ به گونه‌ای که به موجب یافته‌های پژوهش، در جریان بحران‌های نظامی مورد بحث که با کاهش عرضه نفت و تبعاً افزایش قیمت آن همراه بوده است. اوپک با اندیشیدن تدابیری ضمن افزایش تولید این حامل انرژی با بهره‌گیری از اقداماتی از قبیل استفاده از ظرفیت مازاد عربستان سعودی برای برطرف شدن نیاز بازار، به ویژه نیاز مصرف کنندگان اصلی آن که در رأس آنها ایالات متحده آمریکا هستند؛ اقداماتی صورت داده که در مجموع سیاست مذکور ضمن منشعب شدن از منافع ملی دولت‌های عضو به ویژه قدرتمندترین عضو اوپک یعنی عربستان سعودی لزوماً به نفع سایر اعضاء که خواهان فروش این حامل انرژی با قیمتی بیشتر هستند؛ نبوده است.

 فهرست مطالب

فصل اول: کلیات تحقیق                                   

1-1- بیان مسئله …….……………………………………...………………..…… 12

1-2- انگیزه و اهمیت تحقیق  …………..….………………………………………...13

1-3- سؤال اصلی………………….……………………………………………...  14

1-4- فرضیه تحقیق .………………….…………………………………………… 14

1-5- تعریف مفاهیم و واژگان اختصاصی ……………...……………………………… 14

1-6- پیشینه تحقیق ….…………………….…………………………………..……15

1-7- روش گردآوری اطلاعات و داده‌ها ……………..……………………………….. 18

1-8- محدودیت تحقیق ………………………………………………………….… 18

1-9- سازماندهی تحقیق ………………....………………………………..……..… 19

فصل دوم: چارچوب نظری و مفهومی پژوش

2-1- رویکرد واقع‌گرایی در مطالعه روابط بین‌الملل ...……...…………………………… 22

2-2- واقعگرایی کلاسیک …...…………………………………………………...… 25

2-3- واقع‌گرایی در قرن بیستم …………..………………………………………..… 26

2-4- واقع‌گرایی مورگنتا …………………………………………………………… 26

2-5- نوواقع‌گرایی ………………………………………………………………… 27

2-6- نوواقعگرایی کنث والتز …………….…………………………………….…… 29

2-7- همکاری بین‌المللی از منظر نئورئالیسم  ………..…….……………………………29

2-8- رابرت گیلپین …………………..…………………………………………… 31

2-9- رئالیسم اقتصادی چارچوب نظری تحلیل سیاست‌های اوپک در قبال بحران‌های نظامی بین‌المللی (1991-2011) …………………………….……………………………………… 33

فصل سوم : آشنایی با سازمان اوپک

 3-1- علل تأسیس اوپک ….……………………………..……….…………..…… 43

3-2- تاریخچه عملکرد اوپک ……………………………………..…………..….… 44

3-2-1- دوره 70-1960 ………………………………..…………..…………...… 44

3-2-2- دوره دوم 1980-1970…………………...……………..…………..……… 45

3-2-3- دوره سوم 1985 به بعد …………….............……………..…………..…… 45

3-3- نیروها و جناح­های درون سازمان اوپک ………….………...……………..……… 45

3-4- هدف­های اوپک ………….............……………..………………………….. 47

3-5- عوامل مؤثر در افزایش و کاهش قیمت نفت ....……………..………………..…… 48

3-7- ارتباط اوپک با کشور ایالات متحده آمریکا …………...…..……………………… 49

فصل چهارم: پیامدهای جنگ دوم خلیج فارس (حمله عراق به کویت) بر سیاست‌های سازمان اوپک

4-1- دلایل اهمیت خلیج فارس در ژئوپلتیک جهانی …………………….……………… 55

4-2- دلایل حمله عراق به کویت ………………………………………….………… 49

4-3- آغاز جنگ دوم خلیج فارس، واکنش‌های گسترده بین‌المللی ………….……………… 60

4-4- شروع عملیات طوفان صحرا …….…………………………………………...… 62

4-5- پیامدهای جنگ دوم خلیج فارس …………………………………………..…… 65

4-6- سیاست‌های متخذه اوپک در قبال افزایش جهانی قیمت نفت پس از جنگ دوم خلیج فارس...68

فصل پنجم: پیامدهای حادثه یازده سپتامبر 2001 بر سیاست‌های اوپک

5-1- آغاز حملات تروریستی یازده سپتامبر ………………………………………...… 76

5-2- مواضع شخصیت‌های برجسته جهانی پس از حادثه یازده سپتامبر ………………..…… 77

5-2-1- نطق دبیر کل سازمان ملل متحد ……………………...…………………….… 78

5-2-2- اظهارات بوش پس از حملات تروریستی یازده سپتامبر ………...………………… 78

5-2-3- اظهارات بن‌لادن و ملاعمر پس از مواضع مقامات آمریکایی در قبال حوادث یازده سپتامبر 80

5-2-4- اظهارات دبیرکل اوپک بعد از حوادث یازده سپتامبر ………………………......… 80

5-3- دیدگاه‌های مختلف در مورد حادثه یازده سپتامبر ………………………………….. 80

5- 4- پیامدهای حملات تروریستی یازده سپتامبر ………………………………….…… 84

5-4-1- تأثیر حوادث یازده سپتامبر بر مقوله انرژی …………………………………..…. 84

5-4-2- آماده باش کامل نیروهای روسیه ……………………………………………… 87

5-4-3- بحران مالی و سقوط ارزش دلار ……………………………………...……… 87

5-4-4- شیوع مجدد اسلام ستیزی …………………………………………………… 88

5-4-5- آغاز جنگ علیه افغانستان و عراق …………………………...……………..… 89

5-5- سیاست‌های متخذه اوپک در قبال افزایش جهانی قیمت نفت پس از یازده سپتامبر 2001.. … 89

فصل ششم: پیامدهای حمله آمریکا به عراق درسال 2003 بر سیاست‌های اوپک

6-1- حوادث 11 سپتامبر و حمله به عراق ……..……………………….……….…… 101

6-2- زمینه‌سازی حمله به عراق در صحنه‌های دیپلماتیک و رسانه‌ای ………..……….…… 102

6-3- اهمیت انرژی عراق برای ایالات متحده …………..………...…………………... 104

6-4- اهمیت چند وجهی نفت عراق برای کشورهای مهاجم …………..……………….… 106

6-5- شروع حمله به عراق در سال 2003 ………..…………………………………... 109

6-6- تحلیل‌های انجام شده از منظر اقتصاد سیاسی قبل از شروع حمله نظامی علیه عراق ….…. 113

6-7- پیامدهای حمله نظامی علیه عراق ……………………………………………… 114

6-8- سیاست‌های متخذه اوپک در قبال افزایش جهانی قیمت نفت قبل و پس از جنگ 2003 علیه عراق …………………….…………………………………………………..… 115

فصل هفتم: پیامدهای بیداری اسلامی بر سیاست‌های اوپک

7-1- تعریف بیداری اسلامی ………………………….…………………………… 124

7-2- تاریخچه بیداری اسلامی …………..…………………………………………. 125

7-3- ویژگی‌های بیداری اسلامی …………………..……………………………….. 127

7-4- دیدگاه مقام معظم رهبری در مورد بیداری اسلامی ……………………...………… 130

7- 5- موضع آمریکا و دنیای غرب در قبال بیداری اسلامی ………………..……………. 131

7-5-1- حمایت از اصلاحات در راستای حفظ متحدان و جلوگیری از تحولات سریع…...…… 131

7-5-2- حفظ مهره‌های وابسته به خود در راستای اهداف استراتژیک آینده ……..….…….… 131

7-5-3- فرسایشی‌کردن روند انقلاب‌ها در جهت جلوگیری از تحولات سریع و ناگهانی …..…. 132

7-5-4- الگوسازی برای فرآیند دولت‌سازی پس ازدوران گذار در مقابل الگوی حکومت دینی-مردمی ............ 132

7-5-5- مداخله نظامی و سرکوب در راستای اهداف استراتژیک و جلوگیری از شدت بحران … 133

7-6- نقش نفت و عوامل اقتصادی در وقوع بیداری اسلامی ………..…………………… 133

7-7- پیامدهای بیداری اسلامی بر سیاست‌های اوپک ………………...………………… 136

نتیجه‌گیری …………………….………………………………………………… 151

کتابنامه ………………………………….……………………………………… 160