زمینه‌ها و چگونگی جنگ‌های رِدّه

ظهور اسلام منشاء تحولات بزرگی در تاریخ جهان گردید که بر همگان پوشیده نیست . تازیان در پرتو این آیین توانستند شاهنشاهی بزرگ ساسانی را از گردونه تاریخ خارج سازند و سرزمینهای بزرگی را از قلمرو روم شرقی تسخیر نمایند. اعراب به نام اسلام تمدن ایرانی را لگدمال تاراج خویش کردند، هر چند پس از مدتی بر ویرانه های آن به همت ایرانیان تمدن ایرانی- اسلامی دوباره پایه ریزی گردید. از آنجائیکه سرکوب شورشهای موسوم به ارتداد سرآغاز حرکت تهاجمی اعراب مسلمان به سرزمینهای هم جوار بود، بررسی و تحلیل آن بخصوص نقشی که نتیجه این جنگها در ایجاد وحدت در میان اعراب شبه جزیره عربستان داشت اهمیتی فراوان دارد که متاسفانه در مطالعات تاریخی صدر اسلام مورخان معمولا از آن سرسری می گذرند.

سوای از مساله فوق، شناخت اینکه با وجودیکه اعراب در زمان حیات پیامبر اسلام را پذیرفته بودند،چرا پس از مرگ او به سرعت از این آیین برگشتند، خود مبحثی مهم است که موضوعی جالب و جذاب در زمینه مطالعه جامعه شناسی تاریخی برای ما فراهم می آورد.

جایگزینی دین اسلام به جای ادیان و باورهای دیگر در جامعه عربستان و فراگیر شدن آن نیز می تواند مبحثی جالب در حیطه جامعه شناسی دین باشد که هر چند موضوع مستقیم بررسی ما نیست ، اما از آن جاییکه تضاد دینی بهانه اصلی جنگهای موسوم به "ارتداد" می باشد بررسی تحولی که دین اسلام از این منظر ایجاد کرد و مقاومت در برابر آن، می تواند مقدمه لازمی برای این چالشها باشد که ما نیز به فراخور بحث نیم نگاهی بدان داشته ایم.

همچنین تفسیر و تحلیل این نبردها و تاثیری که در تحکیم مشروعیت حکومت مدینه ایجاد کرد ماده خام خوبی است برای تبیین چگونگی استقرار نظام سیاسی خلافت و بخصوص مباحثی که در پرتو چالشهای جانشینی در حیطه معرفتی اندیشه سیاسی در عالم اسلام نزد اندیشمندان مسلمان پس از آن پدید آمد؛ و نیز در بازخوانی مجدد این رویدادها می توان تحلیل تاریخی متفاوتی از چگونگی سیر حوادث منتهی به جنگهای رده، چگونگی انجام آنها و نیز نتایج حاصله ارایه داد که نگارنده در اینجا کوشیده است به وسع اندک خویش بدان بپردازد.

فهرست مطالب

عنوان.......................................................................................................... صفحه

سپاس‌نامه .......................................................................................................... ث

مقدمه ................................................................................................................ 1

معرفی منابع ....................................................................................................... 5

بخش یكم: مبحث فقهی ارتداد ................................................................................... 9

ـ بررسی مفاهیم و انواع ارتداد و احكام مربوط به آنها .................................................... 9

ـ تعریف ارتداد .................................................................................................... 9

ـ انواع ارتداد ..................................................................................................... 10

ـ شرایط احراز ارتداد .......................................................................................... 13

ـ سیر تاریخی ارتداد در اسلام ............................................................................... 14

ـ ارتداد در قرآن ................................................................................................. 17

ـ ارتداد در حدیث ................................................................................................ 19

ـ راههای اثبات ارتداد .......................................................................................... 21

ـ موجبات ارتداد ................................................................................................. 22

ـ مجازاتهای ارتداد .............................................................................................. 24

بخش دوم: تحولات جامعه عربستان از پیش از اسلام تا مرگ پیامبر

ـ موقعیت جغرافیایی مناطق درگیر در نبرد ................................................................ 30

ـ وضعیت سیاسی جامعه عربستان در آستانه ظهور اسلام ............................................. 31

ـ وضعیت اقتصادی جامعه عربستان در آستانه ظهور اسلام ........................................... 34

ـ بافت فرهنگی و دینی جامعه عربستان در آستانه ظهور اسلام ....................................... 36

ـ نتیجه تحلیلی تحولات جامعه عربستان در آستانه‌ی ظهور پیامبر(ص)............................. 42

جامعه عربستان در آستانه مرگ پیامبر

ـ وضعیت جامعه عربستان در آستانه مرگ پیامبر ....................................................... 45

ـ چگونگی ایمان اعراب و گسترش اسلام در شبه‌جزیره عربی ....................................... 47

ـ اشرافیت قریش و آیین اسلام ................................................................................ 49

بخش سوم: مساله جانشینی و وضعیت دولت اسلامی پس از مرگ پیامبر

ـ بررسی و نقد دیدگاههای مختلف درباره جانشینی پیامبر ............................................. 54

ـ زمینه‌های ذهنی به قدرت رسیدن ابوبكر .................................................................. 59

زمینه‌های عینی به قدرت رسیدن ابوبكر ................................................................... 60

ـ تدبیرها و ترفندهای ابوبكر در كسب و تحكیم قدرت ................................................... 65

ـ نتیجه‌گیری

بخش چهارم: ایده‌های انگیزه های ایجاد جنگ های ارتداد

ـ بررسی و نقد ایده‌های موجود در بابدلیل جنگ های رده ......................................... 68

ـ ماهیت جنگ‌های ارتداد در پرتو الگوی نظری ......................................................... 72

بخش پنجم : جنگ‌های رده در نجد ، بحرین و عمان

ـ هجوم قبایل پیرامون مدینه ................................................................................... 84

ـ طلیحه ........................................................................................................... 86

ـ عقاید و تعالیم طلیحه ...................................................................................... 89

ـ شورش‌های پراكنده پس از سركوب طلیحه............................................................... 92

ـ سركوب قبایل بنی عامر ..................................................................................... 92

ـ نبرد جواء و سركوب بنی سلیم ............................................................................. 93

ـ نبرد ظفر ........................................................................................................ 94

ـ مسیلمه ........................................................................................................... 95

ـ عقاید و تعالیم مسیلمه ....................................................................................... 100

ـ سجاح ......................................................................................................... 103

ـ جدایی مالك بن نویر از سجاع و كشته‌شدنش به دستور خالد ....................................... 108

ـ نبرد دباء و سركوب ارتداد عمان ........................................................................ 112

ـ ارتداد بحرین ................................................................................................. 113

بخش ششم: جنگ‌های رده در یمن

ـ چگونگی قیام اسود عنسی و فرجام كار او ............................................................. 117

ـ تعالیم و آموزه‌های دینی اسود عنسی..................................................................... 120

ـ شورش قبس بن عبدیغوث بر سر امارت ............................................................... 122

ـ برگشت مردم حضر موت و كنده از آیین اسلام ....................................................... 124

نتیجه نهایی .................................................................................................... 131

فهرست منابع 134