بررسی افكار و احوالات امین الدوله

میرزا علی خان معروف به امین الدوله به سال1260هجری قمری(1222هجری شمسی)در تهران متولد شد. وی فرزند میرزا محمدخان مجدالملك (سینكی لواسانی) كه وی خواهر زاده میرزا آقا خان نوری دومین صدراعظم ناصر الدین شاه بوده است.

امین الدوله خط و انشاء را از پدر آموخت، مقدمات زبان عربی را در تهران آموخته بود. و در سفری كه همراه پدر به بغداد رفت به تكمیل زبان عربی و آموزش زبان تركیبی اسلامبولی پرداخت وقتی پدرش مجد الملك به كارپردازی آذربایجان منصوب شد همراه پدر بود. و در آنجا زبان فرانسه را آموخت و همان وقت به آموزش تركی آذربایجان مشغول شد.

پس از مراجعت از بغداد و خدمت در حضور شاه نیابت اول وزارت خارجه در سن نوزده سالگی به او داده شد ضمن نیابت اول جزء پیشخدمتان خاصه شاه گردید و مفتخر به لقب منشی حضور تا سال1290 ، در سال 1288 مسئولیت چاپارخانه های دولتی (پست خانه) به وی محول شد. دو سال بعد ملقب به امین الملك گردید و احراز وزارت رسائل (ریاست دفتر مخصوص شاه) را اخذ نمود. در اولین سفر ناصر الدین شاه به همراه او بود ولی از آلمان برگشت. به خاطر پشتكاری كه داشت در سال 1294 متصدی امور ضرابخانه دولتی تبریز (علاوه بر شغلهای قبلی) به وی داده شد. یكسال بعد سفیر مخصوص شاه به ایتالیا جهت تسلیت مرگ ویكتور امانول شد. به دلیل لیاقت و امانتی كه از ایشان آشكار شد وزارت وظایف و اوقاف نیز بر سایر مشاغل او افزوده گشت. در سال 1299 ملقب به امین الدوله كرد و در سال 1304 منصب ریاست مجلس وزراء و دارالشوری كبری كه اعظم مناسب دولتی است به وی محول شد. در سه سفر ملتزم در ركاب ناصرالدین شاه بود، بعد از یك دوره حدودا ده ساله و دوری از سیاست مجددا توسط (مظفرالدین شاه) به پیشكاری و وزارت آذربایجان و حامل فرمان و ششمین ولیعهدی برای محمدعلی میرزا شد و در آنجا نیز اقدامهای فرهنگی انجام داد از جمله افتتاح مدرسه رشدیه . در سال 1314 به دستور شاه به تهران آمد. به وی پستهای زیادی پیشنهاد شد و مدتی وزیر اعظم شد و 5 ماه بعد صدراعظم شد (16 صفر یا 15 محرم 1316) 5-1314 وی ناصر الملك را به عنوان وزارت مالیه انتخاب نمود ، همچنین وی هیئت بلژیكی را جهت اقدامات اصلاحی مالی به ایران فراخواند. در سال 1314 بر اثر فشارهایی كه به وی از دربار و مخالفین وارد نمود مجبور به استعفا از صدارت شد با بركناری وی ناصر الملك نیز بركنار گردید. و چون از صدارت معزول شد به زیارت مكه رفت مدتی در لشت نشای رشت اقامت نمود تا اینكه شاه او را از ایران اخراج نمود (به داغستان) رفت و او در هنگام سفر به اروپا نامه های انتقادآمیزی به شاه نوشت پس از مدتی دوری دوباره مظفرالدین شاه نامه محبت آمیز، به وی می نویسد و او به گیلان برمی گردد تا اینكه در لشت نشا در سال 1322 برابر با 1283 هجری شمسی فوت می كند.

امین الدوله از جمله رجال برجسته عصر قاجار به شمار می رود به طوری كه افكار و اندیشه های او در تحولات داخلی‌و خارجی ایران تاثیر زیادی داشته است. در مورد او قضاوتهای متناقض فراوانی ارائه شده است به طوری كه از وی دو شخصیت متفاوت یعنی اصلاح طلب و محافظه كار ساخته اند. نظر به اهمیت شخصیت امین الدوله بر آن شدیم تا با یك بررسی‌عمیق‌و علمی به دور از هر گونه غرض‌ورزی، هویت واقعی وی را برای صاحبان فكر و اندیشه معرفی نماییم.

فهرست مطالب

چكیده

1

مقدمه

2

كتاب شناسی

3

بخش اول - زندگی نامه امین الدوله

فصل اول - شرح حال میرزا علی خان امین الدوله از تولد تا ورود به دربار

1- كودكی و نوجوانی میرزا علی خان امین الدوله

2- مجد الملك پدر امین ادوله

3- كسانی كه القاب امین الدوله كسب نموده اند.

18

19

19

34

36

فصل دوم – زندگی سیاسی امین الدوله( اوضاع سیاسی - اجتماعی، اقتصادی )

1- امین الدوله و واقعه رژی

2- سلطنت مظفرالدین شاه

3- امین الدوله و پیشكاری آذربایجان

4-وزارت اعظمی امین الدوله

5- امین الدوله و فراماسونری

فصلسوم– عملكرد سیاسی امین الدوله

1- سیاست داخلی

2- امین الدوله و روحانیون

3- سیاست خارجی

4- روس و انگلیس

5- گروگذاری بنادر جنوب

37

37

45

46

47

52

56

56

56

60

61

65

بخشدوم– اقدامات امین الدوله

فصل اول- اقدامات اقتصادی

1- اصلاحات مالی و تفكر استقراض

2- تشكیلات پستی در دوره ناصرالدین شاه

3- ریاست میرزا علی خان منشی حضور در پست (دوره اول از سال 1288-1290 هجری قمری )

4- تاریخچه پیدایش سانسور در پست خانه و كناره گیری میرزا علی خان امین الدوله از‌كار پستخانه

5-‌دوره‌دوم‌ریاست‌امین‌الملك‌(‌امین الدوله از‌1292-1294هجری قمری )

6-تاثیر پست خانه در روند اصلاحات جامعه ایران

7- شرح مختصری از خدمات پست خانه در جنبش مشروطیت

8- گمركات

9- كارخانه قند

10- پارك امین الدوله

فصل دوم – اقدامات فرهنگی

1- مدارس رشدیه

2- نهضت مدارس جدید

3- تشكیل انجمن ها

4- ادبیات سیاسی

67

67

68

75

79

82

83

84

85

87

90

91

95

95

99

102

104

بخش سوم– رابطه امین الدوله با رجال

فصل اول – امین الدوله و دیگران

1- رابطه امین الدوله با میرزا ملكم خان

2-رابطه امین الدوله و مشیر الدوله

3- رابطه امین الدوله با جعفر قلی میرزا ملك

فصل دوم – دیدگاه نویسندگان درباره امین الدوله

1- دیدگاه اعتماد السلطنه

2- دیدگاه حسین قلی خان نظام السطنه مافی خصوص امین الدوله

3- دیدگاه میرزا مهدی خان ممتحن الدوله

4- دیدگاه افضل الملك

5- دیدگاه ملك الشعرای بهار

6-دیدگاه عبدالحسین نوایی

فصل سوم–مقایسه ی بین شخصیت امین الدوله وامین السلطان

1- امین السلطان

2- امین الدوله

3-سفرهای امین الدوله و مقایسه آن با امین السلطان

فصل چهارم – عزل

1- عزل و فوت امین الدوله

2- فوت امین الدوله

فصل پنجم- آثار مكتوب

1-خاطرات سیاسی میرزا علی خان امین الدوله

2- سفرنامه مكه

3- شیوه نگارش امین الدوله

بخش چها رم– افكار و عقاید امین الدوله

فصل اول – تاریخچه اصلاحات در ایران

1- اقدامات كلی

2- سیر نوگرایی در ایران

3- عباس میرزا

4- امیر كبیر

5- میرزا حسین خان سپهسالار

فصل دوم – اندیشه ها واقدامات

1- تاثیر افكار غرب در اندیشه امین الدوله

2- زمینه فكری و خصوصیات اخلاقی

3- دیدگاه امین الدوله در خصوص نظام حكومت

4- دیدگاه امین الدوله در خصوص راهكارهای نجات ایران

6- دیدگاه امین الدوله در خصوص امتیازات

7- دیدگاه امین الدوله در خصوص اصلاحات

8- دیدگاه امین الدوله در خصوص اقتصاد

9- دیدگاه امین الدوله در خصوص قشون و ارتش

فصل سوم اخلاف و بازماندگان

1-- فرزندان

2-میرزا محسن خان امینی ( امین الدوله )

3- اشرف الملوك فخر الدوله

4-سرلشكر حسن امینی مجدی

5- دكتر علی امینی

6- ابوالقاسم امینی

7- سرتیپ محمود امینی

107

108

108

112

114

120

120

124

125

126

128

128

130

130

133

136

140

140

144

145

145

150

153

155

156

156

156

157

159

161

164

164

165

174

176

177

177

180

181

183

183

183

184

185

186

189

190

نتیجه گیری

192

منابع و مآخذ

198