بررسی اثربخشی برنامه اصلاح عزت نفس ضمنی بر افزایش عزت نفس ضمنی و کاهش ترس از ارزیابی منفی ضمنی در افراد دارای اختلال اضطراب اجتماعی

اختلال اضطراب اجتماعی، رایج‌ترین اختلال اضطرابی و سومین اختلال شایع روان‌پزشکی به حساب می‌آید. امروزه پژوهش‌های بالینی در حوزه بررسی سازوکارهای زیربنایی اضطراب اجتماعی به منظور دستیابی به درمان‌های موثر به خصوص درمان‌های شناختی افزایش چشم‌گیری پیدا کرده است. افراد مبتلا به اختلال اضطراب اجتماعی تداعی‌های خودکار منفی نسبت به خود داشته و به دنبال آن انتظار مورد ارزیابی منفی قرار گرفتن از جانب دیگران را دارند. در واقع عزت نفس ضمنی آن‌ها پایین و ترس از ارزیابی منفی ضمنی‌شان بالاست. هدف پژوهش حاضر بررسی اثربخشی روش شرطی‌سازی ارزشی زیرآستانه‌ای بر افزایش عزت نفس ضمنی و کاهش ترس از ارزیابی منفی ضمنی و ارزیابی اثربخشی این روش بر کاهش سطح اضطراب اجتماعی، از بین رفتن اختلال و عزت نفس آشکار در افراد مبتلا به اختلال اضطراب اجتماعی است. در این پژوهش دو گروه از افراد مبتلا به اضطراب اجتماعی که در هر گروه 20 نفر به طور تصادفی گمارده شده بودند، قرار گرفتند. در ابتدا هر دو گروه پرسشنامه‌های اضطراب اجتماعی کانور، اضطراب اجتماعی لیبوویتز، عزت نفس روزنبرگ و افسردگی بک را تکمیل کرده، سپس با استفاده از آمایه رایانه‌ای IAT نمره عزت نفس ضمنی و ترس از ارزیابی منفی ضمنی‌شان مورد سنجش واقع شد. در مرحله بعد مداخله شرطی‌سازی ارزشی زیرآستانه‌ای به مدت 3 روز نامتوالی بر روی گروه آزمایش اجرا شد. تمام این مراحل برای گروه کنترل نیز با اجرای مداخله شرطی‌سازی ارزشی زیرآستانه‌ای با محرک خنثی انجام شد. یافته‌های پژوهش نشان داد که شرطی‌سازی ارزشی زیرآستانه‌ای منجر به افزایش عزت نفس ضمنی و کاهش ترس از ارزیابی منفی ضمنی افراد مبتلا به اختلال اضطراب اجتماعی شد. همچنین سطح اضطراب اجتماعی این افراد کاهش پیدا کرد ولی تغییر قابل توجهی در کل اختلال اضطراب اجتماعی و عزت نفس آشکار آن‌ها مشاهده نشد.

کلید واژه: اختلال اضطراب اجتماعی، عزت نفس ضمنی، ترس از ارزیابی منفی ضمنی، IAT، شرطی‌سازی ارزشی زیرآستانه‌ای

 فهرست مطالب

عنوان صفحه

 فصل اول: مقدمه

1-1-مقدمه  2

1-2- بیان مساله  4

1-3- ضرورت و اهمیت پژوهش 7

1-4- اهداف پژوهش 10

1-5- تعریف مفهومی اصطلاحات و متغیرها 10

1-5-1- اختلال اضطراب اجتماعی 10

1-5-2- عزت نفس ضمنی 10

1-5-3- ترس از ارزیابی منفی ضمنی11

1-5-4-تداعی‌های ضمنی 11

1-5-6- عزت نفس  12

1-5-7-شرطی سازی ارزشی12

1-5-8- برنامه شرطی سازی ارزشی زیر آستانه‌ای 13

1-6- تعریف عملیاتی متغیرها 13

1-6-1- اختلال اضطراب اجتماعی 13

1-6-2- عزت نفس ضمنی 13

1-6-3- ترس از ارزیابی منفی ضمنی 14

1-6-4- عزت نفس آشکار 14

 فصل دوم: مبانی نظری و پیشینه

2-1- مبانی نظری  16

2-1-1-اختلال اضطراب اجتماعی 16

2-1-1-1-شیوع اختلال اضطراب اجتماعی 17

2-1-1-2-تفاوت‌های جنسیتی در اضطراب اجتماعی  18

2-1-1-3-سبب شناسی 19

2-1-1-3-1- تبیین‌های روان پویشی 19

2-1-1-3-2- تبیین‌های انسانی نگر و هستی نگر 19

2-1-1-3-3- تبیین‌های رفتاری 19

2-1-1-3-4- تبیین‌های شناختی 20

2-1-1-3-4-1- الگوی طرحواره‌ای بک 20

2-1-1-3-4-2- مدل کلارک و ولز (1995)  22

2-1-1-3-4-3- مدل راپی و هیمبرگ(1995)  23

2-1-1-3-4-4- مدل هافمن و بارلو (2002) 24

2-1-1-3-4-5- تبیین‌های مبتنی بر عوامل فرهنگی- اجتماعی 25

2-1-1-3-4-6- تبیین‌های زیستی 26

2-1-1-3-4-7- مدل کیمبرل (2008) 27

2-1-1-3-4-8- نظریه تکاملی اضطراب اجتماعی گیلبرت 28

2-1-1-3-4-9- مدل راپی و اسپنس (2004)  28

2-1-1-4- راهبردهای درمانی اضطراب اجتماعی 31

2-1-1-4-1-دارودرمانی 32

2-1-1-4-2-روان درمانی 33

2-1-1-4-2-1- رفتاردرمانی 33

2-1-1-4-2-1-1- حساسیت زدایی تدریجی 33

2-1-1-4-2-1-2- مواجهه درمانی 34

2-1-1-4-2-1-3- آموزش مهارت­های اجتماعی 34

2-1-1-4-2-2- شناخت درمانی 35

2-1-1-5-همایندی  37

2-1-1-6-مقایسه با دیگر سازه ها 38

2-1-1-6-1- اختلال اضطراب اجتماعی و کم‌رویی  38

2-1-1-6-2- اختلال اضطراب اجتماعی و آگورافوبیا 39

2-1-1-6-3- اختلال اضطراب اجتماعی و اضطراب طبیعی 40

2-1-1-6-4- اختلال اضطراب اجتماعی و اختلال شخصیت اجتنابی41

2-1-2-عزت نفس 44

2-1-2-1-نظریاتی در باب نگرش خود 44

2-1-2-1-1- دسترس‌پذیری و نیروی تداعی 44

2-1-2-1-2- دیدگاه دسترس پذیری نگرش 45

عنوان صفحه

 2-1-2-1-3- الگوی MODE فازیو 46

2-1-2-1-4- یادگیری تداعی‌گرایانه 46

2-1-3- آستانه‌ها  47

2-1-3-1- ادراک زیر آستانه‌ای 48

2-1-3-2- اثرات ادراک زیرآستانه‌ای 49

2-1-3-2-1- همبسته‌های عصبی 50

2-1-3-2-2- اثرات هیجانی و ارزشی 50

2-1-3-2-3- اثرات معنایی پایه 50

2-1-3-2-4- قضاوت‌های اجتماعی 51

2-1-3-2-5- رفتار  51

2-1-4- فرایندهای ضمنی 52

2-1-5- شرطی سازی ارزشی 53

2-1-5-1- شرطی‌سازی ارزشی و شرطی‌سازی پاولفی 55

2-1-5-2- شباهت‌های شرطی‌سازی ارزشی (EC) و شرطی‌سازی پاولفی (PC) 56

2-1-5-5- رویکردهای نظری شرطی سازی ارزشی 60

2-1-5-5-1- دیدگاه انتسابی 60

2-1-5-5-2- دیدگاه کل‌گرایانه 61

2-1-5-5-3- دیدگاه اسناد نادرست ضمنی 61

2-1-5-5-4- دیدگاه طبقه‌بندی مفهومی 62

2-1-5-5-6- دیدگاه گزاره‌ای 63

2-1-5-6- کاربردهای شرطی سازی ارزشی64

2-2- پیشینه عملی  65

2-3- سوالات پژوهش 78

 فصل سوم: روش پژوهش

3-1- نوع پژوهش  80

3-2-جامعه آماری  80

3-3- نمونه و روش نمونه‌گیری 80

3-4- ابزار پژوهش  81

 3-4-1- پرسشنامه اضطراب اجتماعی لیبوویتز (LSAS)  81

3-4-2- پرسشنامه هراس اجتماعی (SPIN) 82

3-4-3- مقیاس عزت نفس روزنبرگ 83

3-4-4-پرسشنامه افسردگی بک 84

3-4-5- آزمون تداعی ضمنی (IAT) 85

3-4-5- 1- ساخت آزمون سنجش عزت نفس ضمنی (IAT) 85

3-4-5- 2- ساخت آزمون سنجش ترس از ارزیابی منفی ضمنی (IAT) 87

3-4-6- برنامه آموزش شرطی سازی ارزشی زیر آستانه‌ای 87

3-5- روش اجرا  88

3-6- روش تجزیه وتحلیل اطلاعات 89

 فصل چهارم: یافته‌های پژوهش

4-1-آماره‌های توصیفی مربوط به متغیرهای جمعیت‌شناختی 91

4-2- تحلیل توصیفی داده‌ها 93

4-3- تحلیل استنباطی داده‌ها 96

4-3-1- سوال اول  98

4-3-2- سوال دوم  99

4-3-3- سوال سوم  100

4-3-4- سوال چهارم 100

4-3-5- سوال پنجم 101

4-3-6- سوال ششم  102

 فصل پنجم: بحث و نتیجه‌گیری

5-1- بحث و نتیجه‌گیری در مورد سوال اول پژوهش  104

5-2- بحث و نتیجه‌گیری در مورد سوال دوم پژوهش  106

5-3- بحث و نتیجه‌گیری در مورد سوال سوم پژوهش  108

5-4- بحث و نتیجه‌گیری در مورد سوال چهارم پژوهش  109

5-5- بحث و نتیجه‌گیری در مورد سوال پنجم پژوهش  110

5-6- بحث و نتیجه‌گیری در مورد سوال ششم پژوهش  111

 5-7- یکپارچه‌نگری پژوهش 113

5-8- کاربردهای نظری پژوهش 113

5-9- کاربردهای عملی پژوهش 114

5-10- محدودیت‌های پژوهش 114

5-11- پیشنهادهای پژوهش 15

5-11-1- پیشنهادهای کاربردی 115

5-11-2- پیشنهادهای پژوهشی 115

 فهرست منابع و مآخذ

منابع فارسی  116

منابع انگلیسی  120

 پیوست‌ها

برگه اطلاعات و رضایت نامه پژوهش131

پرسشنامه عزت نفس روزنبرگ132

پرسشنامه اضطراب اجتماعی لیبوویتز133

پرسشنامه اضطراب اجتماعی SPIN 135

پرسشنامه افسردگی بک 136

اسلایدهای مرتبط با آزمون عزت نفس ضمنی139

اسلایدهای مرتبط با آزمون ترس از ارزیابی منفی ضمنی 140

 فهرست جدول‌ها

عنوان صفحه

 جدول 4-1- میانگین و انحراف استاندارد سن در دو گروه آزمایش و کنترل91

جدول4-2- میانگینو انحراف استاندارد تحصیلات در دو گروه آزمایش و کنترل92

جدول4-3- داده‌های توزیع فراوانی وضعیت تاهل در گروه آزمایش 92

جدول4-4- داده‌های توزیع فراوانی وضعیت تاهل در گروه کنترل 93

جدول 4-5- داده‌های توصیفی متغیر نمره عزت نفس ضمنی 93

جدول4-6-داده‌های توصیفی متغیر ترس از ارزیابی منفی ضمنی 94

جدول4-7- داده‌های توصیفی اضطراب اجتماعی94

جدول4-8-داده‌های توصیفی متغیر اضطراب اجتماعی لیبوویتز95

جدول4-9- داده‌های توصیفی متغیر عزت نفس آشکار (روزنبرگ) میانگین 95

جدول4-10- آزمونtمستقل متغیر سن 96

جدول 4-11- آزمونtمستقل متغیر اضطراب اجتماعی  96

جدول 4-12- آزمونtمستقل متغیر اضطراب اجتماعی (لیبوویتز) 96

جدول4-13- آزمونtمستقل متغیر عزت نفس آشکار (روزنبرگ) 97

جدول 4-14- آزمونtمستقل متغیر عزت نفس ضمنی 97

جدول4-15- آزمونtمستقل متغیر ترس از ارزیابی منفی ضمنی 97

جدول4-16- تحلیل کوواریانس یک راهه متغیر عزت نفس ضمنی 98

جدول4-17- تحلیل کوواریانس یک راهه متغیر ترس از ارزیابی منفی ضمنی 99

جدول4-18- تحلیل کوواریانس یک راهه متغیر اضطراب اجتماعی 100

جدول4-19- تحلیل کوواریانس یک راهه متغیر سطح اضطراب اجتماعی 101

جدول4-20- تحلیل کوواریانس یک راهه متغیر عزت نفس آشکار (روزنبرگ) 102

جدول4-21- همبستگی عزت نفس آشکار (روزنبرگ) و عزت نفس ضمنی 102