نگاهی به طرح جامع نوسازی ناوگان حمل و نقل جاده ای

بهره وری در حمل و نقل عمومی كالا

بر اساس وابسته بودن خدمات حمل ونقل به سایر صنایع، بهره وری در این بخش همپوشانی زیادی با سایر بخش های خدماتی و صنعتی داشته و تأثیرات متقابلی نیز بر عملكرد یكدیگر می گذارند كه در این رهگذر می توان بهره وری در حمل ونقل را از دو بعد سخت افزاری و نرم افزاری مورد بررسی قرارداد.
از بعد نرم افزاری مواردی مانند: تركیب بهینه ناوگان، افزایش كاركرد وسیله نقلیه، كاهش یك سربار و كاهش حمل ونقل مضاعف را میتوان مثال زد و از بعد سخت افزاری نیز گسترش شبكه راهها و تأسیسات زیربنایی حمل ونقل و نوسازی ناوگان، از اهم موارد است.
تركیب بهینه ناوگان:

برای جابه جایی یك بار از مبدأ تا مقصد گزینه های زیادی به لحاظ نوع و ظرفیت وسیله نقلیه وجود دارد؛ با در نظر گرفتن انواع باری كه در كل كشور جابه جا میشود باید طیف گسترده ای از انواع بارگیرها در دسترس باشند. سؤال اصلی دراین میان این است كه از هر نوع بارگیر چه تعداد مورد نیاز است تا در عین اینكه بار سریع و ایمن به مقصد برسد، ارزانترین گزینه نیز انتخاب شده باشد. در واقع با اصلاح این موضوع كالای مورد نیاز برای جابه جایی با كیلومتر طی شده كمتری منتقل میشود.
به عبارت دیگر ضریب تن – كیلومتر در یك بازه زمانی مشخص پایین می آید. نتایج مستقیم این موضوع، تعدیل عرضه و تقاضا، كاهش مصرف سوخت، كاهش عوارض زیست محیطی و افزایش فعالان این بخش است.
افزایش كاركرد وسیله نقلیه:

به رغم اینكه ایران از موقعیت ژئواستراتژیكی كم نظیری برخوردار است لیكن كاركرد (بهره وری) سالانه وسایل نقلیه عمومی به ویژه در بخش حمل ونقل كالا از رقم پایین در مقایسه با كشورهای اروپایی برخوردار است.
اصلیترین دلیل این ادعا جدا بودن شخصیت حقوقی شركت و مالك وسیله نقلیه است به عبارت دیگر وقتی یك شركت حمل ونقل توان مدیریت بر وسایل نقلیه مشخص و مدت داری را در حوزه كاری آن شركت نداشته باشد نمی توان رابطه مالك وسیله نقلیه با شركت را به یك نوع رابطه همكاری دو شخصیت مستقل تعبیر كرد. برخی معتقدند اگر شركت مالك وسایل نقلیه باشد مشكل فوق مرتفع میشود. عده ای نیز این راهكار را مانع ورود سرمایه های خرد به بخش دانسته و معتقدند روابط متصدیان حمل و نقل نیاز به بازنگری اساسی دارد.
در هرحال نباید از نظر دور داشت كه فارغ از عامل انسانی، وسیله نقلیه سرمایه و پیش نیاز اساسی بخش حمل و نقل محسوب میشود.
درخصوص بهبود كاركرد وسیله نقلیه عوامل دیگری همچون ناوگان كارآمد و نیز تعاملات بین المللی كشورمان با دیگر كشورها به ویژه كشورهای همسایه مهم و تأثیرگذار است.
كاهش یك سربار:

بخشی از پدیده یك سربار به ضعف برنامه ریزی از سوی شركت های حمل و نقل بر می گردد كه آن هم به نوعی به مشكل عدم مدیریت شركت ها روی ناوگان باز می گردد. لیكن در شرایط حاضر ضعف اطلاع رسانی و سیستم كه رانندگان توسط آن از وجود مراكز بار در سطح كشور آگاهی یابند موضوع برجسته ای به حساب می آید.
یقینا بهره گیری از IT در این زمینه می تواند بسیار راه گشا باشد كه در نهایت میتواند به یك شبكه واحد اطلاع رسانی منجر شود و رانندگان و شركت ها می توانند با دسترسی به این شبكه از اطلاعات كالاهای آماده حمل آگاهی یابند.
كاهش حمل ونقل مضاعف: حمل و نقل مضاعف یعنی این كه باری بنا به شرایطی از یك مبدا به مقصدی حمل و دو باره به مبدا مورد نیاز بازگردانده می شود.این پدیده به دو علت حاصل می شود؛ اول این كه تمركزامكانات در برخی شهرها به ناچار باعث می شود كالا تا زمان مصرف، برای نگهداری به آن شهر منتقل و در زمان مصرف دوباره بازگردانده شود. به عنوان مثال انتقال گندم برای انبار كردن در سیلوهای مخصوص از این نوع است.
در این زمینه كمبود امكانات زیربنایی جنبه سخت افزاری دارد اما عامل دوم به عنوان جنبه نرم افزاری،نارسایی سیستم توزیع است. بسیاری از كالاها بعد از تولید به شهرهای بزرگ، كه مراكز تجاری به حساب می آیند، منتقل و از آنجا به شهرهای دیگر انتقال داده می شوند. هرچند كه این پدیده ریشه در ساختار بازارهای سنتی دارد لیكن امروزه با فراگیرشدن گردش اطلاعات و ایجاد بازارهای مجازی تا حدود زیادی توانسته اند این نارسایی را برطرف كنند.
نوسازی ناوگان:

فرسوده بودن ناوگان، عوارض زیادی را هم به بخش حمل ونقل و هم به سایر بخش های صنعتی و خدماتی تحمیل می كند. ناوگان فرسوده هزینه های سوخت و نگهداری و تعمیرات را افزایش داده و بهره وری كاری نامناسب را در پی دارد و به لحاظ نبود استانداردهای مطلوب ازجمله عدم وجود سیستم های ایمنی، ترمز، تعلیق و همچنین بالا بودن شاخص آلایندگی، صدمات كوتاه مدت و بلندمدت عدیده ای را به جامعه تحمیل می كند.
یك خودروی باری فرسوده تقریبا دو برابر یك خودروی نوسوخت مصرف می كند. عوارض زیست محیطی كه از جانب آلایندگی خودروهای فرسوده به وجود می آید سالیان متمادی در طبیعت و حتی جسم انسانها باقی می ماند. همچنین كاركرد سالانه یك خودروی فرسوده تقریبا یك سوم یك خودروی نو با استانداردهای معتبر است.
متأسفانه ناوگان باری كشور با میانگین سنی 9/ 17 از وضعیت مناسب برخوردار نیست و حدود 40 درصد ناوگان، بالای 25 سال عمر دارند. باتوجه به مطالب گفته شده نوسازی ناوگان در واقع یك راهكار اساسی برای جلوگیری از هزینه و زیان هایی است كه به كشورمان تحمیل میشود واز این منظر یك ضرورت به حساب می آید.