بررسی و رتبه بندی درجه توسعه یافتگی

چکیده

وجود نابرابری و ابعاد مختلف آن، از نشانه های مهم توسعه نیافتگی است که رفع چنین کمبودهایی مستلزم نگرش و توجه جدی به نحوه پراکندگی شاخص های توسعه در سطوح مختلف است. برای حل مسایل ناشی از عدم تعادل های منطقه ای، گام نخست، شناخت و سطح بندی مناطق از نظر برخورداری در زمینه های مختلف است. براین اساس در پژوهش حاضر سعی شده تا 17 شهرستان استان آذربایجان غربی را براساس 11 شاخص بهداشتی- درمانی و اجتماعی- فرهنگی بر پایه سرشماری آماری سال 1388 با استفاده از تکنیک تاپسیس سطح بندی و میزان نابرابری های موجود را میان شهرستان های استان، تعیین نماید. نتایج بدست آمده نشان می دهد که شهرستان ارومیه بدلیل مرکزیت اداری- سیاسی در رتبه اول قرار گرفته و شهرستان اشنویه در این سطح بندی رتبه آخر را کسب کرده است. ضریب پراکندگی به دست آمده26/0 بوده که خود بیانگر وجود تفاوت و نابرابری در میزان بهره مندی از مواهب توسعه است. از این رو الگوی حاکم بر ساختار فضایی استان، تابع الگوی مرکز- پیرامونی است.

1- مقدمه

1-1- طرح مسأله

اصطلاح توسعه به صورت فراگیر پس از جنگ جهانی دوم مطرح شده است. این پدیده مقوله ی ارزشی، چند بعدی و پیچیده است (گنجی و احمدی، 1383: 1383). توسعه در واقع نخستین و مهمترین هدف تمامی دولت ها محسوب می شود. یکی از عوامل توسعه همانا پیشرفت اقتصادی است. اما تنها این عامل نیست و دلیل این امر آن است که توسعه صرفاً پدیده ای اقتصادی نیست. بنابراین هدف اصلی توسعه باید ایجاد الگوی مطلوب رشد درآمد همگانی باشد که تمامی اقشار جامعه را پوشش دهد (تودارو، 1384: 235).

از موضوعاتی که اخیراً در برنامه ریزی های ناحیه ای و منطقه ای مطرح گردیده ولی جایگاه آن هنوز در کشور ما به وضوح مشخص نشده، نابرابری توسعه نواحی است (منصوری، 1375: 4). عدم تعادل های منطقه ای و توزیع نامتعادل خدمات و امکانات به صورت نامناسب، از ویژگی های بارز کشورهای جهان سوم و ایران است (نظریان، 1374: 156). در ایران سیاست های غیراصولی گذشته در مکان یابی های صنعتی و خدماتی در قطب های رشد و روند تمرکز گرایی در تک شهر مسلط و مادر شهر ناحیه ای، موجبات اصلی نابرابری های ناحیه ای بوده است (حسین زاده دلیر، 1380: 90). در این بین استان آذربایجان غربی نیز با وجود برخورداری از منابع طبیعی فراوان، تنوع آب و هوایی، اقلیم مناسب و پتانسیل های سرشار در بخش کشاورزی، گردشگری و نیز استعدادهای فراوان جمعیتی در رتبه بندی استان های کشور جزء مناطق توسعه یافته نیافته می باشد و همواره با مشکلات و مسائل فراوانی مانند افزایش فقر، آلودگی آب، کمبود خدمات شهری، فراهم نبودن امکانات و تسهیلات شهری متناسب با جمعیت ، گسترش حاشیه نشینی ، پیدایش زاغه ها ، مساکن غیر رسمی و ... روبه رو هستند. برای این که شهرستان ها بتوانند محیط مناسبی برای زندگی بوده و توسعه یافته تلقی گردند، باید امکانات رفاهی ساکنین و شهروندان خود را بهبود بخشند.