عضو هیئت علمی دانشگاه تربیت مدرس با اشاره به مشکلات دانش‌آموزان در درس "املا" با ارائه پیشنهاداتی به معلمان تأکید کرد: بـه دانـش‌آمـوزان کُنـدنویس توجـه بیشـتر شود و در تمام روش‌ها وجه آموزشی مهمتر از وجه آزمونی است.
مشکل دانش‌آموزان ابتدایی به‌ویژه کلاس اولی‌ها در درس املا یا دیکته یکی از موارد شایع است که در برخی مواقع موجب ایجاد دغدغه‌های بسیاری برای خانواده‌ها می‌شود.
دانش‌آموزی که در درس دیکته یا املا ضعیف باشد ناخودآگاه در درس‌های دیگر به مشکل برخواهد خورد و نمی‌تواند در امتحان کتبی باوجود اینکه درس را خوب فهمیده است، فهم خود را بصورت نوشته بیان کند از سوی دیگر ممکن است از سوی معلم یا اطرافیان مورد سرزنش قرار بگیرد و همین مسئله به لحاظ روانی کودک را دچار مشکل می‌کند.
پای صحبت‌های یک مادر
در همین رابطه، مادری که فرزندش در کلاس اول دبستان یکی از مناطق شهر تهران تحصیل می‌کند، به خبرنگار اجتماعی تسنیم گفت: پسرم در کلاس اول دبستان یکی از مدارس دولتی تحصیل می‌کند اما در درس دیکته با مشکلات متعددی مواجه است به گونه‌ای که عمده توصیف‌هایی که کسب می‌کند نیازمند تلاش بیشتر است و همین مسئله باعث شده است تا معلم توصیه کند او را به کلاسهای خصوصی برای افزایش تمرکز ببریم.
او درباره مشکل فرزندش بیان کرد: هنگامی که معلم در کلاس درس دیکته می‌گوید، پسرم از او جا مانده و همین مسئله باعث می‌شود که برخی حروف را ننویسد یا برخی واژه‌ها را اشتباه می‌شنود البته کلاسهای متعدد بخش خصوصی هم تأثیر به‌سزایی در وضعیت او نداشته است.
دکتر حسن ذوالفقاری عضو هیئت علمی دانشگاه تربیت مدرس در یادداشتی با عنوان "آموزش املای فارسی" به مشکلات دانش‌آموزان در درس املا پرداخته است.
او در این یادداشت به این نکته تأکید دارد که "قبل از املاگویی باید همواره به تمرین‌های رونویسـی دقـت و غلـط‌هـا را تصـحیح کنـیم، بـه دانـش آمـوزان کُنـدنویس توجـه بیشـتر شود، از دانش‌آموزان ممتاز برای روخوانی، تکرار و تمرین و تصحیح استفاده شود و به نوع املاگویی خود و نوع نشستن دانش‌آموزان توجه کنیم و در تمام این روش‌ها وجه آموزشی مهمتر از وجه آزمونی آن است." مشروح این یادداشت در ادامه آمده است:
املا شاخه و جزئی از مهارت نوشتن است، آموزش نوشتن در شکل‌های اولیـه رونویسی، املا، کلمه‌سازی و جمله‌نویسی و در نهایت نوشتن خلاق یـا همـان انشا ظهور می‌کند؛ یکی از اهداف آموزش زبـان در مـدارس نگـارش درسـت شکل کلمات است؛ همان املای فارسی. در گذشته به این موضـوع و درسـت نوشتن شکل کلمات بسیار اهمیت می‌دادند در خاطرات مسن‌ترها املانویسی از کتاب گلستان و کلیله ودمنه و مرزباننامه هست؛هر نوشته‌ای هر چند علمى و مؤثر، با وجود غلط‌هایی املایى، زشت و ناپسند جلوه مى‌کند و نـزد خواننـده بی‌اعتبار شمرده مى‌شود.
موج سریع ضعف املایی
امـروزه ایـن موضـوع یکـی از مشـکلاتی اسـت کـه گریبان‌گیر تحصیل‌کردگان شده و متولیان زبان فارسی را به شدت نگران کـرده است. با گسترش فضای مجازی و بی‌دقتی و کم شدن حساسیت به زبان ملی، موج سریع ضعف املایی در سطح دانش آموختگان و کاربران زبـان فارسی و به خصوص دانش‌آموزان روبه تزاید اسـت. ایـن آفـت آموزشـی اکنـون سـواد اجتماعی را تهدید می‌کند و از شکل مشکل آموزشی به معضل اجتماعی بـدل شده است. املا در برنامه آموزشی به خصوص دوره ابتدایی با هـدف آمـوزش صورت صحیح نوشتاری کلمه‌هـا، ترکیـب جملـه‌هـا و تشـخیص اشـکالات املایی دانش‌آمـوزان و رفـع آن‌هـا همچنـین تمـرین آموختـه‌هـای نوشـتاری دانش‌آموزان در رونویسی و تقویت گنجینه لغات انجام می‌شود.
املاى درسـت کلمـات فارسـى دو جنبـه دارد: اول اصـلاح شـیوه خـط ویکسـان سـازى شـکل نگـارش کلمـات کـه آسـیبی بـه معنـی نمـی‌زنـد؛ دوم درست نویسى املاى کلمات فارسى کـه نوشـتن کلمـه غلـط، شـکل کلمـه ومعناى آن را عوض مى‌کند، این دومی دلایلی دارد برخی غلط‌های املایـی بـه دلیل وجود مشکلاتی در خط فارسی است که توجه به املانویسی را دوچندان می‌کند این ضعف‌ها را می‌توان در چند مقوله بررسی کرد:
دلایل غط‌های املایی دانش‌آموزان
مسائل زبانی شامل: تأثیر لهجه و گویش محلی دانش‌آموزان؛ فرایندهای آوایی حذف؛ تبدیل، افزایش و قلب؛ وجود صامت‌هاى چند شکلى و مصوت‌هـاى نماینـده یـک واج مثـل کاربرد اشتباه "مزکور" به جای "مذکور" و "خورسند" به جای "خرسند"؛ کاربرد نادرست نشانه‌هاى فراخطى "تنوین، تشدید، مد"؛ وجود کلمات بیگانه در فارسى که به شکل‌هاى مختلف ضبط و رایـج شده‌اند مثل " پطرسبورگ، پطرزبورغ، پترزبورگ"؛ تفاوت میان شـکل گفتـارى و نوشـتارى کلمـات ماننـد " تمـر، تمبـر و خواست، خاست"؛ انطبـاق شـکل گفتـارى و نوشـتارى یـا تلفـظ اشـتباه مثـل نوشـتن "بازدیدکننـده‌گـان بجـای بازدیدکننـدگان" براثـر ملفـوظ خوانـدن "ه" غیرملفوظ؛ کم و زیاد‌کردن حروف یک کلمه مثل "خواروبار به جای خواربار"؛ وجود دو‌گونه درست "رایج و آزاد" از برخى کلمات مثـل "بادنجـان، بادمجان".
مسائل روانی شامل: ضعف در حساسیت شنوایی مثل " ژاکت، جاکت"؛ ضعف در حافظه شنوایی مثل جا انداختن کلمات؛ ضعف در حافظه دیداری به دلیل نقص آموزش معلم، عدم تمـرین و تکرار حروف هم‌صدا توسط دانش‌آموز، نشناختن حروف، ناتوانی در ترکیب حروف مثل "حیله، هیله"؛ ضعف در حافظه توالی دیداری مثل "مادر، مارد"؛ کندنویسـی ناشـی از عـرق کـردن دسـت و اسـترس یـا بازیگوشـی، ناصحیح گرفتن مداد، عدم حرکت مناسب انگشتان و چرخش دست، ناهماهنگی چشم و حرکت دست، پرتحرکی و بـی‌قـراری در هنگـام نوشتن؛ قرینه‌نویسی مثل دید؛ وارونه نویسی مثل دید (وارونه شود)؛ نارسانویسی مثل "رستم، رسم"؛ بی‌دقتی در کاربرد کلمات نقطه‌دار، دندانه‌دار، حـروف شـبیه بـه هـم، حروف چندشکلى و سرکج‌دار؛ ماننـد "جـاه، چـاه، پـود، بـود، بنـات،نبات، بناز، نباز".
تشخیص صورت صحیح املای کلمات از چه روش‌هایی؟
این‌ها از علل بروز غلط املایی است براى تشخیص صورت صحیح املاى کلمات چند شیوه وجود دارد:
1. تمرین و تکرار از طریق خواندن، نوشتن و دیدن شکل درسـت کلمـات و به خاطر سپردن آنها.
2. شناخت ریشه کلمات و تشخیص هم‌خانواده یا مشتق‌هاى یک کلمه بـرای مثال اگر بدانیم "انتصاب" با نصب، نصـیب، منصـوب هـم‌خـانواده اسـت، شکل صحیح را راحت‌تر انتخاب مى‌کنیم.
3. آشنایى با معناى کلمه به ضبط درست املایى کمک می‌کند بافت جملـه‌اى که کلمه در آن قرار مى‌گیرد، معنا را مشخص مى‌کند.
4. اگر با قراین و هم‌خانواده‌ها یا معنـا و ریشـه نتـوانیم بـه امـلاى درسـت کلمه‌اى دست یابیم، مراجعه به فرهنگ لغت یا فرهنگ‌هاى املایى بهتـرین راهنماست.
آموزش مدرسی که هـدفش مداخلـه برنامـه‌ریزی شـده در بهبـود شـرایط آموزشی و هدایت فراگیراست باید به درسـتی وارد ایـن گـود شـود، آمـوزش درست املانویسی اگر از همان مقطـع ابتـدایی بـه درسـتی، جـدیت و دقـت صورت گیرد، سنگ بنای محکمی می‌گذارد یکی از این اسباب روش درسـت آموزش املا است.
برخی از روش‌های تمرین املا
قبل از املاگویی باید همواره به تمرین‌های رونویسـی دقـت و غلـط هـا راتصـحیح کنـیم. بـه دانـش آمـوزان کُنـدنویس توجـه بیشـتر داشـته باشـیم. از دانش‌آموزان ممتاز برای روخوانی و تکرار و تمرین و تصحیح استفاده کنیم. به نوع املاگویی خود و نوع نشستن دانش‌آموزان توجه کنیم. یادآور مـی‌شـود درتمام این روش‌ها وجه آموزشی مهم تر از وجه آزمونی آن است. انعطاف پذیری در انتخاب تمرینات، متن‌ها و نوع املاگویی و تنوع مهم است. تمـرین‌هـای پیش املایی هم قبل از املا مهم است مثل تمرین پـاره‌‌مهـارت‌هایی کـه بـه درست نوشتن املا منجر می‌شـود شـامل انـواع تمـرین‌هـای حـرف نویسـی،کلمه‌سازی، جمله‌نویسی و جمله‌سازی همچنین مشق‌های کلاسـی و از ایـن قبیل.
روش املای تقریری
روشی معمول در مدارس است و تا حدودی مفید که البته در این سال‌ها با کاهش ساعت املا رنگ باخته است البته لازم است این روش سنتی نوآورانـه انجام شود از متنی املا گفته می‌شود و دانش‌آموز باید با شنیدن درست تلفـظ شکل آن را بنویسد.
معلم متن املا را با صدایی بلند و لحنـی شـمرده و بـدون لهجه حداکثر تا دو بار قرائت می‌کند ایـن روش بـه تقویـت مهـارت شـنیدن کمک می‌کند.
چه کسی باید "حقوق دانش‌آموزان" را فریاد بزند
متن انتخابی جمله‌ای باشد و از انتخاب کلمه به تنهایی خودداری کنیم الزاماً عین متن کتاب نباشد، با استفاده از کلمات خوانده شـده، جمـلات دیگری هم می‌توان آورد اما کلمات سـازنده جمـلات مـتن کتـاب یـا در اول ابتدایی از حروفی باشد که قبلاً تدریس شده است از کلماتی کـه در جلسـات قبل برای دانش‌آموزان مشکل بوده‌اند نیز استفاده شود.
روش فلش کارت
از کارت به چندین روش می‌توان کمک گرفت؛ کارت‌های هـم‌خـانواده بـا واژگان دشوار و در دید قرار دادن آنها به طور مثال کلمـه "اسـیر و اثیـر" در دو کارت با هم خانواده‌های هریک یا املا با کمک کارت‌های تندخوانی.
آموزش تحقیقی املای فارسی
از دانش‌آموزان بخواهیم در روزنامه‌ها، تابلوها، کتاب‌ها، دستخط‌ها و متـون نوشتاری غلط‌های املایی را یافته و عکس بگیرند و به عنوان یک فعالیت پیش از تدریس به کلاس بیاورند و درباره درسـت‌نویسی واژگـان غلـط بـاهم مشورت کنند.
روش هجی‌کردن کلمات
این روش در تلفظ و حفظ درست شکل املایی مؤثر است؛ هجی کـردن به کمک انواع بازی‌ها مثل طناب‌بازی، کوبیدن دست به دست دیگری و حروف کلمات دشوار را هجی‌کردن انجام می‌گیرد در زبان انگلیسی این روش بسیار رایج است و حتی سالانه مسابقات جهانی هم برگزار می‌شود.
املای تخته‌ای
معلم متن امـلا را همـراه بـا خـوانش صـحیح روی تـابلو مـی‌نویسـد و از دانش‌آموزان می‌خواهد به دقت توجه کنند، سپس پاک می‌کنـد و بعـد از آمـاده‌شدن دانش‌آموزان، آن را با صدایی بلند و لحنی شـمرده و حـداکثر تـا دو بـارقرائت می‌کند هنگام خواندن متن امـلا کلمـه بـه کلمـه نمـی‌خوانـد ، مـتن رابه صورت جمله کامل قرائت می‌کند تا دانش‌آموزان با بافت جمله و معنـای آن آشنا شوند یک بار دیگر متن امـلا را بـا سـرعت مناسـب تکـرار مـی‌کنـد تـا کُندنویسان هم اشکالات خود را برطرف کنند.
روش تصحیح املا
در تصحیح و پس از آن باید فهرستی از غلط‌ها تهیـه و تمـرین کـرد. رفتـار معلم پس از تصحیح مهمتر از اصل املا گفتن است. عمل معمول پساتصـحیح همان نوشتن از روی درست غلط هاست اما با تمرین‌های برانگیزاننده و بـازی و نمایش هم می‌توان فرایند تصحیح را تکمیل کرد.
جز روش معمول که معلم خود املاهـا را تصـحیح مـی‌کنـد از روش‌هـای دیگر هم می‌توان بهره گرفت:
تصحیح گروهی با کمک معلم: معلم با مشارکت دانش‌آموزان و بدون ذکـر نام آنان، غلط‌های املاها را استخراج می‌کنـد یکـی از دانـش آمـوزان درسـت کلمات غلط را در تابلو می‌نویسد.
تصحیح گروهی در گروه‌هـا: امـلای هـر گـروه در همـان گـروه تصـحیح می‌شود و معلم بر کار‌گروها نظارت می‌کند.
تصحیح تعویضی: مقصود تصحیح املا توسـط خـود دانـش‌آمـوزان اسـت هرکس املای خـود را بـا کنـاری عـوض و امـلا را بـر اسـاس مـتن درسـت نوشته شده در تابلو تصحیح می‌کند. ممکن است لازم نباشد معلم تمام مـتن رادر تابلو بنویسد فقط به کلمات مهم با بار املایی بسنده کند.
