دردسرهای مشاوران غیرمتخصص برای مدارس

خبرنگار اجتماعی ، فراز حسینی مشاور مدارس در یادداشتی که در اختیار قرار داد، به تبعات حضور مشاوران غیرمتخصص در مدارس پرداخته است.

او در بخشی از این یادداشته گفته است: "در زمینه مشاوره برای هدایت تحصیلی، شرایط حساس­‌تر است. موارد متعددی از مشاوره­‌های ناکارآمد دیده می­‌شود که سال بعد، دانش­‌آموزان را با دردسرهای تغییر رشته درگیر کرده و یا با بی‌­انگیزگی به ادامه تحصیل وامی­‌دارد. از سوی دیگر، این افراد به دلیل عدم آشنایی کافی با علم روان­شناسی و ظرافت­‌های مشاوره‌ای، دیدگاه تک­ بعدی حاکم بر مدارس را که همانا نمره­‌محوری است، تشدید کرده و به دوقطبیِ غیرمنصفانه «زرنگ ـ تنبل» دامن می­‌زنند."

مشروح این یادداشت را در ادامه می‌خوانید:

اکنون آنها را می‌­توان در بسیاری از مدارس یا مؤسسات آموزشی دید. افراد جوانی که تحت عنوان  مشاور تحصیلی مشغول ارائه خدمت به دانش‌­آموزان و خانواده‌­هایشان هستند بعضی از مدارس اختیارات بالایی به آنها داده‌­اند تا جایی که در برنامه‌­های آموزشی رسمی و تکمیلی مدرسه دخل و تصرف می­‌کنند فراتر از این، در بسیاری از موسسات آموزشی حتی مشاوره فردی هم ارائه می‌­دهند ما در اینجا قصد واکاوی همه­ جانبه این مسئله را نداریم، بلکه می­‌خواهیم با نگاهی دقیق­‌تر، صلاحیت تخصصی و حرفه­‌ای این نیروها را مورد بررسی قرار دهیم.

مشاوره در هر حوزه­‌ای که باشد، خانوادگی، شغلی یا تحصیلی امری است خطیر که نیازمند تحصیلات مرتبط و گذراندن دوره­‌های ویژه است. مشاهدات میدانی نشان می‌­دهد که اکثر این نیروها دانشجو بوده و به دلایلی همچون حق‌­الزحمه پایین­‌تر، آشنایی با مدیر یا عوامل مدرسه، کسب رتبه خوب در کنکور و ... جذب کار شده‌­اند. واقعیت این است که بسیاری از آنها بدون داشتن دانش و مهارت کافی، در یک حوزه تخصصی وارد شده‌­اند.

تخصص در زمینه مشاوره تحصیلی یعنی داشتن آگاهی و اطلاعات از روش­‌های یادگیری انسان، آشنایی با نظریاتی که در این­ باره وجود دارد و توان به کارگیری این دانش غنی در جلسات مشاوره، کشف استعدادهای دانش‌­آموزان، هدایت تحصیلی، آموزش مهارت­‌های مطالعه و یادگیری، کمک‌ به بهبود مشکل افت‌تحصیلی، کاهش استرس و اضطراب امتحانات، ارائه راه­کارهایی برای کاهش مشکلات روحی ـ روانیِ مخل در یادگیری و هموار کردن مسیر دانش‌­آموزان برای موفقیت در تحصیل، هم­چنین توانایی به­ کارگیری پرسشنامه­‌ها و آزمون‌های مشاوره‌­ای در صورت لزوم.

مجهز نبودن این نیروها به دانش و مهارت کافی، نه­ تنها اهداف مورد انتظار را به­ درستی تأمین نمی‌­کند، بلکه می‌­تواند آسیب­‌زا هم باشد. یکی از والدین نقل می­‌کرد که به او گفته­‌اند "متأسفانه فرزند شما درون­گراست، اما نمی­‌توانید در این مورد کاری کنید و باید با آن کنار بیایید" در حالی که درون­گرا بودن به­ هیچ­‌وجه جای تأسف ندارد در مواردی هم دیده شده که برای واداشتن دانش‌­آموزان به درس خواندن از روش‌­هایی استفاده کرده‌­اند که در دنیای مشاوره هیچ جای توجیهی ندارد. گاهی نیز خانواده‌­ها تحت تأثیر عنوان مشاور که به این افراد داده شده، مسائل خصوصی زندگی خود را به امید دریافت کمک، با آنها در میان می­‌گذارند که نتیجه، ناگفته پیداست.

در زمینه مشاوره برای هدایت تحصیلی، شرایط حساس­‌تر است. موارد متعددی از مشاوره­‌های ناکارآمد دیده می­‌شود که سال بعد، دانش­‌آموزان را با دردسرهای تغییر رشته درگیر کرده و یا با بی‌­انگیزگی به ادامه تحصیل وامی­‌دارد. از سوی دیگر، این افراد به دلیل عدم آشنایی کافی با علم روان­شناسی و ظرافت­‌های مشاوره‌ای، دیدگاه تک­ بعدی حاکم بر مدارس را که همانا نمره­‌محوری است، تشدید کرده و به دوقطبیِ غیرمنصفانه «زرنگ ـ تنبل» دامن می­‌زنند.

می­توان نمونه­‌های پرشماری از دانش­‌آموزان آسیب­‌دیده از این برچسب­‌ها را در مدارس مشاهده کرد. وظیفه نظام آموزشی دور شدن از این دیدگاه و ترویج رویکرد همه ­جانبه‌­نگر نسبت به دانش‌­آموزان است و آنچه به این امر کمک خواهد کرد، به ­کارگیری نیروهای مجرب و متخصص در پست حساس مشاوره خواهد بود و بدون شک، سپردن این مسئولیت به کسانی که بر تنور سوزان «نمره­ محوری» می­‌دمند، تحقق هدف یادشده را پیچیده­‌تر و دشوارتر خواهد کرد.   

هنر مشاوره اگرچه در بسیاری از موارد می‌­تواند تسهیل‌­کننده مسیر موفقیت و پیشرفت باشد، اما می‌­تواند به عنوان یک مانع نیز عمل کند. آنجا که فرد طرف مشورت، نه بر اساس اصول علمی بلکه بر اساس نظام فکری و گاهی سلیقه شخصی یا اهداف اقتصادی یک مؤسسه، ارائه خدمت می‌­کند. در این بین، نقش مدیر مدرسه یا مؤسسه بسیار تعیین ­کننده است زیرا اوست که تصمیم نهایی را در مورد جذب و به ­کارگیری نیروها اتخاذ می­‌کند و چنانچه دیدگاه سهل‌­انگارانه‌­ای نسبت به مشاوره داشته باشد، ممکن است به دلایلی که در ابتدای نوشته ذکر شد، کار را به افراد فاقد صلاحیت بسپارد.

شاید ناگوار باشد، اما واقعیت این است که تعدادی از مدیران، چنین دیدگاهی دارند. رگه‌­هایی از تسلط این نگرش را در کنش­‌های برخی از آنها می‌­توان مشاهده کرد. مدیرانی که از اختصاص دادن اتاقی به مشاور مدرسه مضایقه می‌­کنند یا مشاور را به انجام کارهای خارج از مسئولیتش می­‌گمارند، چون معتقدند او کار خاصی ندارد، بعید نیست که نیروهایی غیرمتخصص را روی صندلی مشاوره بنشانند، چون برخی از آنها بر این باورند که مشاوره چندان کار پیچیده‌­ای هم نیست! هرچند، نخستین قربانیان این­گونه تصمیم‌­ها دانش‌­آموزان و در درجه بعدی خانواده‌­های آنها هستند، اما در درازمدت کل سیستم آموزشی ـ تربیتی مدرسه دچار مشکل خواهد شد زیرا ناکارآمدی چیزی نیست که بتوان آن را در درازمدت، زیر پوشش اعداد و ارقام کارنامه‌­ای پنهان کرد و سرانجام آسیب­‌های خود را به صورت­‌های گوناگون نشان خواهد داد.

مسئولان آموزش و پرورش و به­ ویژه کارشناسی‌­های مشاوره می‌­توانند ضمن برگزاری دوره­‌هایی برای مدیران، جهت تبیین اهمیت و ضرورت مشاوره و صلاحیت مشاور، نظارت بیشتری بر جذب نیرو در مدارس داشته باشند. مهم است که بدانیم مشاور یک عنوان علمی ـ تخصصی است که به­ هیچ‌­وجه نباید به فردی که صلاحیت آن را ندارد اطلاق شود. بعضی از مدارس در این مورد هوشیارانه عمل کرده‌­اند و برای این نیروها از عنوان پشتیبان تحصیلی استفاده می­‌کنند که کار سنجیده­‌ای است.

در خاتمه بحث یادآوری می‌­کنیم؛ مشاور مدرسه فردی است با  تحصیلات دانشگاهی مرتبط که پس از تایید صلاحیت توسط کارشناسی مربوطه در ادارات آموزش و پرورش و قبولی در مصاحبه تخصصی، موفق به احراز پست مشاوره در مدرسه می‌­شود. گذشته از این و در صورت نیاز، مدارس یا موسسات، باید فردی را که دارای صلاحیت حرفه­‌ای کافی باشد به ­کار گیرند قوانین در این مورد تکلیف را روشن کرده‌­اند. برای استفاده از نیروهای جوان و پرانرژی و علاقه­‌مند نیز پیشنهاد می­‌شود که مانند بعضی از مدارس، آنها زیر نظر یک مشاور متخصص و حرفه‌­ای و تحت عنوان پشتیبان و با وظایف معین به کار گرفته شوند فراموش نکنیم، کلید اتاق مشاوره را نمی‌­توان به دست هر کسی سپرد.

پایان/