سه اولویت فراموش‌شده آموزش و‌پرورش؛ انتصابات، وزرا را در باتلاق غرق می‌کند

خبرنگار اجتماعی ، یکبار دیگر با آمدن سرپرست جدید، اولویت‌هایی که در نهاد تعلیم و تربیت بیش از هر موضوع دیگری ارجحیت دارد، مطرح است؛ برخی کارشناسان از شروطی یاد می‌کنند که وزیر جدید به شرط تحقق آنها باید حضور در پست پردردسر وزارت آموزش‌وپرورش را بپذیرد!

آنچه این روزها پررنگ‌تر از سایر مسائل آموزش‌وپرورش درفضای مجازی نمود دارد، انتظارات از وزیری است که به طبقه چهارم ساختمان شهید رجایی وزارت آموزش‌وپرورش راه می‌یابد. انتظاراتی که یک سر آن به مسائل و مشکلات معلمان وصل است و سر دیگر آن به اقتدار و مطالبه‌گری وزیر در هیئت دولت برای بازگرداندن آموزش‌وپرورش و معلمان به جایگاه اصلی خود.

شرط نخست موفقیت: برگزاری جلسات شورای عالی آموزش‌وپرورش با حضور رئیس‌جمهور

در همین رابطه، حجت الله بنیادی پژوهشگر مسائل آموزش‌وپرورش درباره اولویت‌های نهاد تعلیم‌وتربیت که باید مورد توجه وزیر جدید قرار بگیرد، اظهار‌کرد: اولین شرط موفقیت وزیر جدید آموزش‌وپرورش، جلب حمایت رئیس جمهور به عنوان رئیس شورای عالی آموزش و پرورش و برگزاری برخی جلسات شورا با ریاست رئیس جمهور است.  فعال‌سازی ظرفیت‌های قانونی شورای عالی آموزش و پرورش تنها با شرکت و ریاست رئیس‌جمهور در جلسات شورا امکان‌پذیر است.  بررسی سوابق چند ده ساله آموزش و پرورش و شورای عالی، نشانگر آن است که عدم شرکت رئیس جمهور در جلسات این شورا، سبب شده عملاً ظرفیت‌های قانونی این شورا تعطیل و بلااستفاده شود.

وی ادامه داد: "تصویب مقررات و اصول لازم برای گزینش تخصصی وتربیت و استخدام معلمان" یکی از مهمترین وظایف و اختیارات شورای عالی آموزش‌وپرورش است که بر خلاف قانون به طور کامل به سازمان‌های غیرمرتبط و غیر متخصص واگذار شده است، بحران شدید کمبود معلم در سال جاری و چندسال آینده یکی از تبعات  بی‌توجهی به این اختیار قانونی شورای عالی آموزش و پرورش است.

شرط همراهی سازمان‌های برنامه‌‌وبودجه و اداری و استخدامی با آموزش‌وپرورش

این پژوهشگر مسائل آموزش‌وپرورش گفت: برگزاری جلسات شورای عالی آموزش و پرورش با ریاست رئیس‌جمهور همه دستگاه‌های مرتبط و مؤثر با آموزش و پرورش را از جمله دو سازمان برنامه و بودجه و سازمان اداری و استخدامی را مکلف به هماهنگی و همراهی با آموزش‌و‌پرورش می‌کند، ایجاد و رفع مسائل مهم و اساسی آموزش و پرورش در گروی تصمیمات صحیح  یا ناصحیح دو سازمان بودجه‌ای و استخدامی کشور است و اخذ تصمیم این سازمان‌ها به صورت مستقل و خارج از شورای آموزش و پرورش اکثر مواقع نتایج نامطلوب را به دنبال داشته است.

بنیادی ادامه داد: برگزاری جلسات شورای عالی آموزش و پرورش با حضور رئیس جمهور به معنای بسیج‌کردن همه امکانات وزارتخانه‌‏ها و دستگاه‌های کشور برای خدمت به آموزش و پرورش و رفع موانع فعالیت بهینه آن است. به جرأت می‌توان گفت تا زمانی که رئیس‌جمهور در جلسات  شورای عالی آموزش و پرورش شرکت نکند، مهم بودن آموزش و پرورش در حد یک شعار بی‌نتیجه  و تکراری باقی خواهد ماند و همانند آنچه تاکنون در بیشتر دولت‌ها تکرار شده است، دستگاه‌های دیگر از انجام وظایف قانونی خود در قبال آموزش و پرورش سرپیچی و اهمال می‌کنند.

شرط دوم: ساز‌وکار مناسب برای انتصاب مدیران

وی با اشاره به دومین شرط موفقیت وزرا در وزارت آموزش وپرورش گفت: دومین نکته ساماندهی و ایجاد ساز و کار مناسب برای انتصاب مدیران بر مبنای شایستگی و مشارکت نظام‌مند، شخصیت‌های ذیصلاح در دولت، مجلس و مقام‌های محلی است. اولین گام در این زمینه، تعامل شفاف و نظام‌مند با کنندگان مجلس شورای اسلامی است.

چالش با مجلس

بنیادی بیان کرد: بدیهی است که کنندگان دارای جایگاه قانونی و  دارای حق و حقوق قانونی برای نظارت و پیگیری مطالبات مردم هستند. عدم شفافیت وزرای  مختلف در تعامل با کنندگان و تداخل وظایف و مسئولیت‌های کنندگی مردم با درخواست‌های شخصی  و گروهی برخی کنندگان  یکی دیگر از مسائل مهم است که وزیر برای موفقیت باید راهکاری برای آن بیاندیشد.

انتصابات باتلاقی که وزرا را در خود غرق می‌کند

این پژوهشگر مسائل آموزش‌وپرورش با اشاره به اینکه سوابق استیضاح‌های انجام شده نشانگر آن است که موضوع انتصابات محور اصلی اکثر استیضاح‌ها بوده و  همانند باتلاقی است که هر وزیری را می‌تواند در خود غرق کند، ادامه داد: عدم وجود یک ساز و کار نظام‌مند قانونی برای انتصابات مدیران آموزش و پرورش یکی از چالش‌های اساسی بیشتر وزرای آموزش و پرورش بوده است که جز با تصویب یک ضوابط صریح و شفاف قابل ساماندهی نیست.

وی تأکید کرد: انتصابات در آموزش و پرورش به دلایل مختلف برای همه جناح‌های سیاسی چه در دولت و چه در مجلس مهم است، لذا طراحی ساز و کار قانونی برای انتصابات که حیطه اختیارات و اظهار نظرهای هریک از شخصیت‌های حقوقی در دولت، مجلس و نهادهای ذیصلاح دیگر در آن مشخص باشد یکی از مهمترین اقدامات دیگر  برای توفیق وزیر است.

انتصابات میدان جدال قدرت‌ها و جناح‌های سیاسی

بنیادی گفت: انتصابات در آموزش و پرورش میدان جدال قدرت‌ها و جناح‌های سیاسی دولت و مجلس است و هوشمندی وزیر در آن است که ساز و کار شفاف قانونی برای آن طراحی کند.  به نظر می‌رسد، واگذاری  بخش مهم و اصلی فرایند انتصابات مدیران آموزش و پرورش به شورای عالی آموزش و پرورش و شورای آموزش و پرورش استان و شهرستان بهترین راه سامان‌بخشی به انتصابات در آموزش و پرورش و  استفاده بهینه از ساختار موجود برای مواجهه با این مسئله مهم و پرچالش است. شوراهای آموزش و پرورش با ترکیبی از همه مقام‌های مرتبط دولت و مجلس بهترین مرجع برای این کار است.

این پژوهشگر حوزه آموزش‌‌وپرورش ادامه داد: عملکرد شفاف و مبتنی بر الگوی شایستگی یکی دیگر از موارد مهم در سامان‌بخشی به انتصابات است. نظام‌مند‌شدن و شفافیت انتصابات به معنای  ایجاد فرصت برای وزیر جهت پرداختن به مسائل مهم سازمان آموزش و پرورش است.

شرط سوم: تخصیص بودجه و منابع مالی لازم

بنیادی با اشاره به شرط سوم برای موفقیت وزرای آموزش‌وپرورش عنوان کرد: تخصیص بودجه و تأمین منابع مالی یکی دیگر از شروط موفقیت است. فرایند بودجه‌ریزی و ساختار بودجه‌ای  آموزش‌‌وپرورش دارای اشکالات عمده‌ای است به گونه‌ای که شاخص‌های قابل دفاعی برای کفایت یا عدم کفایت بودجه در دسترس نیست.  الگوی گذشته و کنونی بودجه‌ریزی آموزش و پرورش، ادامه دادن درصدی به بودجه سال قبل است. این ساختار بودجه‌ریزی نامناسب‌ترین ساختار برای برآورد و تأمین منابع مالی آموزش و پرورش است.

وی مطرح‌کرد: بازنگری در ساختار بودجه و تعیین شاخص‌هایی که مبتنی بر عدالت، کفایت و کارایی باشد شرایط تسهیل در تخصیص بودجه را فراهم می‌کند. ساختار مناسب بودجه و تعریف شاخص‌های برآوردی دقیق و علمی برای آن، فهم، تحلیل  و دفاع از لایحه بودجه را در دولت برای آموزش و پرورش تسهیل می‌کند و می‌تواند شرایط تخصیص حداکثری بودجه را فراهم کند.

همه تلاش‌ها برای مطلوب شدن فضای مدارس

بنیادی تأکید کرد: همه اقداماتی که در بالا اشاره شده باید منجر به فراهم شدن شرایط مطلوب فعالیت برای معلم، مدیر و مدرسه شود. معلم و مدیران مدارس و مدرسه، مهمترین عناصر آموزش و پرورش هستند، بنابراین توجه به همه مسائل آنها  و استقرار مدیریت مدرسه‌محور از دیگر رویکردهایی است که باید به آن توجه کرد. تقویت انگیزه و توانمندی معلمان با استقرار نظام پرداخت عادلانه با دو مؤلفه مهم شامل عدالت درونی با اجرای رتبه‌بندی و عدالت بیرونی با تخصیص مزایایی که اعضای هیئت علمی دانشگاه‌ها و دیگر کارکنان دولت از آن بهره‌مند هستند از دیگر مسائل قابل توجه است.

وعده‌ ندهید!

این پژوهشگر حوزه آموزش‌وپرورش ادامه داد: پرهیز از دادن وعده‌ها و قول‌هایی که  حتی روی کاغذ هم به خوبی طراحی نشده‌اند و به دلیل محدودیت‌های مختلف قابل انجام نیستند از نکات مهم دیگر است. وعده‌های نسنجیده و بدون مطالعه، در کوتاه مدت رضایت ظاهری را هم برای مردم و هم برای مجلس در رمان رأی اعتماد  ایجاد می‌کند ولی در بلندمدت نتیجه‌ای جز کاستن از اعتبار و اقتدار وزیر را به دنبال نخواهد داشت.

بنیادی گفت: شفافیت، صراحت و صداقت با معلمان، دانش‌آموزان و مردم  از رموز مهم دیگر است که حمایت بی دریغ آنان را به دنبال خواهد داشت. صداقت و اعتماد‌سازی لازمه مشارکت مردم و معلمان و مشارکت نیز تضمین کننده موفقیت است.   بررسی   نحوه معرفی، گرفتن رأی اعتماد و سوابق تلخ  استیضاح‌ها و استعفاها وزرای آموزش و پرورش نشانگر آن است که ملاحظه‌کاری، محافظه‌کاری، شفافیت کم با معلمان و مردم نتیجه‌ای جز عدم توفیق و کناره‌گیری اجباری چه در قالب استیضاح و چه در شکل جدید آن یعنی استعفا به دنبال ندارد. 

 وی در پایان مطرح کرد: توجه به چارچوب‌های کلان سند تحول و بازنگری در برنامه‌های درسی، ارزیابی و رتبه بندی مدارس، توجه به مشارکت مردم، هدایت تحصیلی، مهارت‌آموزی و سایر راهکارهایی  که در سند تحول بنیادین ذکر شده است از دیگر اقدامات مورد توجه است. بازنگری در سند تحول بنیادین و تدوین برنامه های راهبردی برای هر یک  از بخش‌های آموزش و پرروش نیز به نوبه خود مهم است. 

پایان/