ترویج و توسعه کشاورزی از طریق نظام مشارکت محلی

علوم کشاورزی و منابع طبیعی
دانلود پایان نامه كارشناسی ارشد رشته ترویج و آموزش کشاورزی ترویج و توسعه کشاورزی از طریق نظام مشارکت محلی

(بررسی زمینه های مشارکت و راهکارها)

***هدیه: ضمیمه شدن دو پرسشنامه اختصاصی پایان نامه چكیده: تحقیق حاضر به بررسی زمینه ها و راهکارهای مشارکت شوراهای اسلامی روستایی درفعالیتهای ترویج و توسعه کشاورزی پرداخته است. این تحقیق از نوع کاربردی و به روش توصیفی و همبستگی می باشد و جمعیت مورد مطالعه شامل 160 نفر از اعضای شورهای اسلامی روستایی و 60 نفر از كارشناسان ترویج كشاورزی شهرستان کوهدشت می‌باشد و از روش نمونه‌گیری طبقه ای متناسب برای انتخاب اعضای شوراهای اسلامی استفاده شده است. روایی پرسشنامه توسط اعضای هیات علمی دانشگاه ها و كارشناسان وزارت جهاد كشاورزی مورد بررسی قرار گرفته و اعتبار پرسشنامه اعضای شورای اسلامی روستایی برابر 89/0 و اعتبار پرسشنامه كارشناسان ترویج كشاورزی برابر 94/0 محاسبه شده است. نتایج حاصل از ضریب همبستگی اسپیرمن در مورد فرضیه های مربوط به اعضاء شوراهای اسلامی روستایی نشان می دهد که بین متغیرهای سطح تحصیلات، میزان درآمد از کشاورزی، اعتقاد به مفید بودن برنامه های ترویج، ارتباط با مراکز خدمات کشاورزی، استفاده از کلاسهای آموزشی – ترویجی و استفاده از مجلات و نشریات ترویجی با متغیر زمینه های مشارکت شوراها در فعالیت های ترویج و توسعه کشاورزی رابطه مثبت وجود دارد. نتایج حاصل از آزمون کروسکال والیس و من وایت نی نشان می دهد بین دیدگاه اعضاء شورا های اسلامی روستایی پیرامون زمینه های مشارکت شان در فعالیت های ترویج و توسعه کشاورزی بر حسب شغل اصلی و جنسیت تفاوت معنی داری وجود دارد. ولی بر حسب نوع مالکیت وعضویت یا عدم عضویت در شوراهای اسلامی دوره های قبل اختلاف معنی داری بین دو دیدگاه وجود ندارد. نتایج حاصل از ضریب همبستگی اسپیرمن در مورد فرضیه های مربوط به کارشناسان ترویج کشاورزی نشان می دهد که بین سطح تحصیلات ، سابقه فعالیت در ترویج کشاورزی و میزان ارتباط با اعضای شوراهای اسلامی با متغیر زمینه های مشارکت شوراها در فعالیت های ترویج و توسعه کشاورزی رابطه مثبت وجود داد. نتایج حاصل از آزمون کروسکال والیس و من وایت نی نشان می دهد بین دیدگاه کارشناسان ترویج کشاورزی پیرامون زمینه های مشارکت اعضاء شورای اسلامی روستایی در فعالیت های ترویج و توسعه کشاورزی بر حسب رشته تحصیلی و جنسیت تفاوت معنی داری وجود دارد. ولی بر اساس پست سازمانی و محل تولد تفاوتی وجود ندارد. نتایج آزمون من وایت نی نشان می دهد بین دیدگاه اعضاء شورا های اسلامی روستایی وکارشناسان ترویج کشاورزی پیرامون زمینه های (توانایی های) مشارکت اعضای شورا های اسلامی روستایی در فعالیت های ترویج و توسعه کشاورزی تفاوت معنی داری وجود ندارد. ولی از نظر میزان مشارکت بین دو دیدگاه اختلاف معنی داری وجود دارد. کلمات کلیدی: راهکارهای مشارکت شوراهای اسلامی روستایی فعالیتهای ترویج و توسعه کشاورزی

مقدمه

اهمیت بخش كشاورزی به عنوان یكی از مهمترین و حتی تنها منبع تولید غذا برای تمامی انسانهای كره خاكی غیر قابل اغماض است با وجود نرخ فزاینده جمعیت انسانی اهمیت این بخش بیش از پیش نمود پیدا می كند و این در حالی است كه متفكران در جستجوی افزایش بهره وری آن از طرق مختلف هستند. در این میان ترویج كشاورزی به عنوان مهمترین ابزار دستیابی به این هدف، مورد تاخت و تازهای بسیاری قرار می گیرد.

تاریخ نسبتاً كوتاه آن مبین این واقعیت است كه این نهاد رسمی در طول نیم قرن گذشته پیوسته در حال تغییر و تحول بوده و مفاهیم، ابعاد، اهداف، استراتژی ها و ساختار و نقش و جایگاه آن در توسعة كشاورزی همواره در سطح جهان در بسیاری از كشورها بارها مورد تجدیدنظر و بازتعریف مجدد قرار گرفته است به نحوی كه خوش بینی ها، انتظارات و برداشتهای رمانتیك از اثربخشی آن در اواخر دهة 1950، دهة سیاستهای مبتنی بر رشد به تدریج كم رنگ تر شده و ایدة ترویج تا حد زیادی تحت الشعاع برنامه ها و رهیافتهای عمران اجتماعی قرار گرفته است. در طول دهة 1960 ترویج همگام با عمران اجتماعی در فراز و نشیب سیاست ها و استراتژی های نه چندان پایدار توسعه كشاورزی روستایی و تحت شرایط بی ثبات اقتصادی ـ اجتماعی و فرهنگی كشورها و مناطق مختلف جهان در افق اهداف و ایده آلهای خود به حركت بطئی ادامه داد و در اوایل دهة 1970 زمانی كه عمدتاً تحت لوای ایده و الگوی توسعه روستایی ـ كشاورزی جامع یعنی مدل توسعه ای برتر این دهه قرار داشت بیشترین حملات و انتقادات را تحت عنوان ترویج متعارفی متوجه خود ساخت اما از آنجا كه هیچگاه نمی توان در اهمیت رسالت و نقش اساسی ترویج یعنی انتقال تكنولوژی و توسعه منابع انسانی در فرایند توسعه كشاورزی به صورت جدی و مسرانه تردید نمود بار دیگر در دهه 1980 كه برخی آن را دوره تجدید حیات ترویج جهانی می دانند مورد توجه و اقبال بین المللی قرار گرفت. این سازمان ها همراه با برخی كشورهای غربی از آن زمان به طور جدی تری در امر ترویج دخالت نمود و تلاش های چشمگیری در تعریف مجدد مفاهیم، اهداف سیاست ها و جمع بندی تجربیات و معرفی الگوها و رهیافتهای جدید داشته اند(حسینی،1375).

َمكتب ترویج به عنوان یك نهاد آموزشی، پیوسته و وابسته به مردم است و در واقع اصالت و اشتهار آن هم ناشی از همین پیوستگی و وابستگی می باشد، بدین مناسبت در هر موقعیتی كه ترویج از مردم و نهادهای مردمی فاصله گرفته باشد دیگر نمی توان از آن تلقی یك مكتب ترویجی داشت، تشكل سازمانی ترویج برای استحكام موقعیت خدماتی خود در روستا می باید با تشكلهای موجود در روستا به منظور مبادله اطلاعات و مشاوره و همكاری در ارتباط مستقیم و مستمر باشد(شهبازی، 1375).از سویی می دانیم كه یكی از اركان اساسی ترویج تعاون و همیاری است بنابراین ترویج به عنوان عامل تسریع بخش توسعه كشاورزی زمانی در این راه موفق خواهد بود كه مشاركت مردم محلی در تمام فعالیت های آن به عنوان یك اصل مهم حفظ شود.

یكی از متداول ترین شیوه های مشاركت مردم، در فعالیت های ترویج و توسعة كشاورزی مشاركت در قالب نظام مشاركت محلی می باشد. كه شوراهای اسلامی روستایی نمونه بارز آن به حساب می آیند.شوراهای روستایی یكی از مهمترین جلوه های مشاركت جمعی در نقاط روستایی اند. شوراهای روستایی از لحاظ اصولی و نظری واجد سه قابلیت مهم اند كه منطبق است بر الزامات پارادایم جدید توسعه:

1. تشكیل شوراهای روستایی راهی است برای افزایش سرمایه اجتماعی در نقاط روستایی كشور

2. شوراهای روستایی مهمترین سازوكار برای تقویت دموكراسی در روستاها به شمار می آید

3. شورای روستایی راهی برای توانمندسازی مردم روستاهاست(زاهدی،1381).

شورای اسلامی روستایی از جمله نهادهایی است كه بعد از پیروزی انقلاب اسلامی و فروپاشی اركان طاغوتی رژیم پهلوی و تغییر در تمام سطوح مدیرتی كشور، در اغلب روستاها به صورت خودجوش و با انتخاب افرادی كه عمدتاً در سنین جوانی بودند. برای گردش امور روستا و جبران خلاء ناشی از فقدان مدیریتی جامعه روستایی تشكیل شده و جایگزین نظام مدیریتی سابق از جمله: مالك، خان، انجمن عمران ده، كدخدا، خانه انصاف و سپاهیان(بهداشت، دانش، ترویج و آبادانی و عدالت) گردید.

تشكیل شوراهای اسلامی و گسترش نهادهای مدنی و سپردن كارها به دست مردم از جمله مسائلی است كه از بدو پیروزی انقلاب اسلامی تاكنون فراز و نشیب هایی را به خود دیده كه در چند سال اخیر با عنایت و توجه بیشتری دنبال می شود: اجرای برنامه های توسعه روستایی از طرف نهادهای انقلاب اسلامی و سازمان های دولتی با رویكرد جلب مشاركت مردم و استفاده از توان و ظرفیت روستاییان و آمادگی خود روستاییان برای جبران عقب ماندگی روستاها و فضای عمومی سالهای اولیه پیروزی انقلاب اسلامی، ذهنیت ها را معطوف به تشكیل شوراهای اسلامی روستایی برای تحقق و اجرای برنامه های توسعه روستایی نمود كه در دنبال همین شرایط و به خاطر حضور جهاد سازندگی در روستاها، مجلس شورای اسلامی در سال 1361 قانون تشكیلات شوراهای اسلامی را تصویب و انجام انتخابات شورای اسلامی روستایی را به جهاد سازندگی واگذار نمود(بنار، 1381).

اولین دورة شوراها در سال 1365 خاتمه یافت در این سال قانون شوراها مورد اصلاح قرار گرفت ولی بنا به دلایل متعدد تا سال 1375 اجرای آن متوقف شد در سال 1375 قانون شوراها مجدد اصلاح گردید و اصلاحیه آن مورد تصویب قرار گرفت و اجرای آن در سال 1377 انجام پذیرفت. در اسفندماه 1377 اولین دوره انتخابات شوراهای اسلامی تحت نظارت فرمانداری های هر شهرستان و زیرنظر وزارت كشور برگزار شد. دومین دوره آن نیز در اسفندماه 1381 در سراسر كشور و به شكل گسترده انجام پذیرفت و در این دو دوره عملاً دیگر جهاد سازندگی نقشی در انتخابات و مسایل دیگر مربوط به شوراها نداشته و ندارد(امیرانی، 1378).

پس شوراهای اسلامی روستایی كنونی بعنوان یك نهاد مشاركتی دارای قابلیتها و توانمندیهای بسیاری در زمینه های مختلف كشاورزی و سرانجام حركت به سمت توسعه كشاورزی دارند.

مشاركت شوراهای اسلامی روستایی در زمینه های فوق الذكر نتایج زیادی را به همراه دارد از جمله:

1. جلب مشاركت بخش خصوصی جهت سرمایه گذاری در فعالیت های تولیدی كشاورزی

2. تحقق بخشیدن به اصل مشاركت مردمی به عنوان یك اصل مهم در ترویج كشاورزی

3. استفاده بهینه از قدرت نفوذ این نهاد مردمی به لحاظ شناخت كافی آنان نسبت به فرهنگ، آداب و سنن مردم محلی در جهت مشاركت مؤثر در فعالیت های كشاورزی و سرانجام نیل به سوی توسعه كشاورزی

4. همكاری در شناسایی مسائل و مشكلات كشاورزان و تعیین نیازهای آموزشی و ترویجی آنها

5. همكاری در طراحی و تدوین برنامه های آموزشی و ترویجی متناسب با نیازهای منطقه

6. همكاری با بخش ترویج جهاد كشاورزی بعنوان مروج مردمی و مددكار ترویجی

7. شناسایی و معرفی اراضی و باغات مناسب جهت اجرای طرحهای نمایشی ترویجی (مكان یابی مناسب برای احداث، تشویق كشاورزان و ...) و نظارت بر حسن اجرای این گونه طرحها و...

و از طرفی راهكارهای متعددی برای تقویت حضور هرچه مفیدتر این نهاد محلی و مردمی وجود دارد از جمله:

- تثبیت و پذیرفته شدن فرهنگ تفویض اختیار و سپردن امور مربوط به مردم در روستاها به شوراهای اسلامی روستایی بعنوان یك نهاد خالص مردمی

- پذیرفتن این اصل توسط دولت كه شوراهای روستایی، ظرفیت، توانمندی و آمادگی برای پذیرش مسئولیت و نقش و تحرك بیشتر برای تصدی گری امور مختلف روستا بصورت جایگزین بخشی دولت را در خود سراغ دارد و...

با توجه به مطالب مذكور و نیز تحولات و پیشرفتهایی كه امروزه در زمینه توسعه كشاورزی و نقش ترویج مشاركتی در رسیدن به این توسعه و سرانجام پایداری در كشاورزی و به تبع آن توسعه روستایی و سرانجام توسعه اقتصادی و در آخر توسعه ملی داریم، ضروری است مشاركت نهادهای محلی و مردمی نظیر شوراهای اسلامی روستایی جلب شود. به منظور استفاده بهینه و مطلوب از تواناییهای بالقوه این نهاد در فعالیتهای ترویج و توسعه كشاورزی، قبل از مشاركت دادن آنها بایستی زمینه ها و راهكارهای مشاركت آنها در این بخش با توجه به وظایف و اختیارات قانونی آنها به طور دقیق و شفاف مورد شناسایی قرار گیرد. تحقیق حاضر در پی نیل به این اهداف است.

فهرست مطالب چكیده 1 فصل 1: طرح تحقیق 1-1 مقدمه3 1-2 بیان مسئله 5 1-3 اهداف تحقیق 7 1-4 اهمیت موضوع 7 1-5 محدوده های تحقیق 8 1-6 محدودیت های تحقیق 10 1-7 تعاریف عملیاتی 10 1-8 جمع بندی ونتیجه گیری 12 فصل 2:مبانی نظری و پیشینه تحقیق 2-1 مقدمه13 2-2 مشاركت14 2-2-1 مفهوم مشاركت 14 2-2-2 عناصر مشاركت 15 2-2-3 انواع مشاركت 16 2-2-4 اهداف مشاركت 19 2-2-5 اهمیت مشاركت 19 2-2-6 ابزار مشاركت 21 2-2-7 عوامل مؤثر درمشاركت 23 2-2-8 زمینه های مشاركت روستاییان 24 2-2-9 پایدار سازی مشاركت 24 2-2-10 اهداف ویژه مشاركت مردمی 25 2-2-11 شیوه های مشاركت مردمی 26 2-2-12 تجربیات سایر كشورها در زمینه مشاركت روستاییان 27 2-2-13 مروری كوتاه بر مشاركت در جامعه روستایی ایران31 2-2-14 مشاركت سنتی در مقابل مشاركت جدید 34 2-3 ترویج كشاورزی 36 2-3-1 تعاریف ترویج 36 2-3-2 ماهیت ترویج كشاورزی 39 2-3-3 اهمیت و گستره ترویج 39 2-3-4 فلسفه ترویج 39 2-3-5 اصول ترویج 41 2-3-6 اهداف ترویج 42 2-3-7 پیشینه ترویج وآموزش كشاورزی در جهان و ایران43 2-3-8 رهیافت های ترویج 47 2-3-9 روشها و رهیافت های ترویجی مبتنی بر كشاورزان48 2-3-9-1 رهیافت ارزیابی روستایی مشاركتی 48 2-3-9-2 رهیافت تحقیق و ترویج نظام های زراعی49 2-3-9-3 رهیافت تسهیم هزینه 50 2-3-9-4 رهیافت كشاورز-اول- و آخر 51 2-3-9-5 رهیافت مشاركتی ترویج كشاورزی 52 2-3-10 مفهوم مشاركت در مباحث ترویج 53 2-3-11 مشاركت از دیدگاه صاحبنظران ترویج 54 2-3-12 مفهوم ترویج مشاركتی 56 2-3-13 اهمیت مشاركت عمومی در برنامه های ترویجی57 2-3-14 ترویج آمرانه و مشاركتی 58 2-3-15 سازمانای غیر دولتی و ترویج 59 2-4 توسعه64 2-4-1 توسعه پایدار 64 2-4-2 توسعه كشاورزی 65 2-4-3 مشاركت و توسعه پایدار 67 2-4-4 رهیافت های مشاركتی در توسعه 69 2-4-5 جلب مشاركت مردم در طرح های توسعه 69 2-4-6 مشاركت مردم در توسعه كشاورزی 70 2-4-7 حركت به سوی پارادایم نوین توسعه روستایی71 2-4-8 ترویج و رویكرد آن به مقوله توسعه 74 2-4-9 نقش تشكل های محلی در فرآیند ترویج و توسعه پایدار روستایی 74 2-5 تشكل های محلی 76 2-5-1 اهمیت تشكل های مردمی و محلی 76 2-5-2 جایگاه مشاركت مردمی در تشكل های محلی روستایی 78 2-5-3 مزایای مشاركت در قالب شوراها و انحمن های محلی 79 2-5-4 رابطه مستمر ترویج و تشكل های مردمی 80 2-5-5 تجربه كشورها راجع به شوراهای محلی 81 2-6 مدیریت جامعه روستایی ایران وسیر تحول آن82 2-7 شوراهای روستایی 92 2-7-1 مفهوم شورا92 2-7-2 اهداف شوراها 93 2-7-3 وظایف شوراهای اسلامی روستایی 95 2-7-4 ویژگی های شوراهای اسلامی 97 2-7-5 شوراها به عنوان یك سازمان محلی 98 2-7-6 شرح نظام شورایی در برخی از كشورها 99 2-7-7 تاریخچه تشكیل شورا در ایران 102 2-7-8 جایگاه شوراها در بررسی سیر تاریخی مدیریت روستایی 102 2-7-9 شوراهای اسلامی و تمركززدایی 104 2-7-10 شوراهای روستایی به عنوان سازوكار مشاركت روستاییان 105 2-7-11 نقش و كاركرد شوراها در توسعه روستایی كشور106 2-7-12 شوراهای روستایی بعنوان محور اصلی نظام مشاركتی در توسعه روستایی108 2-7-13 شرح وظایف قانونی شوراهای روستایی در ارتباط با بخش كشاورزی 109 2-7-14 اشكال مشاركت كشاورزان در فعالیتهای ترویجی110 2-7-15 سابقه همكاری و مشاركت نیروهای پیشرو محلی در ترویج كشاورزی 110 2-7-16 نقش شوراها در جلب مشاركت مردم در فعالیتهای ترویج كشاورزی 112 2-7-17 انتظارات مدیریت ترویج و نظام های بهره برداری از شوراهای اسلامی روستاها113 2-7-18 نتایج مطالعات انجام گرفته در زمینه شوراهای اسلامی روستا 114 2-7-19 موانع فراروی شوراها 115 2-8 پیشینه تحقیق116 فصل3 :روش تحقیق 3-1 مقدمه127 3-2 روش و نوع تحقیق 127 3-3 جامعه آماری127 3-4 روش نمونه گیری 129 3-5 تعیین حجم نمونه 129 3-6 متغیر های تحقیق 130 3-7 فرضیات تحقیق 131 3-8 ابزار تحقیق136 3-9 روایی پرسشنامه 136 3-10 پایایی پرسشنامه 136 3-11 روشهای جمع آوری اطلاعات 137 3-12 منابع جمع آوری اطلاعات 138 3-13 روش های آماری تجزیه و تحلیل داده ها 138 فصل 4 :تجزیه و تحلیل داده ها 4-1 مقدمه142 4-2 آمار توصیفی142 4-2-1 ویژگی های فردی اعضای شوراهای اسلامی روستایی 143 4-2-2 ویژگیهای فردی كارشناسان 163 4-2-3 بررسی دیدگاه ها و نظرات تطبیقی کارشناسان ترویج و اعضاء شوراهای اسلامی روستایی 169 4-2-4 زمینه های همکاری و مشارکت شوراهای اسلامی در فعالیت های ترویج و توسعه کشاورزی (از دیدگاه اعضای شوراهای اسلامی ) 175 4-2-5 زمینه های همکاری و مشارکت شوراهای اسلامی در فعالیت های ترویج و توسعه کشاورزی (از دیدگاه کارشناسان ترویج کشاورزی ) 234 4-3 آمار تحلیلی299 4-3-1 فرضیه های مربوط به اعضاء شوراهای اسلامی روستایی299 4-3-2 فرضیه های مربوط به کارشناسان ترویج کشاورزی308 4-3-3 فرضیه های مربوط به اختلاف دیدگاه کارشناسان ترویج کشاورزی و اعضاء شوراهای اسلامی 313 فصل 5:خلاصه ، نتایج و پیشنهادات 5-1 خلاصه317 5-2 نتیجه گیری319 5-2-1 نتایج حاصل از یافته های توصیفی319 5-2-2 نتایج حاصل از یافته های تحلیلی325 5-3 پیشنهادات330 5-4 پیشنهاد جهت تحقیقات آتی333 منابع مورد استفاده334