بررسی رابطه اخلاق ترافیک شهروندی و عدم رعایت قوانین رانندگی

روانشناسی،علوم تربیتی واجتماعی
دانلود پایان نامه کارشناسی ارشد علوم اجتماعی بررسی رابطه اخلاق ترافیک شهروندی و عدم رعایت قوانین رانندگی چکیده تخلف رانندگی ضایعه ای است که سالانه خسارات زیادی برای جوامع مختلف و در سطح وسیعتری برای جامعه جهانی به بار می آورد. در این میان ایرانیان با داشتن تمدن چند هزار ساله در دنیا و سرآمد فرهنگ و اخلاق در جهان متاسفانه در این عرصه جزء کشورهایی به شمار می رود که رانندگی برای یک خارجی در ایران نسبتا سخت و با ریسک بسیار بالاست. بررسی های متعددی در خصوص رابطه بین ویژگی های شخصیتی و فرهنگی و رفتارهای رانندگی صورت گرفته است. به نظر می رسد، عناصر خاصی از فرهنگ و اخلاق ترافیک شهروندی باعث رفتارهای قانون شکنانه در رانندگی می شود، از این رو این رفتارها منجر به برآورده شدن برخی از نیازهای شخصی فرد گردیده، هر چند که با سیستم قانونمند محیط اطراف مغایرت دارد. بدیهی است این امر ریشه در فرآیند درست اجتماعی شدن، جامعه پذیر شدن و نهادیه شدن قوانین و مقررات اجتماعی در افراد جوامع دارد. در این پژوهش، تاثیر اخلاق شهروندی بر میزان رعایت قوانین و مقررات راهنمایی و رانندگی شهر اصفهان مورد مطالعه و بررسی قرار گرفته است. نتایج به دست آمده از پژوهش در جامعه مورد مطالعه به صورت میدانی نشان می دهد که از متغیرهای مربوط به عوامل انسانی همچون جنس، تحصیلات، ناکارآمدی قوانیین و مقررات راهنمایی و رانندگی ،عدم احساس عدالت اجتماعی و شاخص هایی همچون تاثیر گروه های اولیه و ثانویه در جامعه پذیرکردن افراد، رابطه معناداری با میزان رعایت قوانین و مقررات راهنمایی و رانندگی دارد. به زبانی دیگر، اخلاق ترافیکی شهروندی با میزان تخلفات راهنمایی و رانندگی رابطه معناداری دارد. هرچه افراد اجتماع به ابعاد اجتماعی و فرهنگی اخلاق ترافیکی شهروندی توجه و تعهد بیشتری داشته باشند، در عین حال به رعایت قوانین و مقررات راهنمایی و رانندگی الزام بیشتری دارند. این امر نقش موثری در کاهش تخلفات رفتارهای رانندگی و رعایت قوانین و مقررات راهنمایی و رانندگی دارد. مفاهیم کلیدی: ترافیک رانندگی تخلفات رانندگی اخلاق شهروندی اخلاق ترافیک شهروندی مقدمه همگام با افزایش جمعیت و رشد شهرنشینی، شاهد افزایش تولید وسایل حمل و نقل و استفاده گسترده از آنها به ویژه در شهرهای بزرگ می باشیم. با این حال صنعت حمل و نقل همچون سایر دستاوردهای بشری، علی رغم فراهم نمودن تسهیلات و آسایش های فراوان برای زندگی راحت انسان، عوارض و مشکلات بسیاری مانند تصادفات، آلودگی هوا، آلودگی صوتی و راه بندان های طولانی به همراه داشته است. در نگاه کلی بهره برداری و بهره وری مناسب و مطلوب از کلیه تسهیلات نوین، نیاز به تدوین قوانین و مقرراتی متناسب با امکانات و شرایط فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و سیاسی هر اجتماعی دارد. بی توجهی به مقررات راهنمایی و رانندگی و قانون گریزی، همواره یكی از علل بروز مشكلات، معضلات و حوادث ترافیكی در بسیاری از جوامع می باشد كه بنا بر بافت فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و جغرافیایی جوامع میزان آن متفاوت است. آمار حوادث ترافیكی در ایران موید میزان بالا و غیرمتعارف تخلفات رانندگی در ایران است كه هر ساله زیان های جبران ناپذیر اقتصادی و آسیب های اجتماعی را باعث می گردد. اگر چه در بروز تخلفات رانندگی عوامل مختلفی دخیل هستند اما طبق بررسی ها عامل انسانی، به عنوان اصلی ترین علت حوادث ترافیكی در ایران، گزارش شده است. عدم رعایت قوانین راهنمایی و رانندگی ریشه درفرآیند اجتماعی شدن شهروندان و عدم نهادینه شدن قوانین اجتماعی در جامعه ی شهری دارد. بنابراین ریشه یابی علل تخلفات رانندگی در شهری چون اصفهان كه حجم زیادی از وسایل نقلیه در معابر آن جریان دارد، می تواند گامی در جهت كاهش مشكلات سیستم حمل و نقل درون شهری کشور باشد. بیان مساله رشد شهرنشینی در جهان و به ویژه در كشورهای در حال توسعه رو به افزایش است. این امر نیاز به استفاده از وسایل حمل و نقل را بیشتر می نماید. وسایل حمل و نقل موتوری با ویژگی ها و پتانسیل های خود دسترسی سریع و راحت به فواصل دور و نزدیك را ممكن نموده اند. اما عوارض و مشكلاتی مانند تصادفات، آلودگی هوا، سروصدا و راه بندان های طولانی مدت را به همراه داشته است. یكی از مشكلات اساسی كه در اصفهان مشاهده می شود و روزانه هزاران نفر را در خود گرفتار می كند، مشكل "تراكم ترافیك شهری" می باشد. تراكم ترافیك به عنوان یك مشكل مشترك در شهرهای بزرگ جهان شناخته شده است و كارشناسان حمل و نقل و ترافیك، انسان، وسایل نقلیه و شبكه معابر را از عوامل موثر در عرصه ترافیك شهری می دانند و عدم رعایت قوانین راهنمایی و رانندگی از طرف انسان (به عنوان عامل فعال و با شعور این سیستم) از علل انسانی اساسی این پدیده شهری بیان گردیده است. مطالعات انجام شده در خصوص زمینه ها و عوامل بروز تخلفات ترافیكی در كشورهای مختلف، نشان می دهد كه در همه كشورها خصوصاً در كشورهای توسعه یافته، عوامل بروز تخلفات بیشتر به ویژگی های شخصیتی رانندگان و هنجارهای غالب اجتماع برمی گردد. از سایر عوامل موثر بر بروز تخلفات و رفتارهای پرخطر در این كشورها می توان به عواملی همچون: عدم آگاهی از عواقب تخلف، ریسك پذیری، قدرت نمایی، میل به قانون شكنی، بی اعتمادی به قانون، عادات نادرست فرهنگی، خشم و عصبانیت، نادرست بودن طرح هندسی مسیر، نقص قوانین، عدم اجرای قوانین، برخورد نامناسب با متخلفان، نظارت نامناسب و احتمال پایین شناسایی تخلفات، وجود زمینه های چانه زنی با پلیس و عدم قطعیت مجازات ها اشاره نمود. عامل انسانی از دیدگاه علوم مختلفی چون روانشناسی، جامعه شناسی، علوم تربیتی و بهداشت قابل بررسی است. در این مطالعه از دیدگاه جامعه شناسانه به آن نگریسته می شود. یكی از مباحث مهم در جامعه شناسی معاصر، بحث شهروندی و به دنبال آن اخلاق شهروندی می باشد. اخلاق شهروندی محصول زندگی شهری است. به طور خلاصه شهروند، فردی است كه در شهر زندگی می كند، از امكانات شهر بهره می برد و در مقابل شهر و دیگر شهروندان دارای مسئولیت می باشد. اخلاق شهروندی عبارت است از وظایف و تعهداتی كه هر شهروند در قالب رفتارهای اجتماعی نسبت به نهادهای اجتماعی و سایر شهروندان دارد. از دیدگاه جامعه شناسی، یك جنبه از علل انسانی تخلفات رانندگی، ریشه در اخلاق ترافیك شهروندان دارد. منظور از اخلاق ترافیك شهروندان میزان تعهد و پایبندی افراد به قوانین و مصوبات وضع شده از جانب متولیان حمل و نقل و ترافیك و مسئولین راهنمایی و رانندگی می باشد. ذكر این نكته نیز حائز اهمیت می باشد كه ارتكاب تخلف از جانب رانندگان می تواند دو دلیل عمده داشته باشد. گاه رانندگان به دلیل فراموش كردن برخی قوانین، عدم آشنایی با محیط و یا خطای دید و ندیدن علائم رانندگی و همچنین به دلیل عدم آگاهی از قوانین جدید مرتكب تخلف می شوند که به عنوان تخلفات سهوی معرفی شناخته می شوند. اما در برخی موارد شهروندان نسبت به این قوانین آگاهی دارند ولی به دلایلی نسبت به آنها بی تفاوت می باشند. این امر ناشی از ضعف اخلاق ترافیك شهروندی در بین رانندگان شهری است. ضعف و یا فقدان اخلاق ترافیك شهروندی می تواند نقش تعیین كننده ای در بروز كجرفتاری های اجتماعی از جمله تخلفات رانندگی داشته باشد. بنابراین در این تحقیق تلاش می شود تا با شناسایی و سنجش عوامل موثر بر اخلاق ترافیك شهروندی، علل تخلفات رانندگی را ریشه یابی نموده و به دنبال آن گامی جهت ارتقاء اخلاق ترافیك شهروندی به منظور برقراری نظم شهری برداشته شود. فهرست مطالب بررسی تاثیر اخلاق ترافیک شهروندی بر رعایت قوانین راهنمایی و رانندگی فصل اول کلیات تحقیق 1-1-مقدمه 2 1-2-بیان مساله 3 1-3-اهداف 4 1-3-1- هدف اصلی 4 1-3-2- اهداف فرعی 4 1-4- ضرورت و اهمیت 4 1-5- سوالهای تحقیق 5 1-5-1- سؤال اصلی 5 1-5-2- سوال های فرعی 5 1-6- فرضیه ها 5 1-6-1- فرضیه اصلی 5 1-6-2- فرضیه های فرعی 6 1-7- کاربردهای تحقیق 6 1-8- استفاده کنندگان تحقیق 6 1-9- روش تحقیق 7 1-10- روش و ابزارگردآوری اطلاعات 7 1-11- جامعه آماری و حجم نمونه 7 1-12- روش نمونه گیری 7 1-13- روش های تجزیه و تحلیل اطلاعات 8 1-14- رئوس مطالب و فصول 8 فصل دوم مبانی نظری 2-1- مقدمه 10 2-2-پیشینه تحقیق 11 2-3- مفاهیم كلیدی 15 2-3-1- اخلاق 15 2-3-2- شهروندی 16 2-3-3- اخلاق شهروندی 17 2-3-4- حقوق شهروندی 18 2-3-5- حقوق مدنی 19 2-3-6- حقوق سیاسی 19 2-3-7- حقوق اجتماعی 19 2-3-8- مشاركت اجتماعی 20 2-3-9- ترافیك شهری 21 2-3-10- اخلاق ترافیك شهروندی 22 2-4- رویكردهای نظری مفاهیم 22 2-4-1- رویكردهای نظری اخلاق شهروندی 22 2-4-1-1- تالكوت پارسونز 22 2-4-1-2- برایان ترنر 24 2-4-1-3-كیت فالكس 27 2-4-1-4- ویل كیملیكا 30 2-4-1-5- توماس جانوسكی 31 2-5- جمع بندی مفهوم شهروندی 34 2-6- رویكردهای نظری مربوط به جرائم شهری 35 2-6-1- نظریات كنترل اجتماعی 36 2-6-2- نظریه كنترل اجتماعی هیرشی 37 2-6-3- نظریه ارتباطات نسبی ساترلند به عنوان عامل كجرفتاری 38 2-6-4- نظریه مرتون در مورد كجرفتاری 39 2-7- برخی عوامل محیطی موثر بر جرائم شهری 40 2-8- جمع بندی رویكردهای نظری مربوط به جرایم شهری 41 2-9- رویكرد نظری مفهوم ترافیك 43 2-9-1- تعریف ترافیك 44 2-9-2- تاریخچه ترافیك در ایران 45 2-10- چهارچوب نظری 49 2-11- فرضیات تحقیق 53 2-11-1- فرضیه اصلی 53 2-11-2- فرضیات فرعی 53 2-11-2-1- بعد اجتماعی 53 2-11-2-2- بعد فرهنگی 53 2-11-2-3- عوامل زمینه ای 53 فصل سوم روش شناسی تحقیق 3-1- مقدمه 55 3-2- روش تحقیق 55 3-3- روش گردآوری اطلاعات 56 3-4- روایی و پایایی ابزار گردآوری اطلاعات 56 3-5- جامعه آماری 57 3-6- نمونه آماری 58 3-7- حجم نمونه 58 3-8- واحد تحلیل 59 3-9- روش نمونه گیری 59 3-10- فرضیات تحقیق 59 3-10-1- فرضیه اصلی 59 3-10-2- فرضیات فرعی 59 3-10-2-1- بعد اجتماعی 59 3-10-2-2- بعد فرهنگی 60 3-11- تعاریف نظری مفاهیم 60 3-11-1- تخلفات رانندگی 60 3-11-2- اخلاق ترافیك شهروندان 60 3-11-3- بعد اجتماعی اخلاق 60 3-11-4-آنومی اجتماعی 61 3-11-4-1- احساس امنیت اجتماعی 61 3-11-4-2- ناكارآمدی قوانین 63 3-11-4-3- عدالت اجتماعی 64 3-11-5- سرمایه اجتماعی 64 3-11-5-1- آگاهی 64 3-11-5-2- اعتماد 65 3-11-5-3- مشاركت 65 3-11-6-1- بعد فرهنگی 67 3-11-6-2- الگوپذیری 67 3-11-6-3- تاثیر رسانه های جمعی 68 3-11-6-4- دانش عمومی 68 3-12- شاخص های متغیرهای مستقل 68 3-12-1- شاخص های متغیر وابسته 69 3-12-2- میزان تخلفات رانندگی 70 3-13- روش های تجزیه و تحلیل داده ها 70 فصل چهارم یافته های تحقیق 4-1- مقدمه 73 4-2- آمار توصیفی 74 4-2-1- توصیف سیمای جامعه مورد مطالعه بر مبنای متغیرهای زمینه ای 74 4-2-2-1- جنس 74 4-2-2-2- سن 75 4-2-2-3- وضعیت تاهل 76 4-2-2-4- سطح تحصیلات 77 4-2-2-5- وضعیت اشتغال 79 4-2-2-6- تعداد وسیله نقلیه تحت تملک خانواده 80 4-2-2-7- وضعیت مسکن 81 4-2-2- توصیف سیمای جامعه مورد مطالعه بر مبنای مولفه های اخلاق ترافیك شهروندی 82 4-2-2-1- شاخص های بعد اجتماعی اخلاق ترافیك شهروندی در جامعه مورد مطالعه 82 4-2-2-2- سرمایه اجتماعی 85 4-2-2-3-آنومی اجتماعی 91 4-2-3- متغیرهای بعد فرهنگی اخلاق ترافیک شهروندی در جامعه مورد مطالعه 95 4-2-3-1- دانش عمومی 95 4-2-3-2- الگوپذیری افراد 97 4-2-3-3- اخلاق ترافیک شهروندی 99 4-2-3-4- توصیف سیمای جامعه مورد مطالعه بر مبنای میزان تخلفات رانندگی 100 4-3- آمار استنباطی 101 4-3-1- آزمون فرضیات 101 4-3-2- تحلیل رگرسیون 104 فصل پنجم تحلیل یافته ها و نتایج تحقیق 5-1- مقدمه 109 5-2- تحلیل فرضیات بر اساس ضرایب همبستگی دوگانه (اسپیرمن) 109 5-3- نتایج به دست آمده براساس آزمون همبستگی چندگانه (تحلیل رگرسیون) 112 5-3-1- جنس 113 5-3-2- تحصیلات 113 5-3-3- ناکارآمدی قوانین 113 5-3-4- عدم احساس عدالت اجتماعی 114 5-3-6- آنومی اجتماعی 114 5-3-7- دانش عمومی 114 5-3-8- الگوپذیری 115 5-4- نتایج و پیشنهادات 115 منابع 119 پیوست ها 125   فهرست جداول جدول 3-1: میزان تخلفات عمده رانندگی از سال 1388 تا 1392 در اصفهان 83 جدول 4-1: توزیع فراوانی جنس پاسخگویان 88 جدول 4-2: توزیع فراونی سن پاسخگویان 89 جدول 4-3: توزیع فراوانی وضعیت تاهل پاسخگویان 90 جدول 4-4: سطح تحصیلات پاسخگویان 91 جدول 4-5: وضعیت اشتغال پاسخگویان 92 جدول 4-6: تعداد وسیله نقلیه تحت تملک خانواده 93 جدول 4-7: وضعیت مسکن پاسخگویان 94 جدول4-8: درصد پاسخ افراد به هریک از گویه ها 96 جدول4-10: درصد پاسخ افراد به هریک از گویه ها 96 جدول 4-11: توزیع فراوانی متغیر تعهدات انضمامی (فردی) 97 جدول 4-12: توزیع فراوانی متغیر تعهدات اجتماعی افراد 97 جدول 4-13: درصد پاسخ افراد به هریک از گویه ها 99 جدول 4-14: توزیع فراوانی متغیر آگاهی افراد نمونه مورد مطالعه 99 جدول 4-15: درصد پاسخ افراد به هریک از گویه ها 100 جدول 4-16: توزیع فراوانی متغیر اعتماد فردی افراد نمونه مورد مطالعه 101 جدول 4-17: توزیع فراوانی متغیر عدم اعتماد عمومی افراد در نمونه مورد مطالعه 101 جدول 4-18: توزیع فراوانی متغیر عدم اعتماد اجتماعی افراد در نمونه مورد مطالعه 101 جدول 4-19: درصد پاسخ افراد به هریک از گویه ها 102 جدول 4-20: توزیع فراوانی متغیر مشاركت اجتماعی افراد در نمونه مورد مطالعه 103 جدول 4-21: توزیع فراوانی متغیر سرمایه اجتماعی افراد در نمونه مورد مطالعه 103 جدول 4-22: درصد پاسخ افراد به هریک از گویه ها 104 جدول 4-23: توزیع فراوانی متغیر عدم عدالت اجتماعی در نمونه مورد مطالعه 105 جدول 4-24: درصد پاسخ افراد به هریک از گویه ها 105 جدول 4-25: توزیع فراوانی متغیر عدم امنیت اجتماعی در نمونه مورد مطالعه 106 جدول 4-26: درصد پاسخ افراد به هریک از گویه ها 106 جدول 4-27: توزیع فراوانی متغیر ناكارآمدی قوانین در نمونه مورد مطالعه 107 جدول 4-28: توزیع فراوانی شاخص آنومی اجتماعی در نمونه مورد مطالعه 108 جدول 4-29: درصد پاسخ افراد به هریک از گویه ها 109 جدول 4-30: توزیع فراوانی شاخص نقش سواد در نمونه مورد مطالعه 109 جدول 4-31: درصد پاسخ افراد به هریک از گویه ها 110 جدول 4-32: توزیع فراوانی شاخص الگوپذیری گروه های اولیه در نمونه مورد مطالعه 111 جدول 4-33: توزیع فراوانی شاخص الگوپذیری گروه های ثانویه در نمونه مورد مطالعه 111 جدول 4-34: توزیع فراوانی شاخص الگوپذیری در نمونه مورد مطالعه 112 جدول 4-35: توزیع فراوانی متغیر اخلاق ترافیكی در نمونه مورد مطالعه 112 جدول 4-36: توزیع فراوانی میزان تخلفات رانندگی افراد 113 فهرست نمودارها نمودار 4-1: توزیع فراوانی جنس پاسخگویان 88 نمودار 4-2: توزیع فراونی سن پاسخگویان 89 نمودار4-3: توزیع فراوانی وضعیت تاهل پاسخگویان 90 نمودار 4-4: سطح تحصیلات پاسخگویان 91 نمودار 4-5: وضعیت اشتغال پاسخگویان 92 نمودار 4-6: تعداد وسیله نقلیه تحت تملک خانواده 94 نمودار 4-7: وضعیت مسکن پاسخگویان 95