کارتحقیقی ارث زوج و زوجه در حقوق ایران

مقدمه

ارث از لحاظ لغوی به معنای اصل است وگفته می شود :"هو فی ارث صدق"یعنی؛او بر اصل صداقت است ونیز" هوعلی ارث من کذا"یعنی ؛او بر همان سبک وشیوه قدیمی است که اخرین نفر از اولین نفر به ارث برده است.اصل همزه واو است؛زیرا برگرفته از وَرِثُ ،یَرِثُ است وجمع ان اراث است.«ارث در لغت به معنی ترکه و اموالی است که از متوفی به جا می ماند ودر اصطلاح حقوقی مقصود ان،انتقال اموال میت است پس از فوت به وارث او» .بشر از ابتدایی ترین ادوار زیست خود به خاطر نوع زندگی با مقوله مالکیت و دارایی رابطه ای تنگاتنگ داشته است و تمهیدات گونا گون سعی در حفظ و مراقبت از ثروت مایملک خود نموده است .این تلاش را در طول تاریخ کهن بشریت در قبایل مختلف می توان مشاهده کرد،اما از ان جا که انسان دارای حیات ابدی وجاودان در دنیا است وبا حقیقتی به نام مرگ روبرو خواهد بود می باید وضعیت اموال او پس از مرگ نیز مشخص باشد .می توان گفت به موازات مسئله مالکیت ، مسئله ارث برای انسان مطرح بوده است ؛ به گونه ای که یکی از قدیمی ترین و متداول ترین سنت ها در بین قبایل و جوامع انسانی می باشد .رابطه ی خونی و خویشاوندانی بین افراد ،طبیعتا" سبب ایجاد محبت و علاقه خاصی بین آنها می گردد ،تاانجا که این علاقه فطری موجب فداکاری و از خود گذشتگی انان به یکدیگر می شود.این احساس و شوق فطری،حق مالکیت اموال شخص بعد از فوت را از ان نزدیکان او و انان را مستحق میراث می داند.اگر چه قوانین و اداب مربوط به ارث در میان انسان ها همواره دست خوش تحول تغییر بوده است.

شاید بتوان گفت:نقطه اشتراک قبایل غیر متمدن گذشته در ارث ان بوده که برای زنان و ضعفا هیچ حقی قائل نبودند،حتی حق حیات.مرد می توانست به هر شیوه ای که بخواهد با زنش رفتار کند حتی او را به بد ترین اشکال مثل قتل مجازات کند.اما در میان اقوام متمدن مانند رم،بابل ،هند،چین و ایران باستان،اگر چه زن به نوعی دارای زندگی بهتری نسبت به گذشته بود،در عمل هیچ گونه استقلال و ازادی نداشت؛حق هیچ گونه اظهار نظر در مسائل اجتماعی را نداشت و به عنوان یک موجود فرو دست پذیرفته شده بود.

در سروده هایی که از ایرانیان باستان مانده است نشان می دهد که پدران خواستار فرزند دختر از خداوند نیستند و دختران از ارث محروم بودند یا در هند زن نه تنها هیچ استقلالی نداشت،حتی در برخی قبایل بعد از شوهر خود مثل سایر ترکه به ارث می رسید و یا همراه جسد شوهرش در اتش سوزانده می شد.در مجموعه قوانین (مانو)زنان از ارث محروم بودند و می بایست تحت سر پرستی مرد قرار می گرفتند.در روم دختران و زنان به طور کلی از ارث محروم بودند و میراث منحصرا"به اولاد ذکور متعلق بود.در قانون (جمهوری)چنین فرض شده بود که زن هیچ وقت ((SUIIURIS)) نیست؛ یعنی اصالت حقوقی ندارد، بلکه همواره متکی به مرد قیّمی است .گایوس می گوید:بنا به نظر نیاکان ما حتی زنانی که به پختگی سنی رسیده اند به واسطه سبک مغزی همواره باید تحت سر پرستی باشند.

اما در کشور های به اصطلاح متمدن غربی امروز در قرن هیجده،حقوق بشر مطرح شد و به حقوق زنان در مقابل حقوق مرد در قرن بیستم گردن نهادند.اگر چه زن هیچ گاه شخصیت و هویت خویش را آن گونه که باید پیدا نکرد و همواره از حقوق واقعی خویش محروم ماند و مصالح اصلی و واقعی زن به بازیچه گرفته شد و مسائل دیگری برای او مطرح شد و زن در ایده های فمینیستی(FEMINHSM)و اومانیستی(HUMANHSM) غرب گرفتار گردید و از کار کرد مثبت و ارزشی خود در خانواده و جامعه به دور افتاد.

اما اسلام با ظهور خود در چهارده قرن قبل در حالی که جامعه ان روز برای زن هیچ گونه ارزشی قائل نبود،با بیان حقوق فردی، اجتماعی سیاسی زن به او هویت و کرامت خاص بخشید و ارزش انسان ها را درگرو جنسیت انها قرار ندادو چون احکام و قوانین الهی اسلام با فطرت انسانی هماهنگ است موجب دوام و پایداری آن می باشد.اگر چه این پرسش را برخی مطرح کرده اند که چرا در اسلام ارث زن نصف ارث مرد می باشد؟در مورد ارث زن در اسلام به طور خلاصه به چند نکته اشاره می گردد:

1.صحیح بودن و یا طبق عدالت بودن یک گزاره حقوقی به تنهایی بدون در نظر گرفتن پیش فرض های ان و کل نظام حقوقی مطرح شده در ان به نظر صحیح نمی رسد.

2.در اسلام یک قضیه کلی که بیان کند در همه حالات ،زن نصف مرد ارث می برد وجود ندارد و چه بسا در برخی موارد سهم ارث زن از مرد نیز بیشتر باشد.

3.در مواردی هم که ارث زن،نصف و یا کمتر از ارث مرد در نظر گرفته شده باید توجه داشت در نظام حقوقی اسلام وظایف و تعهدات مالی مثل مهر،نفقه،جهاد و... برعهده مرد می باشد و عدالت مقتضای چنین تقسیمی است.همان طور که در برخی روایات نیز به ان اشاره شده است و نباید از این نکته نیز غافل بود که اگر چه مرد بر حسب ظاهر دربرخی موارد بیشتر ارث می برد ،اما با تامل و دقت روشن می شود که در عمل این مقدار مازاد ارث نیز به زن و خانواده بر می گردد.در صورتی که یک زن می تواند تمام سهم ارث خود راپس انداز و یا صرف مصارف فردی خود بنماید.در نتیجه می توان گفت بر خلاف تصور عده ای،در اسلام حدود اختیارات زن،ازادی و استقلال او در انجام امور و روابط حقوقی و اقتصادی او به شیوه صحیحی همراه با راه کار های مناسب تبیین شده است.

- ابن منظور ،لسان العرب،2/111؛فیروز ابادی ،القاموس المحیط ،1/167.

- ارث،دکتر مهدی شهیدی،ص3

فهرست مطالب

عنوان صفحه

مقدمه 1

بخش اول : تعاریف و مفاهیم

فصل اول: تعریف ارث 5

فصل دوم: موجبات ارث 5

فصل سوم: موانع ارث 5

فصل چهارم: انواع وراثت 8

بخش دوم: ارث به سبب میراث

فصل اول: قواعد مشترک توارث 8

فصل دوم: میراث شوهر 11

فصل سوم: میراث زن 12

بخش سوم: ارث زوج و زوجه در حقوق ایران

فصل اول: میراث زوجات متعدد از زوج 13

فصل دوم: میراث زوجه ای که تنها ارث وراث زوج است 13

فصل سوم: اموال موضوع ارث زوجه 14

بخش چهارم: ارکان حق ارث زوجین

فصل اول: رابطه ی زوجیت 15

فصل دوم: حق رابطه ی زوجیت تا زمان فوت مورث 15

فصل سوم: حیات صاحب حق تا زمان فوت مورث 16

نتیجه گیری 17

منابع 22

منابع

موسوی بجنوردی، سیدمحمد، نوائی لواسانی، اکرم، مقاله بررسی فقهی و حقوقی ارث زن از شوهر، الهیات نامه، سال دوم شماره پنجم،1387.

کاتوزیان،ناصر، حقوق مدنی، بنیاد حقوقی میزان، 1389.

شیروانی علی، لمعه دمشقیه، انتشارات دارالفکر،1389.

لطفی، اسدالله،شرح لمعه، مجمع علمی و فرهنگی مجد، 1389.

حجتی، حسین، مقاله میراث زوج و زوجه، نشریه حقوقی.