مبانی نظری مسئولیت کیفری اشخاص حقوقی و شرایط تحقق آن

طرح و گزینش عنوان مبانی مسئولیت کیفری در این مبحث، بیشتر به منظور آگاهی از قواعد و مقررات مربوط به مسئولیت کیفری، از آن ها نشأت گرفته است و یا به عبارت دیگر، بهتر می توان اصول حاکم بر این پدیده را درمرحله ی تکوین و شکل گیری و پیدایش، از دیدگاه های مختلف مورد بررسی قرار داد.به طور کلی مراد از مبانی مسئولیت کیفری که از مطالعه ی سیستم های حقوقی و اهداف نهفته مورد نظر قانونگذاران، کشف واستنباط می شود، عبارت از مطالعه و بررسی نیروهای سازنده و الزام آور قواعد و مقررات مربوط به مسئولیت کیفری در مرحله پیدایش و تکوین آن است.

پس منشأ پنهانی و نیرومندی که پایه و اساس همه قواعد مسئولیت کیفری است در اصطلاح حقوق، مبانی مسئولیت کیفری نامیده می شود. (البته با عنایت به موضوع پژوهش، از ارائه مباحث تفصیلی و خارج از موضوع به دلیل غیر مرتبط بودن اجتناب می گردد.) از جمله نمونه های بارز مبانی مسئولیت کیفری عبارت است از؛ نیروی الزام آور عرف و یا اهداف و مصالح و مفاسدی که قانونگذاران جزائی، با رعایت شرایط و عوامل اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی جامعه خود، برای تنظیم روابط قضائی مردم در یک مقطع زمانی خاص، مورد توجه قرار داده، در تدوین قوانین کیفری از آن حمایت می کند.(ولیدی، 1366، 99-98 )

جرم، مسئولیت کیفری و مجازات، سه ضلع طلایی حقوق کیفری است. اعمال مجازات به احراز مسئولیت کیفری و احراز آن به احراز مجرمیت منوط است. مجرمیت دو جنبه مادی و روانی دارد و تا زمانی که آن دو احراز نگردد، محقق نمی شود. اما مسئولیت کیفری جنبه موضوعی و مادی ندارد ، بلکه جنبه شخصی و روانی دارد. سن، عقل، آگاهی و اختیار، ارکان مسئولیت کیفری است. مسئولیت کیفری حلقه و پل ارتباطی میان جرم و مجازات، و از این رو از مهم ترین مباحث حقوق کیفری است. مسئولیت کیفری پدیده ای مقدم بر مجازات است و تا زمانی که احراز نشود مجازات قابل اعمال نیست و در خصوص هر فرد باید به طور شخصی احراز شود. (گلدوزیان، 1384 ،130 - 128- 127)

فهرست مطالب

مسئولیت کیفری اشخاص حقوقی
مبحث اول: مفهوم و ماهیت ساختاری شخص حقوقی 41
گفتار اول: مطالعه دیدگاه های مختلف در خصوص ماهیت شخصیت و مبنای پاسخ گویی اشخاص حقوقی 46
الف ) ماهیت نظریه فرضی بودن شخص حقوقی 46
ب) ماهیت نظریه اعتباری بودن شخص حقوقی 47
ج ) ماهیت نظریه واقعی بودن شخص حقوقی 47
گفتار دوم : اقسام اشخاص حقوقی 49
الف ) اشخاص حقوقی موضوع حقوق عمومی 51
ب) اشخاص حقوقی موضوع حقوق خصوصی 55

مبحث دوم : نگاه اجمالی به مبانی نظری مسئولیت کیفری اشخاص حقوقی 58
گفتار اول : پیشینه مسئولیت کیفری اشخاص حقوقی 58
الف ) فرضیه عدم مسئولیت کیفری اشخاص حقوقی 60
ب) فرضیه پذیرش مسئولیت کیفری اشخاص حقوقی 64
ج) بررسی مسئولیت کیفری شخص حقوقی موضوع حقوق عمومی با بیان نظر مؤافقان و مخالفان 68
گفتار دوم : بررسی نگاه کیفری مقنن در مواجهه با شخص حقوقی 72
الف ) قانون اقدامات تأمینی و تربیتی مصوب سال 1339 74
ب ) قانون مجازات عمومی مصوب سال 1304 75
پ ) قانون مجازات عمومی اصلاحی مصوب سال 1352 76
ت) قانون مجازات اسلامی مصوب سال 1370 77
ث) قانون جرایم رایانه ای مصوب سال 1388 77
ج) قانون مجازات اسلامی ( مصوب جدید ) 1392 79
چ) اهمّ قوانین پراکنده قبل و بعد از انقلاب که بطور خاص شخص حقوقی را حائز مسئولیت می دانند 80

مبحث سوم : شرایط تحقق مسئولیت کیفری در اشخاص حقوقی 81
گفتار اول : مسئولیت کیفری اشخاص حقوقی 84
گفتار دوم : مسئولیت کیفری توأم اشخاص حقوقی با مدیران و نمایندگان 87
گفتار سوم : مسئولیت کیفری مدیر صادر کننده چک ، به نمایندگی از شخص حقوقی شخص حقوقی 94

منابع