بررسی اثرات پاتولوژیك ناشی از حمام ماهی قزل آلای رنگین كمان با ماده ضدعفونی كننده آكوآجرم

علوم کشاورزی و منابع طبیعی
پایان نامه كارشناسی ارشد رشته مهندسی منابع طبیعی-شیلات بررسی اثرات پاتولوژیك ناشی از حمام ماهی قزل آلای رنگین كمان با ماده ضدعفونی كننده آكوآجرم چکیده: این تحقیق به منظور بررسی ضایعات بافتی احتمالی ناشی از حمام ماهیان قزل آلای رنگین کمان (Oncorhynchusmykiss)، با ماده ضدعفونی کننده آکوآجرم صورت پذیرفته است. آکوآجرم یک ماده ضدعفونی کننده و آنتی سپتیک مختلط (Mixed-Oxidant Disinfectant & Antiseptic) است که برای اولین بار در ایران با قابلیت استفاده در آبزیان تولید می شود. آكوآجرم مخلوطی است از تركیب پراكسیدهای معدنی در بافری از املاح معدنی و آلی. مكانیسم عمل این ماده بر مبنای خاصیت اكسیدانی پرسولفات بوده كه در همراهی با املاح آلی و معدنی به ساختارهای حیاتی پاتوژن ها حمله كرده و قادر است در مدت 30 تا 45 دقیقه انواع ویروسها و باكتری ها و اسپور آنها را در محیط آب از بین ببرد و با اختلال در اجزای اختصاصی غشاء سلولی میكروارگانیسمها، مانع از عملكرد طبیعی آنها و در نهایت توقف رشد و یا مرگ می شود. به منظور انجام این تحقیق تعداد 40 عدد ماهی از یک مزرعه پرورش ماهی که در شرایط طبیعی و ایده آل از نظر سلامت و بهداشت قرار داشتند صید و تعداد 20 قطعه به حوضچه تیمار و 20 قطعه به حوضچه کنترل انتقال داده شد. ماهیان دو گروه در شرایط کاملاً مشابه نگهداری شده و پس از 8 روز ماهیان گروه تیمار با ماده ضدعفونی کننده آکوآجرم دوز 2000/1 به مدت 45 دقیقه حمام داده شد. در مقاطع زمانی بلافاصله، 4 ساعت، 24 ساعت و 48 ساعت پس از حمام هر بار تعداد 5 عدد ماهی از حوضچه تیمار و 1 عدد ماهی از حوضچه کنترل صید و نمونه برداری از اندامهای آبشش، مغز، کلیه و کبد صورت پذیرفت و در فرمالین 10٪ تثبیت و به آزمایشگاه منتقل گردید سپس با استفاده از روش استاندارد بافت شناسی مقاطع 5 میکرونی تهیه و با استفاده از میکروسکوپ نوری مورد مطالعه قرار گرفتند. هیچگونه تغییرات رفتاری و ظاهری در ماهیان مشاهده نشد و در کالبدگشایی آنها نیز هیچگونه آثاری از علائم غیرطبیعی ملاحظه نگردید و هیچگونه تلفاتی در بین آنها رخ نداد. در بررسی های میکروسکوپی آبشش مواردی نظیر تورم و جداشدن لایه پایه در ابتدای تیغه های آبششی ثانویه ، آنیوریسم، شروع چماقی شدن در تیغه های ثانویه، تورم و اختلال در ساختار تیغه های آبششی، کوتاه و ضخیم شدن برخی رشته های ثانویه، هایپرپلازی پریکندریوم، تورم وجداشدن لایه پوششی (Epithelial lifting)، مشاهده گردید. از مهمترین علائم میکروسکوپیک مشاهده شده در مغز ماهیان مورد آزمایش صرفاً مختصری پرخونی در برخی عروق بوده است. در کلیه نیز مواردی از افزایش مراکز ملانوماکروفاژ، چروکیدگی گلومرولها و اتساع فضای بومن مشاهده شد. هیچگونه آسیب بافتی در ساختمان کبد مشاهده نگردید. بطور کلی ضایعات بافتی مشاهده شده عکس العمل طبیعی اندامهای مورد مطالعه نسبت به یک ماده خارجی بوده و آسیب پاتولوژیکی جدی محسوب نمی شود. بطور قطع می توان گفت که هیچکدام از ضایعات بافتی مشاهده شده پس از 48 ساعت نیز باعث مرگ ماهیان نخواهد شد. لذا مصرف این ماده برای ماهیان ضرری به همراه نخواهد داشت و نیز موجب تهدید سلامت انسان به عنوان مصرف کننده نهایی نخواهد شد. بدین ترتیب می توان اظهار نمود این ماده ضدعفونی کننده می تواند جایگزین مناسبی برای مواد ضدعفونی کننده با خاصیت سرطانزایی نظیر مالاشیت گرین باشد. کلمات کلیدی: آبزیان اثرات پاتولوژیك ماهی قزل آلای رنگین كمان ماده ضدعفونی كننده آكوآجرم ضدعفونی کننده و آنتی سپتیک مختلط مقدمه: رشد سریع جمعیت درجهان و کاهش ذخایر ماهیان به دلایل مختلفی از جمله آلودگی آبها و تخریب محیط زیست ، باعث شده است که نیاز شدیدی به تکثیر و پرورش آبزیان احساس شود. در همین راستا با عنایت به گسترش فعالیتهای تکثیر و پرورش ماهی در کشور، همچنین پرداختن به موضوع افزایش تولید در واحد سطح بعلت محدودیت منابع آبی و پرورش متراکم ماهی ، نیاز به کنترل شدیدتر و بیشتر بیماریها وجود دارد ، چرا که عدم توجه کافی ، می تواند خسارات جبران نا پذیری به همراه داشته باشد. با ورود آلودگی به مزارع، زمینه برای ابتلای ماهی به بیماریها فراهم می شود که در صورت رخداد بیماری نه تنها مدیریت تولید با مشکل مواجه می شود بلکه در مواردی بازگشت به شرایط مطلوب را نیز غیرممکن می سازد. امروزه علاوه بر بیماریهای عفونی، باقیمانده های سموم کشاورزی، داروهای دامپزشکی، فلزات سنگین، مواد آلی و غیر آلی نیز در آبزیان از چالشهای مطرح بوده و ضروری است که تولیدات شیلاتی از هر دو نظر اقتصادی و بهداشتی مد نظر قرار گیرند. در این راستا شناخت مسائل بهداشتی و رعایت آنها، همچنین توجه به دستورالعملها و بطور کلی رعایت برنامه بیوسکیوریتی(ایمنی زیست محیطی) و استفاده صحیح از مواد ضد عفونی کننده مناسب بسیار مهم و با ارزش می باشد .ماهیان معمولا در معرض عوامل بیماریزا و پاتوژن های بالقوه قرار دارند كه منجر به بروز انواع بیماریهای باكتریایی ، ویروسی ، قارچی و انگلی در مراحل مختلف زندگی آبزی خواهد شد اساس مدیریت شایسته، استفاده مناسب از مواد شیمیائی در کاستن و یا از بین بردن عوامل بیماریزا می باشد. در اینخصوص طیف وسیعی از مواد ضدعفونی كنده وجود دارد كه بصورت گسترده در كنترل و كاهش عوامل بیماریزا مورد استفاده قرار می گیرد. آكوآجرم یك ماده ضدعفونی كننده حاوی تركیبات سولفات و اسیدهای ارگانیك بوده كه محصول كشور ایران می باشد. این ماده به شكل محلول جهت شستشو و ضدعفونی استخر های پرورش ماهی و وسایل و لوازم حمل تجویز می شود. اثرات ضد عفونی كننده این ماده توسط مجموعه آزمایشات انجام شده توسط سازمان دامپزشكی كل كشور به اثبات رسیده و مجوز ساخت و توزیع آن صادر گردیده است (12/9/1386) آزمایشات صورت پذیرفته بر روی این ماده حاكی از آن است كه این ماده می تواند جایگزین مناسبی برای ضدعفونی کننده هائی با اثرات سمی نظیر مالاشیت گرین باشد. استفاده از مالاشیت گرین از سال 1933 غاز شده و این دارو یكی از مهمترین داروهای مورد استفاده در كنترل بیماریهای انگلی خارجی بویژه تریكودینا و ایكتیوفتریوس بوده است ( Myeer & jorgenson 1983 ) از این دارو به شكل گسترده در آبزی پروی اروپا و بعد در سراسر دنیا برای سالها استفاده گردیده است و اثرات قارچ کشی آن درپرورش ماهی کاملا به اثبات رسیده است. (Kitancharen 1997) این ماده شیمیایی به عنوان عامل تخریب کننده آنزیم های تنفسی عمل کرده و با ایجاد اختلال در توانایی تولید انرزی سلول فرایند متابولیکی سلول را تخریب می کند (1985 Alderman ). لیکن این ماده دارای خواص سرطانزایی و جهش زایی و ایجاد ناقص الخلقگی است(Jgenson & Mayer 1983). تخمهای قزل آلای رنگین کمان را با ما لاشیت گرین درمان نموده و مشاهده کردند که میزان بد شکلی در لاروهای درمان شده با مالاشیت گرین 3 تا 5 برابر بیشتر از گروه کنترل بوده است. محققین عقیده دارند میزان استفاده از این ماده در ضد عفونی ماهیان موجب تجمع این ماده در گوشت ماهی می گردد. لذا مصرف این دارو از طرف کمیته غذا و داروی انگلستان و نیز سازمان دارو و غذای آمریكا FDA ممنوع اعلام گردید (Schreier 1995) . لذا ضروری است بتدریج این ماده از دایره مصرف حذف گردد و مواد دیگری که تاثیر ممانعتی بر رشد قارچ داشته و در عین حال اثرات مضر مالاشیت گرین را ندارند پس از انجام آزمایشات فارمی مورد استفاده قرار گیرند. در همین راستا محور تحقیق حاضر انجام بررسی های تكمیلی در خصوص ماده ضدعفونی کننده آکوآجرم با اثرات غیر سمی و غیر سرطانزایی می باشد.. در تحقیق حاضر اثرات پاتولوژیك آکواجرم بر برخی از اندام های مهم ماهیان ضد عفونی شده با این ماده مورد بررسی قرار خواهد گرفت تا نتایج حاصل از آن بتواند مكمل یافته های موجود بوده و منبع مناسبی را جهت ارزیابی كلی این ماده و مقایسه آن با سایر ضدعفونی كننده ها فراهم آورد. امید است نتایج حاصل از این تحقیق در کنار مطالعات انجام پذیرفته در این زمینه راهگشای پرورش دهندگان در انتخاب ضدعفونی کننده مناسب با کمترین خطرات احتمالی برای ماهی، محیط زیست و انسان به عنوان مصرف کننده نهائی باشد. ضرورت انجام تحقیق: نظر به گسترش روز افزون صنعت پرورش ماهی در کشور و استفاده وسیع از انواع ضدعفونی کننده ها در این صنعت، انجام تحقیقات در زمینه اثرات جانبی ناشی از مصرف این مواد در ماهیان ضروری به نظر می رسد. با توجه به اثرات غیر سمی و غیر سرطانزائی ثبت شده برای این ماده و لزوم استفاده از مواد ضدعفونی کننده جدید در کشور که بتواند جایگزین نمونه های سمی و سرطانزای موجود نظیر مالاشیت گرین باشد محوریت این تحقیق بر تعیین اثرات پاتولوژیک ماده ضدعفونی کننده آکواجرم بر برخی اندامهای حیاتی ماهی به منظور تعیین نوع ضایعات احتمالی می باشد تا بتوان از این طریق نوع ضایعات احتمالی و درصد تلفات ماهیان را در غلظت بکار گرفته شده مشخص نمود. فهرست مطالب عنوان صفحه چكیده 1 مقدمه 3 فصل اول – كلیات 5 1-1- معرفی خصوصیات ماهی قزل آلای رنگین كمان 6 1-1-1- خصوصیات مرفولوژیك 6 1-1-2- خصوصیات اكولوژیك 7 1-1-3- ارزش اقتصادی 6 1-2- مروری بر ساختمان بافت شناسی و آسیب شناسی مغز، آبشش، كبد و كلیه ماهی قزل آلای رنگین كمان 7 1-2-1- مغز 7 1-2-1-1- تغییرات پاتولوژیك 10 1-2-2- آبشش 11 1-2-2-1- تغییرات پاتولوژیك 13 1-2-3- كبد 14 1-2-3-1- تغییرات پاتولوژیك 17 1-2-4- كلیه 21 1-2-4-1- تغییرات پاتولوژیك 24 1-3 - ضدعفونی كننده ها و كاربرد آن در آبزی پروری 27 1-3-1- تعریف 27 1-3-2- هدف از ضدعفونی 27 1-3-3- ویژگیهای یك ضدعفونی كننده ایده آل 28 1-3-4- عوامل موثر بر تاثیر ماده ضدعفونی كننده 29 1-3 -5 – مكانیسم اثر ضدعفونی كننده ها 30 1-3-6- تقسیم بندی ضدعفونی كننده ها 30 1-4 - مروری بر آكوآجرم 31 1-4-1 دسته دارویی 31 1-4-2- ویژگیهای اختصاصی 31 1-4-3- خصوصیات فارماكولوژیك 31 1-4-4- طیف اثر 31 1-4-5- دوز مصرف 32 1-5- مروری بر مطالعات گذشته 32 فصل دوم: مواد و روش كار 37 2-1 - معرفی جمعیت مورد مطالعه 38 2-2- شرایط جغرافیایی مزرعه مورد مطالعه و خصوصیات فیزیكوشیمیایی آب 38 2-3- ابزار و مواد مورد استفاده 39 2-4- روش كار 39 2-4-1- آماده سازی حوضچه های شاهد و تیمار 39 2-4-2- تهیه محلول آكوآجرم با غلظت مورد نظر 39 2-4-3- حمام ماهیان گروه تیمار با آكوآجرم و نمونه برداری از بافتها 40 2-4-4- تهیه لامها در آزمایشگاه 04 فصل سوم : نتایج 41 3-1- علایم بالینی(تغییرات رفتاری در ماهی زنده) 42 3-2- علایم ماكروسكوپی(ظاهری/ كالبد گشایی) 42 3-3- علایم میكروسكوپی(مطالعه لامها) 42 3-3-1- آبشش 42 3-3-2- مغز 43 3-3-3- كلیه 43 3-3-4- كبد 44 فصل چهارم: بحث 61 فصل پنجم: منابع 65 فصل ششم: خلاصة انگلیسی 68 فهرست عکسها شكل 1:آبشش ماهیان گروه تیمار a,b,c,d,e)) بلافاصله پس از حمام با آكوآجرم و آبشش ماهیان گروه كنترل (f) بدون تاثیر آكوآجرم(H&E,X40 (. 45 شكل 2: آبشش ماهیان گروه تیمار (a,b,c,d,e) 4 ساعت پس از حمام با آكوآجرم و آبشش ماهیان گروه شاهد (f) بدون تاثیر آكوآجرم(H&E,X40 (. 46 شكل 3: آبشش ماهیان گروه تیمار (a,b,c,d,e) 24 ساعت پس از حمام با آكوآجرم و آبشش ماهیان گروه شاهد(f)بدون تاثیر آكوآجرم(H&E,X40 (. 47 شكل 4: آبشش ماهیان گروه تیمار (a,b,c,d,e) 48 ساعت پس از حمام با آكوآجرم و آبشش ماهیان گروه شاهد(f)بدون تاثیر آكوآجرم(H&E,X40 (. 48 شكل5:مغز ماهیان گروه تیمار a,b,c,d,e)) بلافاصله پس از حمام با آكوآجرم و مغز ماهیان گروه كنترل (f) بدون تاثیر آكوآجرم(H&E,X40 ( 49 شكل6:مغز ماهیان گروه تیمار a,b,c,d,e)) 4 ساعت پس از حمام با آكوآجرم و مغز ماهیان گروه كنترل (f) بدون تاثیر آكوآجرم(H&E,X40 (. 50 شكل7:مغز ماهیان گروه تیمار a,b,c,d,e)) 24 ساعت پس از حمام با آكوآجرم و مغز ماهیان گروه كنترل (f) بدون تاثیر آكوآجرم(H&E,X40 (. 51 شكل8:مغز ماهیان گروه تیمار a,b,c,d,e)) 48 ساعت پس از حمام با آكوآجرم و مغز ماهیان گروه كنترل (f) بدون تاثیر آكوآجرم(H&E,X40 (. 52 شكل 9: کلیه ماهیان گروه تیمار a,b,c,d,e)) بلافاصله پس از حمام با آكوآجرم و کلیه ماهیان گروه كنترل (f) بدون تاثیر آكوآجرم(H&E,X40 ( 53 شكل 10: کلیه ماهیان گروه تیمار a,b,c,d,e))4 ساعت پس از حمام با آكوآجرم و کلیه ماهیان گروه كنترل (f) بدون تاثیر آكوآجرم (H&E,X40 ( 54 شكل 11: کلیه ماهیان گروه تیمار a,b,c,d,e))24 ساعت پس از حمام با آكوآجرم و کلیه ماهیان گروه كنترل (f) بدون تاثیر آكوآجرم (H&E,X40 (. 55 شكل 12: کلیه ماهیان گروه تیمار a,b,c,d,e))48 ساعت پس از حمام با آكوآجرم و کلیه ماهیان گروه كنترل (f) بدون تاثیر آكوآجرم (H&E,X40 (. 56 شكل 13: کبد ماهیان گروه تیمار a,b,c,d,e)) بلافاصله پس از حمام با آكوآجرم و کبد ماهیان گروه كنترل (f) بدون تاثیر آكوآجرم(H&E,X40 ( 57 شكل 14: کبد ماهیان گروه تیمار a,b,c,d,e)) 4 ساعت پس از حمام با آكوآجرم و کبد ماهیان گروه كنترل (f) بدون تاثیر آكوآجرم (H&E,X40 (. 58 شكل 15: کبد ماهیان گروه تیمار a,b,c,d,e)) 24 ساعت پس از حمام با آكوآجرم و کبد ماهیان گروه كنترل (f) بدون تاثیر آكوآجرم (H&E,X40 ( 59 شكل 16: کبد ماهیان گروه تیمار a,b,c,d,e)) 48 ساعت پس از حمام با آكوآجرم و کبد ماهیان گروه كنترل (f) بدون تاثیر آكوآجرم (H&E,X40 ( 60