تحلیل تغییرات قانون مجازات اسلامی جدید در سببیت در قتل

پایان نامه ی حاضر با عنوان بررسی نوآوری قانون مجازات اسلامی در سببیّت در قتل، به بررسی تغییرات صورت گرفته در فصل موجبات ضمان می پردازد. با توجه به تصویب قانون مجازات اسلامی در یکم اردیبهشت 1392، موادی از قانون دستخوش تغییر شد.

در این تحقیق سعی شده تغییرات صورت گرفته در ارتباط با موضوع پژوهش بحث و بررسی شود. فصل ششم از کتاب چهارم قانون مجازات اسلامی مصوب 92، تحت عنوان موجبات ضمان به تبیین جنایاتی می پردازد که از طریق تسبیب صورت گرفته و موجب ضمان مرتکب می شود.

دو سؤال اساسی که در این پژوهش به دنبال یافتن پاسخی برای آن هستیم عبارتند از:

رویکرد قانون مجازات اسلامی 1392 در موضوع سببیّت در قتل های موجب مجازات چه تفاوتی با قانون مجازات اسلامی 1370 دارد؟

تغییر رویکرد قانون مجازات اسلامی 1392 مبتنی بر کدام مبنای فقهی است؟

مهمترین نتایج به دست آمده عبارتند از: در قانون مجازات اسلامی مصوب 1392 در صورتی که جنایت مستند به اجتماع سبب و مباشر باشد و میزان تأثیر عوامل مساوی باشد، تساوی در مسئولیت برقرار است و اگر میزان تأثیر متفاوت باشد، هر یک از عوامل به میزان تأثیر رفتارشان، مسئولیت خواهند داشت. در اسباب متعدد طولی سبب مقدم در تأثیر ضامن است و در اسباب متعدد عرضی تساوی در ضمان حاکم می باشد.

تغییر رویکرد قانون مجازات اسلامی 1392 مبتنی بر نظریه ی ضمان نسبی است که اقلیّت فقها آن را پذیرفته اند. در یک جمع بندی کلی باید گفت تغییر اساسی که در این قانون نسبت به قانون مجازات اسلامی مصوب 1370 صورت گرفته در قسمت اجتماع سبب و مباشر است. در این مورد قانون گذار بنا را بر استناد عرفی و ضمان نسبی قرار داده که بر اساس این ضابطه، مسئول جنایت و میزان مسئولیت تعیین می شود.

فهرست مطالب

مقدمه 1
1. بیان مسئله 1
2. پرسشهای پژوهش 3
3. فرضیههای پژوهش 3
4. ضرورت پژوهش 4
5. هدف پژوهش 5
6. پیشینهی پژوهش 5
7. روش پژوهش 6
8. محدودهی پژوهش 6
9. ساختار پژوهش 7
فصل اول 8
مبحث اول: مفهومشناسی 9
گفتار اول: مفهوم سبب 9
بند اول) مفهوم لغوی سبب 9
بند دوم) مفهوم اصطلاحی سبب 12
الف) سبب در اصطلاح فقهی 12
ب) سبب در اصطلاح حقوقدانان 19
گفتار دوم: مفهوم علّت 23
بند اول) مفهوم لغوی علّت 24
بند دوم) مفهوم اصطلاحی علّت 24
الف) علّت در اصطلاح فقهی 25
ب) علّت در اصطلاح حقوقدانان 30
گفتار سوم: مفهوم شرط 34
بند اول) مفهوم لغوی شرط 35
بند دوم) مفهوم اصطلاحی شرط 35
الف) شرط در اصطلاح فقهی 36
ب) شرط در اصطلاح حقوقدانان 39
مبحث دوم: مقایسهی سه مفهوم علّت، سبب و شرط 40
مبحث سوم: انواع سبب 46
مبحث چهارم: تفسیر دوگانهی سبب 49
مبحث پنجم: تفکیک مفهوم تسبیب از معاونت 53
گفتار اول: مفهوم معاونت 53
گفتار دوم: وجه اشتراک معاونت و تسبیب 54
گفتار سوم: وجه تمایز معاونت و تسبیب 55
1. از نظر مفهوم و مصداق 55
2. از نظر همکاری با مباشر 55
3. از نظر وحدت قصد 56
مبحث ششم: بررسی فایدهی تفکیک مفهوم تسبیب از مباشرت 57

فصل دوم صور مختلف تسبیب در قانون مجازات اسلامی 1392
مبحث اول: انواع تسبیب 61
گفتار اول: سبب واحد 62
بند اول) تسبیب محض 62
الف) تبیین تسبیب محض 62
ب) بررسی مصادیق تسببیب محض در قانون و تطبیق آن با قانون مجازات اسلامی مصوب 1370 65
1. ایجاد جنایت از طریق حمل شیء 65
2. ترساندن مجنیٌعلیه 66
3. پرتکردن خود بر روی دیگری 68
4. پرتکردن دیگری بر روی ثالث 69
5. حفر گودال یا انجام هر عملی که سبب آسیب گردد 70
6. فراخواندن شخص از محل اقامتش 75
7. قراردادن مانع در جای نامناسب 77
8. قراردادن چیزی در مکانی جایز به نحوی که نوعاً مستعد صدمه باشد 78
9. در معرض ریزش قرارگرفتن یا متمایل به سقوطشدن دیوار یا بنا 79
10. متمایل به سقوطنمودن دیوار دیگری 81
11. روشنکردن آتش و سرایت آن 82
بند دوم) اجتماع سبب و مباشر 83
الف) تبیین اجتماع سبب و مباشر 84
1. استناد جنایت به مباشر 85
2. استناد جنایت به سبب 87
3. استناد جنایت به سبب و مباشر 88
ب) بررسی مصادیق مسئولیت سبب در حالت اجتماع آن با مباشر در قانون و تطبیق آن با قانون مجازات اسلامی مصوب 1370 97
1. دستور پزشک به انجام معالجه 97
2. ترساندن مجنیٌعلیه و ایراد صدمه به خود یا دیگری 98
3. پرتکردن دیگری بر روی شخص ثالث 100
4. توقف در محلهای غیرمجاز 101
5. صدمهرساندن حیوان به دیگری 103
6. صدمهدیدن از ناحیهی حیوان در منزل دیگری 105
7. متوقفنمودن حیوان در محلهای غیرمجاز 111
8. خسارت ناشی از وحشت یا تحریک حیوان 112
گفتار دوم: سبب متعدد 114
بند اول) سبب متعدد طولی 115
الف) تبیین سبب متعدد طولی 115
1. نظریههای حقوقدانان 116
الف) نظریهی شرط ضروری 117
ب) نظریهی برابری اسباب و شرایط 117
ج) نظریهی مستقیم و بیواسطه 118
د) نظریهی شرط پویای نتیجه 119
هـ) نظریهی شرط مناسب نتیجه 120
2. نظریههای فقیهان 121
الف) اشتراک در مسئولیت 122
ب) مسئولیت سبب اقوی 123
ج) مسئولیت سبب متأخر در وجود 124
د) مسئولیت سبب مقدم در وجود 124
هـ) مسئولیت سبب مقدم در تأثیر 125
3. نظر مقنن در اجتماع اسباب طولی 128
ب) بررسی مواد 535 و 536 در قانون و تطبیق آن با قانون مجازات اسلامی مصوب 1370 132
1. بررسی مادهی 535 132
2. بررسی مادهی 536 134
بند دوم) سبب متعدد عرضی 138
الف) تبیین سبب متعدد عرضی 138
1. نظریهی برابری مسئولیت 140
2. نظریهی تفاوت در مسئولیت 140
ب) بررسی مادهی 533 در قانون و تطبیق آن با قانون مجازات اسلامی مصوب 1370 142
مبحث دوم: اشتراک در جنایت 147
گفتار اول) تبیین شرکت در جنایت و اشتراک در جنایت 147
گفتار دوم) بررسی مواد 527 و 528 در قانون و تطبیق آن با قانون مجازات اسلامی مصوب 1370 148
1. بررسی مادهی 527 148
2. بررسی مادهی 528 152
مبحث سوم: مستثنیات ضمان 163
گفتار اول: اخذ برائت توسط پزشک و عدم قصور و تقصیر وی و نیز عدم استناد صدمه و خسارت به وی 164
گفتار دوم: قاعدهی احسان 166
1. انجام عملی به مصلحت عابران 166
2. انجام عملی در جهت حفظ مال، جان، عرض یا ناموس دیگری 168
3. رفع مانع ایجادشده در اثر عوامل قهری 168
گفتار سوم: تأثیر عوامل قهری 170
1. عدم استناد جنایت به مرتکب به دلیل تأثیر عوامل قهری 170
2. پرتشدن بر روی دیگری در اثر علل قهری 170
3. ایجاد مانع در اثر عوامل قهری 171
4. افتادن شیء به معبر عام در اثر حوادث پیشبینی نشده 172
5. سقوط بنا یا دیوار در اثر حوادث پیشبینی نشده 173
گفتار چهارم: رعایت مقررات قانونی و سایر شرایط 175
1. توقف در مکان مجاز 175
2. قراردادن کالا در خارج از مغازه 177
3. احداث ملک به نحو مجاز 178
4. سقوط دیوار متمایل به سقوط پیش از تمکنیافتن اصلاح آن 179
گفتار پنجم: عمد و یا تقصیر مجنیٌعلیه 180
1. حکم کلی استناد جنایت به عمد و تقصیر مجنیٌعلیه 181
2. حفر گودال توسط دیگری و عمد مجنیٌعلیه در برخورد با آن 182
3. توقف در محلهای غیرمجاز و عمد عابر در برخورد 184
4. آسیبدیدن مصدوم از ناحیهی حیوان و علم وی به خطرناکبودن آن 184
گفتار ششم: تصرفات شخصی مالک در ملک خود 185
1. حفر گودال یا انجام هر عملی در ملک خود 185
2. روشنکردن آتش در ملک خود 186

نتیجهگیری و پیشنهادها 187
فهرست منابع 191
Abstract 199