بررسی تاثیر اتفاقات و دگرگونیهای درون حکومت در پیروزی انقلاب اسلامی

علوم سیاسی
پایان نامه کارشناسی ارشد رشته علوم سیاسی با عنوان بررسی تاثیر اتفاقات و دگرگونیهای درون حکومت در پیروزی انقلاب اسلامی

(دوره نخست وزیری آموزگار)

طرح مسئله انقلاب اسلامی ایران در مسیر پرفراز و فرود خود بسوی پیروزی مقاطع حساسی را پشت سر نهاده است. در این حرکت علاوه بر نقش چشمگیر امام خمینی (ره) و مردم در به ثمر رسیدن انقلاب باید به تأثیر برنامه ها و تحولات درون حاکمیت و حوادث پیش آمده در تشویق و تداوم مبارزات بعنوان یکی از عناصر پیروزی انقلاب اسلامی پرداخته شود.اینکه رژیم پهلوی در سالهای اوج اقتدار نظامی و اقتصادی وحمایت پشتیبانان خارجی از جمله ابر قدرت امریکا و پس از یک دوره آرامش چهارده ساله که با سرکوب قیام 15 خرداد 1342 آغاز شده بود در سالهای 56 و 57 دچار تزلزل گردید و بتدریج سقوط كرد از یکسو به تدابیر و تحولات اتخاذ شده از سوی رژیم و حوادث آن دوران مربوط است که رژیم را دچار چالش ساخت و از سوی دیگر ناشی از سوء عملکرد نظام شاهنشاهی در رویارویی با موج نارضایتی مردم و گروه های مخالف می باشد. این تحولات و وقایع تاثیرات گوناگونی در زمینه های سیاسی، اجتماعی ، اقتصادی و فرهنگی بر گروه ها و اقشار گوناگون مردم و احزاب سیاسی بر جا نهاد و هر کدام از آنها با تأثیر گذاری بر طیف دیگری از گروه های جامعه باعث شکل گیری اعتراضات پیاپی گردیدند و رژیم را دچار بحران ساختند. در این میان دوره یکساله نخست وزیری آموزگار آغاز گر دور جدیدی از تحولات و رخدادهایی بود که هریک از آنها نقش بسزایی در به ثمر رسیدن انقلاب اسلامی ایفا نمودند.رژیم در سالهای پس از کودتای 28 مرداد توانسته بود تا حدی توسعه اقتصادی را در بخشهای متعدد تولیدی ایجاد کند و از اقتصاد سنتی بسوی اقتصاد صنعتی و مدرن حرکت کند اما به موازات آن توسعه سیاسی و مشارکت گسترده تر گروه ها و طبقات نوخاسته جدید را در تصمیم گیری های سیاسی فراهم نکرده بود. بسیاری از این گروه ها بدنبال مشارکت بیشتر در عرصه سیاسی بودند اما نظام بسته و محدود حاکم اجازه چنین حضوری را نمی داد. در زمانی که رژیم مخالف جدی در برابر برنامه های خود نمی دید چرا که گروه های چپ را عملا از میدان مبارزه بیرون رانده بود و جناح مذهبی تحت رهبری امام خمینی (ره) نیز با تبعید ایشان و سرکوب طرفدارانش در ظاهر به شکلی خنثی به حیات خود ادامه می داد، دست به یک سلسله تحولات سیاسی و اقتصادی جدیدی زد. انتصاب آموزگار به نخست وزیری در واقع در راستای چنین اهدافی بود. کلمات کلیدی: انقلاب اسلامی ایران تحولات سیاسی و اقتصادی روند پیروزی انقلاب اسلامی وقایع دوره نخست وزیری آموزگار مقدمه برخلاف پیش بینی های رژیم، در دوره صدارت آموزگار جناح مذهبی ظاهرا خاموش با فراهم آمدن زمینه مساعد به جوش و خروش درآمد و از صورت فعالیت های نیمه آشکار و زیرزمینی به جنبشی علنی و انقلابی مبدل شد و با پیدایش برخی حوادث این موج تقویت شد و به شکل حرکتی مبارزه جویانه و فراگیر درآمد.یکی از این وقایع، رحلت آقا مصطفی و بدنبال آن انتشار مقاله توهین آمیز روزنامه اطلاعات علیه امام (ره) بود که منجر به شکل گیری ائتلاف بزرگی از مخالفان رژیم گردید. بدنبال سرکوبی و شهادت معترضین به مقاله توهین آمیز در 19 دی ماه سال 1356 در قم مجالس اربعین متعددی در سایر شهرهای کشور منعقد شد که شاخص ترین آنها قیام های 29 بهمن 56 در تبریز و در تعاقب آن قیام 10 فروردین 57 در شهرهای یزد و جهرم بود که آنها نیز به صحنه های درگیری با نیروهای رژیم و ادامه مبارزه انجامیدند. در زمینه تحولات این دوره باید گفت انتخاب کارتر به ریاست جمهوری آمریکا و شعار حقوق بشر وی که خواهان اجرای آن در کشورهای تابع و متحد آمریکا بود رژیم را ناچار به برقراری سیاست فضای باز سیاسی در کشور نمود. اما این امر خود زمینه ای مناسب برای مخالفان رژیم در جهت گسترش مبارزه فراهم آورد و عواقب آن افزایش مخالفتها علیه رژیم و دولت آموزگار بود. از سوی دیگر سیاست اقتصادی آموزگار که مبتنی بر ریاضت و صرفه جویی در مخارج دولت بود عوارض ناگواری از جمله تورم، بیکاری و گرانی را برای رژیم به ارمغان آورد و بر شدت نارضایتی های مردم بخصوص اقشار متوسط و پایین جامعه که با درآمد کم امرار معاش می کردند افزود. ضمن آنکه بعضی از تدابیر اقتصادی دولت منجر به کند شدن و حتی متوقف گردیدن چرخ اقتصاد کشور و اعتراض اغلب تولید کنندگان و صاحبان صنایع از عملکرد دولت شد. از جمله این اقدامات دولت کاستن از اعطای اعتبارت دولتی به بخش صنعتی کشور بود که باعث کاهش تولید و یا تعطیلی بعضی صنایع و به تبع آن افزایش گرانی و بیکاری شد. این امر بر میزان شکایات تولید کنندگان ، مزد بگیران و کارگران محروم از عملکرد دولت شد در واقع نتایج سوء این تحولات برای رژیم فراهم ساختن بستری مناسب برای مخالفان بخصوص پیروان حرکت انقلابی – مذهبی برهبری امام خمینی (ره) بود تا بر شدت حملات خود علیه رژیم بیفزایند. با توجه به شرایط پیش آمده که دولت از پس حل بسیاری از گرفتاریهای اقتصادی و سیاسی برنیامده بوده حادثه سینما رکس آبادان در حکم تیر خلاصی بود که بر پیکره ناتوان دولت آموزگار شلیک شد آماج حملات مخالفان متوجه دولت آموزگار گردید و افکار عمومی، رژیم و دولتش را عامل اصلی وقوع حریق در سینما دانستند. با این پیشامد آموزگار حداقل مقبولیت و وجاهت خود را در نزد مردم از دست داد و مجبور به کناره گیری از کرسی صدارت گردید. دولتهای پس از وی نیز نتوانستند در برابر فشار اعتراضات و اعتصاباتی که از دوره آموزگار اوج گرفته بود تاب بیاورند و بالاخره با تشدید تظاهرات و اقدامات مخالفان از یکسو و فرار شاه، پیوستن تدریجی ارتش به مردم وضعف بختیار در قائق آمدن بر آشوبها و ناآرامیهای فزاینده، شش ماه پس از استعفای آموزگار، حکومت پهلوی هم فرو پاشید و در نهایت انقلاب اسلامی به رهبری امام خمینی (ره) در 22 بهمن 1357 به پیروزی رسید. فهرست مطالب دیباچه بخش اول: کلیات پژوهش 1- طرح مسئله 2 2- سوال اصلی 4 3- فرضیه اصلی 4 4- پیشینه پژوهش 4 5- معرفی منابع محوری پژوهش 5 6- مفاهیم پژوهش 9 7- ضرورت پژوهش 10 8- روش گردآوری اطلاعات 12 9- سازماندهی پژوهش 13 بخش دوم: علل و زمینه های تغییر کابینه و انتصاب آموزگار فصل اول: کارنامه و عملکرد سیاسی، اقتصادی و فرهنگی هویدا 17 1- اوضاع اقتصادی و سیاسی ایران در آستانه نخست وزیری هویدا 17 2- عملکرد اقتصادی هویدا 22 3- سیاست خارجی هویدا 27 4- وضعیت فرهنگی کشور در دوره هویدا 29 5- اوضاع امنیتی و سیاسی کشور در دوره نخست وزیری هویدا 30 6- سقوط هویدا از اریکه قدرت 35 7- ارزیابی صدارت هویدا 36 فصل دوم: علل و عوامل داخلی تغییر کابینه 39 1- عوامل اقتصادی 41 2- عوامل سیاسی 43 فصل سوم: علل و عوامل خارجی تغییر کابینه 50 1- دولت جدید امریکا و تغییر کابینه در ایران 50 2- سفر «سایروس و نس» به ایران 56 3- دیدار شاه از امریکا 58 4- فضای باز سیاسی و پیامدهای آن برای رژیم 61 5- تأثیر سایر عوامل در تغییرات سیاسی درون حاکمیت 63 فصل چهارم: علل انتخاب آموزگار به نخست وزیری 69 بخش سوم: زیست نامه و کارنامه سیاسی آموزگار فصل اول: پیشینه خانوادگی آموزگار 77 1- حبیب الله آموزگار 77 2- جهانگیر آموزگار 79 3- هوشنگ آموزگار 81 4- کورس آموزگار 81 فصل دوم: پیشینه تحصیلی آموزگار 83 فصل سوم: چگونگی ارتقای شغلی و سیاسی آموزگار 84 فصل چهارم : مناصب و سوابق اداری آموزگار پیش از تصدی مقام نخست وزیری 89 فصل پنجم: نقش و عملکرد آموزگار در حزب رستاخیز 97 1- سوابق حزبی آموزگار 97 2- فعالیت آموزگار در حزب رستاخیز 99 بخش چهارم: دولت آموزگار و بحرانها و چالش های پیش روی فصل اول: مسائل اجتماعی و سیاسی دولت آموزگار 106 1- جشن هنر شیراز 106 2- شبهای شعر در انستیتو گوته 109 3- تاسیس کمیته ایرانی دفاع از آزادی و حقوق بشر 112 4- تجدید فعالیت احزاب سیاسی 113 5- اوج گیری ناآرامیهای سیاسی 115 فصل دوم: تدابیر و برنامه های دولت آموزگار 120 1- ترکیب کابینه و برنامه ها 120 2- مبارزه با گرانفروشی 125 3- تنظیم لایحه بودجه سال 1357 126 4- اصلاح قوانین قضایی 126 5- مماشات با علما 127 6- اصلاح بودجه 127 فصل سوم: رحلت مصطفی خمینی و پیامدهای آن برای رژیم 128 1- حیات سیاسی مصطفی خمینی 128 2- پیامدهای سیاسی در گذشت مصطفی خمینی (ره) برای رژیم و دولت آموزگار 132 3- تأثیر درگذشت مصطفی خمینی بر روند نهضت اسلامی 140 فصل چهارم: مقاله روزنامه اطلاعات و عواقب آن 143 - چه کسی مقاله را نوشت؟ 147 فصل پنجم: قیام 19 دی ماه قم و شکل گیری مجالس اربعین متوالی 157 1- نتایج و پیامدهای قیام 19 دی ماه قم 164 2- شکل گیری اربعین ها و تداوم نهضت 166 3- قیام 29 بهمن 1356 تبریز 167 فصل ششم: حادثه سینما رکس آبادان 179 1- آتش سوزی سینما رکس کار که بود؟ 180 2- دیدگاه شاه درباره حادثه سینما رکس 186 3- پیامدهای حادثه آتش سوزی سینما رکس 187 بخش پنجم: چالش دولت آموزگار با انقلابیون فصل اول: نقش سخنرانیها و اعلامیه های آیت الله خمینی در تضعیف دولت آموزگار 191 1- امام خمینی و جشن هنر شیراز 193 2- اقبال به نظریه «ولایت فقیه» بعنوان حكومت جایگزین 194 3- اوج گیری مبارزات امام (ره) پس از درگذشت آقا مصطفی 197 4- امام خمینی (ره) و برنامه فضای باز سیاسی رژیم 199 5- امام خمینی (ره) و قیام های پس از 19 دیماه قم 201 6- امام خمینی (ره) و تظاهرات نمایشی رژیم 217 7- امام خمینی (ره) و تغییر مهره های رژیم 218 8- امام خمینی (ره) وحادثه سینما رکس آبادان 219 9- ویژگی های پیام ها و سخنرانی های امام خمینی (ره) 220 فصل دوم: علل و عوامل کناره گیری آموزگار از نخست وزیری 224 الف) ناتوانی اقتصادی 224 ب) ناتوانی سیاسی 232 1- مناسبات شاه و آموزگار 236 2- ناکارآمدی وزیران 239 3- دولت آموزگار و فضای باز سیاسی 241 4- مجلس و آموزگار 244 5- آموزگار و مخالفان سیاسی 248 6- تغییر در ساواک 257 7- ارزیابی صدارت آموزگار 258 8- فهرست اهم مشکلات آموزگار 264 9- استعفای آموزگار 267 فصل سوم: آموزگار پس از استعفا 270 - جمع بندی و نتیجه گیری 273 - ضمایم - فهرست منابع و مآخذ (کتابشناسی)