مبانی نظری ارزیابی عملکرد سازمان با استفاده از تکنیک BSC

هدف از این پژوهش ارزیابی عملکرد معاونت شهرداری تهران با رویکرد کارت امتیازی متوازن bsc بصورت کامل و جامع و با منابع جدید می باشد.

چکیده:
در اين تحقيق که با عنوان " ارزیابی عملکرد معاونت شهرسازی و معماری شهرداری تهران با استفاده از کارت امتیازی کانجی)مقایسه تطبیقی شهرداری مناطق 7 و 10 تهران( " بود عملکرد معاونت شهرسازی شهرداری تهران از منظر کارشناسان معاونت و از نظر شهروندان مورد بررسي و تحليل قرار گرفت.اندازه نمونه آماری شهروندان 200 نفر(100 نفر منطقه 7 و 100 نفر منطقه 10) و کارشناسان 90 نفر (45 نفر منطقه 7 و 45 نفر منطقه 10)تعيين شد.تحقيق انجام شده داراي 4 پرسش فرعی و یک پرسش اصلی بوده که بر اساس الگوي مفهومي تحقيق تدوين شده بودند. اطلاعات لازم در پژوهش حاضر با استفاده از روشهاي مطالعات کتابخانه¬اي شامل کتب، مقالات، مجلات، و نيز استفاده از اينترنت، همچنين پرسشنامه (پس از تایید روايي و پايايي آن)، به دست آمد.

تجزيه و تحليل داده هاي جمع آوري شده از طريق پرسشنامه در دو سطح تجزيه و تحليل توصيفي و تجزيه و تحليل استنباطي انجام گرفت.سطح تجزيه و تحليل توصيفي شامل تجزيه و تحليل توصيفي داده هاي جمعيت شناختي (منطقه، جنسيت، سن، ميزان تحصيلات، نوع شغل، وضعيت سکونت و سال هاي سکونت يا اشتغال در محله) و تجزيه و تحليل توصيفي داده هاي اختصاصي تحقيق (فراواني، درصد فراواني) بود و در سطح تجزيه و تحليل استنباطي در گام نخست اعتبار (reliability) داده های جمع آوری شده محک خورد تا مشخص نمايد سوالات پرسشنامه تا چه ميزان همبستگی درونی دارند. برای اين منظور ضريب آلفای کرونباخ محاسبه شد.در گام بعدی با استفاده از آمار توصيفی، اطلاعات جمع آوری شده با تهيه جدول توزيع فراونی خلاصه و به کمک نمودار تغییرات نشان داده شد. با استفاده از نرم افزار SPSS، چگونگی توزیع داده از طریق آزمون کلموگروف اسمیرنوف آزمون گردید، پس از اطمینان از نرمال بودن توزیع داده ها، با استفاده از آزمون t تک نمونه اندازه‌گیری متغیر های تحقیق انجام شد و در نهایت با استفاده از آزمونt مستقل مقایسه بین متغیرهای تحقیق بین دو منطقه 7 و 10، همچنین بین کارشناسان و شهروندان انجام شد و با استفاده از آزمون فریدمن رتبه بندی متغیرها از نظر کارشناسان و شهروندان در هر دو منطقه انجام شد.

در بخش استنباطي،
• ابتدا نرمال بودن جامعه آماري شهروندان و کارشناسان بطور جداگانه با استفاده از آزمون كولموگروف- اسميرنوف مورد آزمون قرار گرفت و مشخص شد که داده های هر دو جامعه نرمال هستند.
• در مرحله ی بعد پرسش های تحقیق از منظر شهروندان با استفاده از آزمون t دو نمونه مستقل مورد بررسی و آزمون قرار گرفتند. دو پرسش فرعی و پرسش اصلی شهروندان رد شدند. یعنی به این نتیجه دست یافتیم که از منظر شهروندان دو منطقه، تفاوت معناداری میان میزان مطلوبیت شاخص‌های يادگيري سازمانی و رضایت ذينفعان وجود ندارد و از طرف دیگر این شاخص ها در هر دو منطقه در وضع مطلوبی قرار دارند. اما در خصوص تعالی فرآیند و ارزش ذینفع، شهروندان معتقدند که میزان مطلوبیت این دو بعد در دو منطقه تفاوت معناداری با هم ندارند و تقریبا یکسان است. از آنجا که مقادیر حاصل شده برای این دو بعد از سطح متوسط کمتر بود، لذا این نتیجه حاصل گردید که شهروندان دو منطقه معتقدند این دو بعد در وضعیت مطلوبی قرار ندارد.

• پرسش های تحقیق از منظر کارشناسان دو منطقه با استفاده از آزمون t دو نمونه مستقل مورد بررسی قرار گرفتند. همگی پرسش ها رد شدند و این بدان معنی است که از نظر کارشناسان معاونت شهرسازی ابعاد چهارگانه در وضعیت مناسبی قرار دارند.

• در خصوص الویت تحقق ابعاد چهارگانه از منظر شهروندان و کارشناسان نتایج یکسانی حاصل شد و ترتیب زیر حاصل گشت:
1. يادگيري سازمانی ، 2. ذينفعان، 3. تعالی فرآیند و 4. ارزش ذینفع

• شاخص های "یادگیری سازمانی" که الویت اول را در میان ابعاد به خود اختصاص داده است با آزمون فریدمن رتبه بندی شد.
برای منطقه 7 این نتایج حاصل شد: 1. نوآوری در عرضه خدمات، 2. مشارکت، 3. بهبود مهارت‌های کارکنان 4. آموزش.
برای منطقه 10 این نتایج حاصل شد: 1. نوآوری در عرضه خدمات، 2. مشارکت، 3. آموزش 4. بهبود مهارت‌های کارکنان.

• مجموع دوازده مولفه تحقیق یکبار در منطقه 7 و بار دیگر در منطقه 10 الویت بندی شد و این خروجی بدست آمد:
در منطقه 7 الویت اول مربوط به " رضایت شهروندان " و الویت دوازده مربوط به" کاهش هزینه" می باشد.
در منطقه 10 الویت اول مربوط به "بهبود مهارت های کارکنان" و الویت دوازده مربوط به "کاهش هزینه" می باشد، که نشان دهنده بی توجهی به موضوع کاهش هزینه ها در هر دو منطقه می باشد.

• ضریب همبستگی پیرسون برای ابعاد چهارگانه کارت امتیازی کانجی محاسبه شد و مشخص گردید که این چهار بعد، بصورت دو به دو ارتباط معناداری با هم دارند و تقویت و تضعیف آنها بر هم اثر گذار است.

کلمات کلیدی:
ارزیابی عملکرد
کارت امتیازی کانجی
یادگیری سازمانی
تعالی فرآیند
رضایت ذینفعان
ارزش ذینفعان
شهرداری تهران

بیان مسئله
با توسعه شهرنشینی و رشد شهرگرایی در سده اخیر، روز به روز مسائل شهری ابعاد جدیدتری یافته اند. امروزه مراقبت و هدایت توسعه شهری و ساماندهی مناطق پیرامون شهری از اهمیت ویژه ای برخوردار گشته است. مدیریت شهر تهران با جمعیت بالغ بر 8 میلیون نفر به عنوان پایتخت و بزرگترین کلان شهر ایران و هم چنین بیست و نهمین کلان شهر دنیا، مقوله ای نیست که به راحتی بتوان از آن عبور کرد. از آنجاییکه همانند سایر کشورها شهرداری متولی اصلی مدیریت شهر تهران می باشد، توجه به نحوه مدیریت و چگونگی عملکرد شهرداری تهران بسیار حائز اهمیت است و مدیریت شایسته بدون برنامه ریزی، اجرا، نظارت، ارزیابی و بازنگری در جهت ایجاد فضایی مناسب برای بهبود بخشیدن به عملکرد محقق نخواهد شد.(مرکز مطالعات و برنامه ریزی شهر تهران، 9:1388)

یکی از حوزه های مهم عملکرد شهرداری هر کلانشهری حوزه شهرسازی می باشد چرا که این حوزه به شدت نیازمند صرف منابع گوناگون اعم از منابع مالی، زمانی، اطلاعاتی، تجهیزاتی و نیروی انسانی می باشد و در رسیدن به چشم انداز و اهداف عملیاتی طرح های توسعه شهری هم چون طرح جامع می تواند بسیار موثر واقع گردد. در مورد شهر تهران هم که بزرگترین کلانشهر کشور است و هم پایتخت ایران اهمیت پرداختن به چگونگی عملکرد حوزه شهرسازی اهمیتی دو چندان دارد .

نظارت و ارزیابی عملکرد یکی از مهم ترین فعالیت ها در فرآیند مدیریت و برنامه ریزی و عامل قوام و دوام برنامه و تحقق اهداف اجرایی مربوطه و هم چنین میزان تحقق اهداف کمی و کیفی آن پروژه صورت می پذیرد. ارزیابی عملکرد نیز سنجش موفقیت مدیریت و سازمان در تطبیق با ضوابط و مقررات و اهداف مقرر در برنامه توسعه می باشد. در شهرداری تهران به طور نسبی برنامه اجرایی ، توسعه هماهنگ و فراگیر و ساز و کارهای علمی ارزیابی، ارزیابی ای که بتواند ملاک طبقه بندی مدیریت ها، توزیع منابع، اعمال تنبیه و پاداش، بهبود و به هنگام سازی روش ها و ساختارها باشد وجود ندارد.(مرکز مطالعات و برنامه ریزی شهر تهران،9:1388)

و لذا به علت فقدان روش ها و دستوالعمل های تامین کننده کارایی و اثربخشی سازمان شهرداری، منابع در معرض مخاطره و خسارت جدی قرار دارند. از آنجا که حوزه شهرسازی یکی از حوزه های استراتژیک شهرداری می باشد و حوزه ها یا به عبارتی موضوعات استراتژیک اهمیت قابل توجهی در شناخت و تحقق اهداف شهرداری دارند و راهنمای تخصیص منابع و برنامه های بخش ها در طی برنامه ریزی می باشند، لذا در این تحقیق به ارزیابی عملکرد معاونت شهرسازی و معماری شهرداری تهران پرداخته می شود.

راهبری و نظارت بر اجرای ضوابط و مقررات شهرسازی و معماری، طرح های شهرسازی و معماری، عمران شهری و هم چنین راهبری و نظارت بر تهیه و اجرای طرح های تفصیلی، طرح های بهسازی و نوسازی(معاونت برنامه ریزی و توسعه شهری شهرداری تهران،161:1392) و سایر طرح های مربوطه از جمله وظایف خطیر معاونت شهرسازی و معماری شهرداری تهران است که اجرای این طرح ها سهم زیادی در تحقق چشم انداز توسعه شهر تهران دارد. از جمله آرمان های سند چشم انداز، پیش بردن تهران به سویی است که در افق 1404 شهری سرسبز و زیبا،شاداب و سرزنده، دارای ساختار و زیرساخت های مناسب و سرانجام شهری با اصالت و هویت اسلامی-ایرانی در منطقه شکل گرفته باشد.چنین هدفی در گرو ارتقای کیفیت شهرسازی و معماری شهر با ساماندهی نماها، سیما و منظر شهر همراه با اصول ایمنی و زیبایی و انسجام بخشی به کالبد محله ها و بافت های شهری و توسعه کالبدی شهر متناسب با اصول توسعه پایدار و حفظ محیط زیست است. در این راستا از یک سو شهرداری تهران متعهد به آراستن شهر از جنبه زیبایی شناختی و کارکردهای زندگی شهری است و از سوی دیگر ابزار لازم برای تحقق این امر در تدوین الگوها و ضوابط شهری، نظارت بر استقرار کاربری ها و التزام شهروندان به قانون مداری است، (معاونت برنامه ریزی و توسعه شهری شهرداری تهران،160:1392) و این موضوعات در گستره وظایف معاونت شهرسازی شهرداری قرار می گیرند.

پیش تر بیان شد که همه سازمان ها از جمله معاونت شهرسازی شهرداری برای توسعه، رشد و پایداری به نوعی سیستم ارزیابی عملکرد اثربخش نیاز دارند که در قالب آن بتوانند کارایی و اثربخشی برنامه های سازمان، فرآیندها و نیروی انسانی خود را مورد سنجش قرار دهد. لازم است توجه شود که در سیستم های عمومی کشور در بخش هایی که مربوط به تخصیص ورودی به سیستم ها می باشد، نظارت و کنترل هایی را اعمال و دستگاه های نظارتی و کنترلی برای این مهم طراحی شده اند اما بعد از تخصیص امکانات هیچ گونه نظارتی در فرآیند تبدیل ورودی(منابع مالی، تجهیزات و نیروی انسانی) به خروجی(اهداف طراحی شده برای تبدیل ورودی ها به خروجی مورد نظر) وجود ندارد.(فقیهی،1387)
با توجه به اینکه ارزیابی عملکرد سالیانه حوزه های شهرسازی و معماری یکی از ماموریت های اصلی شهرداری در این حوزه می باشد، اهمیت ارزیابی عملکرد برای این معاونت بیشتر می گردد و با توجه به وجود خلا ارزیابی جامع و همه جانبه در معاونت شهرسازی، در این تحقیق به ارزیابی عملکرد معاونت شهرسازی با استفاده از یکی از مدل های ارزیابی عملکرد پرداخته خواهد شد.

با نگاهی به ارزیابی عملکرد سازمان ها در کسب و کار امروزی به این نتیجه می رسیم که با تمرکز صرف بر اطلاعات مالی نمی توان سیستم ارزیابی عملکرد اثربخشی داشت.

کاپلان و نورتون با تحقیقاتی که انجام دادند مشکل سیستم های ارزیابی را اتکای این سازمانها به معیارهای مالی دیده اند. آنها متوجه شدند که بسیاری از راه های اصلاح عملکرد در کوتاه مدت با توجه به شاخص های مالی می تواند آینده سلامت سازمان را به خطر بیاندازد. با توجه به این نتایج این دو محقق روش کارت امتیازی متوازن را ارائه کردند. اين رويكرد علاوه برتشخيص نقاط ضعف و مبهم رويكرد مديريتي پيشين، راهكاري جديد را براي سازمانها تجويز مي كند؛ راهكاري كه تعيين مي نمايد چه معيارهايي درسازمان بايد اندازه گيري شوند تا ديدگاه مالي متوازن گردد.كارت امتيازي متوازن، مجموعه اي به دقت انتخاب شده از معيارهاي قابل سنجش و اندازه گيري است كه از استراتژي سازمان استخراج مي شود. اين معيارها به عنوان ابزاري مفيد در اختيار مديران قرار مي گيرند تا برخورد مناسبی با كاركنان و سهامداران و مشتریان در راستاي ماموريت، و اهداف استراتژيك سازمان داشته باشند.(نجاتی،1386) و بدانند استراتژی های خاص و مورد نظر آنان در چه زمانی کارساز واقع نمی شوند.

بیان شد که عملکرد سازمان باید برای شناسایی میزان دستیابی به اهداف از پیش تعیین شده مورد ارزیابی واقع شود و برای این کار به طور نمونه مدلهای جایزه کیفیت اروپا ، جایزه مالکوم بالدریج ، مدل تعالی سازمان ، مدیریت کیفیت فراگیر ،کارت امتیازی متوازن وکارت امتیازی کسب و کار کانجی مورد استفاده قرار می گیرند. از آنجا که روش کارت امتیازی متوازن و کارت امتیازی کانجی بر پیشرفت همزمان ابعاد متفاوت تاکید دارند لذا ابتدا بر آن شدیم که در این پژوهش از روش کارت امتیازی متوازن برای ارزیابی عملکرد استفاده گردد اما در نهایت پس از تصویب پروپوزال و با مطالعه و بررسی بیشتر روش کارت امتیازی کانجی برای ارزیابی عملکرد شهرداری انتخاب و استفاده گردید. علت انتخاب روش، نو بودن و تازه بودن این روش و همین طور جامع تر بودن روش کارت امتیازی کانجی می باشد. در این روش نکاتی که از دید کارت امتیازی متوازن مغفول مانده نیز مورد توجه قرار گرفته است، به عنوان مثال در این روش فقط مشتریان سازمان مدنظر قرار ندارند بلکه تمامی ذی نفعان داخلی و خارجی سازمان مورد توجه اند. در این روش تلاش می شود تا متغیرهای بیشتری بررسی شود.

همانطور که پیش تر بیان شد با توجه به اهمیت حوزه شهرسازی در تحقق افق چشم انداز 1404 شهر تهران و تحقق طرح جامع تهران از سویی و با در نظر گرفتن حجم زیاد منابع گوناگونی که در این معاونت صرف می گردد از دیگر سو و تاثیری که عملکرد معاونت شهرسازی در بهبود کیفیت شهر و شهرسازی دارد، نیاز به ارزیابی عملکرد چند بعدی و جامعی که بتواند کارایی و اثربخشی برنامه های معاونت، فرآیندها و نیروی انسانی را مشخص نماید بیشتر می نماید،

بنابراین در تحقیق حاضر ارزیابی عملکرد معاونت شهرسازی و معماری شهرداری تهران با استفاده از روش کارت امتیازی کانجی در دو منطقه شهر تهران از منظر شهروندان و کارشناسان انجام خواهد شد.و راهکارهایی جهت بهبود عملکرد سازمان ارائه خواهد شد. دو منطقه شهر که مورد بررسی قرار خواهند گرفت مناطق 7 و 10 می باشند.

علت انتخاب دو منطقه این است که بتوان عملکرد شهرداری را از هر چهار بعد کارت امتیازی کانجی یعنی رضایت ذینفعان، تعالی فرآیندها، ارزش ذینفعان و یادگیری سازمانی در دو منطقه شهر که به لحاظ موقعیت کالبدی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی با یکدیگر متفاوت هستند ارزیابی و مقایسه نمود.

فهرست مطالب

فصل دوم : مبانی نظری پژوهش و مروری بر تحقیقات پیشین 10
مقدمه 11
1-2- ارزیابی عملکرد 12
1-1-2-تعریف ارزیابی عملکرد 12
2-1-2- فلسفه ی امروزین ارزیابی عملکرد 13
3-1-2- چرا بایستی عملکرد را بسنجیم؟ 13
4-1-2- عوامل مؤثر بر عملکرد سازمان 14
5-1-2-اهداف ارزیابی عملکرد سازمان 14
6-1-2- اهداف سیستم های ارزیابی عملکرد در شهرداری ها 15
7-1-2-فرآیند ارزیابی عملکرد 15
8-1-2- سیر تاریخی ارزیابی عملکرد 16
9-1-2- دیدگاه های ارزیابی عملکرد 16
2-2- مدل های ارزیابی عملکرد 18
1-2-2-مدل جایزه ی دمینگ 18
1-1-2-2-معیارهای اصلی مدل دمینگ 18
2-2-2-مدل بنیاد کیفیت اروپا 19
3-2-2- جایزه کیفیت مالکوم بالدریج 21
4-2-2-مدل کارت امتیازی متوازن 22
1-4-2-2-ویژگیهای کارت امتیازی متوازن 23
2-4-2-2-مراحل پیاده سازی کارت امتیازی متوازن 24
3-4-2-2-منظرهای کارت امتیازی متوازن 24
4-4-2-2-شاخص های کارت امتیازی متوازن 26
5-4-2-2-مدل کارت امتیازی در بخش عمومی و غیرانتفاعی 28
5-2-2- مدل تعالی کسب و کار کانجی 28
6-2-2- دلایل انتخاب مدل کارت امتیازی کانجی توسط محقق 32
3-2- پیشینه تحقیق و مطالعات ارزیابی عملکرد شهرداری 34
1-3-2-پیشینه داخلی تحقیق 34
1-1-3-2- طراحی سیستم نظارت و ارزیابی عملکرد شهرداری تهران 34
2-1-3-2- طراحی نظام ارزیابی عملکرد معاونت اجتماعی و فرهنگی شهرداری تهران 34
3-1-3-2- طراحی شاخص ها و نظام ارزیابی عملکرد شهرداری تهران 35
4-1-3-2- ارزیابی عملکرد سازمان شهرداری ها و دهیاری های کشور 36
5-1-3-2-ارزیابی عملکرد سازمان با استفاده از مدل تعالی کسب و کار کانجی 36
6-1-3-2- ارزیابی عملکرد شهرداری کاشان با استفاده از کارت امتیازی متوازن 36
2-3-2- پیشینه خارجی تحقیق 36
1-2-3-2- شاخص های شهری برای مدیریت شهرها 36
2-2-3-2- نظام ارزیابی عملکرد شهرداری پرتوریا 38
3-2-3-2- نظام ارزیابی عملکرد شهرداری شارلوت 42
3-3-2-جمع بندی مطالعه ی تطبیقی نظام ارزیابی عملکرد شهرداری ها 47
4-2-معرفی معاونت شهرسازی و معماری شهرداری تهران 48
1-4-2- ماموریت معاونت شهرسازی و معماری 48
2-4-2-هدف معاونت شهرسازی و معماری 49
3-4-2- اهم وظایف معاونت شهرسازی و معماری 50
5-2- نظام موجود ارزیابی عملکرد معاونت ها و مناطق 53
6-2- طرح جامع شهر تهران 54
7-2- برنامه پنج ساله ی شهرداری تهران 55
8-2- برنامه عملیاتی میان مدت شهرداری تهران 57
9-2- تعریف معیار و شاخص 59
1-9-2-تعریف معیار 59
2-9-2- تعاریف و ویژگی هاي شاخص 59
10-2-مدل مفهومی و مدل تحلیلی تحقیق 60
خلاصه 64

منابع

فهرست شكل‌ها
شکل 1-1: مراحل انجام تحقیق 11
شکل 1-2: نمای کلی مدل دمینگ 19
شکل 2-2 : نمای کلی مدل بنیاد اروپایی کیفیت 20
شکل3-2: شمای کلی مدل کیفیت مالکوم بالدریج 22
شکل 4-2: مدل کارت امتیازی متوازن 26
شکل 2-5 : رابطه علت و معلولی در چهار وجه مدل ارزیابی متوازن 27
شکل 6-2: ارزیابی عملکرد بر اساس کارت امتیازی متوازن برای بخش عمومی و دولتی 28
شکل 7-2 : کارت امتیازی کانجی 30
شکل 8-2: اولویت های استراتژیک شهرداری پرتوریا 39
شکل9-2: ارتباط مولفه های استراتژیک و شاخص های اصلی در شهرداری پروتوریا 41
شکل10-2: چارچوب عملکرد شهرداری شارلوت 43
شکل 11-2: مدل ارزیابی متوازن شهر شارلوت 44
شکل 12-2 : نمودار حوزه ماموریتی معاونت شهرسازی و معماری شهرداری تهران بر اساس طرح جامع شهر تهران 51
شکل13-2 : جایگاه برنامه عملیاتی شهرداری تهران در میان سایر برنامه ها و اسناد توسعه ی شهری 58
شکل 14-2 : مدل مفهومی تحقیق 62

فهرست جداول
جدول 1-2 : سیر تاریخی ارزیابی عملکرد 16
جدول 2-2: تفاوت دیدگاه های سنتی و نوین در ارزیابی عملکرد 17
جدول 3-2: اجزای مدل تعالی کسب و کار کانجی 29
جدول 4-2: اهداف و معیارهای استراتژیک کارت امتیازی در شهرداری تهران 35
جدول 5-2 : پاره ای از شاخص های استفاده شده در شهرداری شارلوت 45
جدول 6-2 : مدل ارزیابی متوازن اداره حمل و نقل شهر شارلوت 46
جدول 7-2: نظام ارزیابی عملکرد شهرداری های نمونه در کشورهای جهان 47
جدول 8-2 : چشم انداز، اهداف کلی و راهبردهای مربوط به حوزه ی ستادی شهرسازی و معماری در شهرداری تهران 56
جدول9-2 : مفاهیم و زمینه های کلی ساخت شاخص های فصل دوم برنامه عملیاتی شهرداری تهران 57
جدول 2-11 : مدل تحلیلی تحقیق 63