نقش تلفیق در برنامه‌های درسی پایه اول ابتدائی و ارائه یك الگوی راهنما جهت تدوین برنامه‌های درسی مبتنی بر رویكرد تلفیقی

روانشناسی،علوم تربیتی واجتماعی
دانلود پایان نامه مدیریت آموزشی و برنامه ریزی درسی نقش تلفیق در برنامه‌های درسی پایه اول ابتدائی و ارائه یك الگوی راهنما جهت تدوین برنامه‌های درسی مبتنی بر رویكرد تلفیقی چکیده: تغییرات گوناگون و مستمر در دنیای فناوری و دگرگونی‌های عظیم اجتماعی، اقتصادی و سیاسی، و به تبع آن‌ها پیدایش نیازهای متنوع و گوناگون فردی و اجتماعی، و وضعیت نگران كننده‌ی فاصله‌ی بین دنیای آموزش و دنیای كار ضرورت ایجاد تغییر در شیوه‌های طراحی و اجرای برنامه‌های درسی را امری بدیهی ساخته است و موجب شده تا برنامه‌ریزان بیش از پیش در زمینه‌ی طراحی برنامه‌ها به رویكردهای مختلف بیندیشند. (یكی از رویكردهایی كه می‌تواند به حل مسئله كمك كند رویكرد تلفیقی است.)در طول زمان نظام‌های درون رشته‌ای، مهم‌ترین سهم و نقش را در آموزش داشته‌اند. علیرغم انتقادات و اشكالاتی كه به این شیوه‌ی سازماندهی وارد ساخته‌اند. اما عملاً بخش اعظم برنامه‌های درسی مدارس و دانشگاه‌ها در دنیا، بر این اساس طراحی می‌شده و اكنون نیز پا برجاست (احمدی، به نقل از ملكی 1382). در حالی كه با وجود این نظام هرگز بین محتوای برنامه درسی و زندگی واقعی دانش‌آموز رابطه موثر به وجود نمی‌آید بدین معنی كه آموخته‌های شاگردان در مسائل اساسی زندگی‌شان به كار نمی‌آید و هیچ كمكی در حل مسائل زندگی به آنها نمی‌كند.لذا وقتی مفاهیم علمی نتوانند دانش‌آموز را رشد دهند از ارزش تربیتی برخوردار نخواهند بود، چرا كه در زمینه تربیت دانش‌آمو‌ز، رشته‌های علمی نقشی جز وسیله بودن ندارند.وقتی در زندگی خود با مسائلی مواجه می‌شویم هرگز نمی‌پرسیم كه به عنوان مثال درس ریاضی چه بخش از مسئله را حل می‌كند و یا درس دیگر چه نقشی می‌تواند داشته باشد، چرا كه مسائل اجتماعی از كلیت برخوردارند، لذا باید كلی نگریسته شوند (هاشمیان نژاد به نقل از ملكی، 1382). کلمات کلیدی: برنامه درسی سازماندهی محتوا برنامه درسی تلفیقی ارزشیابی پیشرفت تحصیلی مقدمه: در نظام سنتی تعلیم و تربیت، نقش آموزش و پرورش، انتقال دانش، و نظام ارزشی از نسلی به نسلی دیگر بوده است اما امروزه با توجه به دگرگونی مداوم وضعیت بازار و مشاغل و نگرانی در تضمین فرصت‌های شغلی و تغییر در ابعاد مختلف دانش و به اصطلاح انفجار دانش و نیز انفجار جمعیت و همچنین تغییر در دیدگاه صاحب‌نظران كه خواهان انسجام و سازگاری برنامه‌ها با دگرگونی‌های عظیم اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و تغییرات مستمر در دنیای تكنولوژی و مشاغل هستند. ضرورت تغییر در ساختار برنامه‌های درسی امری بدیهی محسوب می‌گردد. (خلخالی، 73)لذا باید به رویكردی روی آورد كه كلی‌نگر باشد یعنی هم مسائل مورد نیاز فرد و جامعه و هم در برگیرنده چند نظام رشته‌ای باشد، كه تحقق چنین امری تا حدی از طریق رویكرد تلفیقی میسر خواهد بود. در این برنامه‌ها واقعیتها و نیازهای دنیای جدید در فراسوی ساختار یكسو نگری رشته‌ها، جرئی‌نگری و محدودیت‌های تخصصی شدن و تقسیم علوم مطرح می‌گردد. این بحث (تلفیق) از جالب‌ترین مباحث مربوط به طراحی برنامه درسی است كه به عنوان راهی برای یادگیری واقعی، با از میان برداشتن مرزهای ساختگی بین موضوعات درسی تشخیص داده شده است.این نوع برنامه درسی با هدف ارتباط دادن مطالب معنادار و تلفیق مفاهیم، مضامین و مهارت‌ها در مقابل برنامه‌های درسی مجزا و محتوا محور قرار می‌گیرد. (ملكی، 82) رویكردهای تلفیقی نیز مانند هر رویكرد تربیتی ریشه در دیدگاه‌های فلسفی و روان‌شناسی دارد كه مباحث‌مربوط به‌وحدت‌دانش و مبانی‌روان‌شناسی و اجتماعی‌وحدت‌دانش شامل آن می‌گردد. (ملكی، 1379)ابعاد تلفیق برنامه‌های درسی را در سه بعد می‌توان بررسی كرد. وسعت، شدت و درگیری محیطی (ملكی، 1379، ص 177)اولین تجربه طراحی برنامه‌های درسی میان رشته‌ای در دوره تحصیلی ابتدایی آغاز گردید و رفته رفته به دور متوسطه سرایت كرد (مهر محمدی، 1378) ابتدا سه رویكرد پیشرفت‌گرا [روش پروژه، برنامه درسی مبتنی بر تجربه و نهضت فعالیت] به برنامه‌های درسی دوره ابتدائی ظهور كرد (مهر محمدی، 1383)و سپس انواع دیگر سازماندهی تلفیقی مطرح شدند از جمله رشته محور، رشته‌های موازی واحدهای درسی، درس‌های شكل گرفته از رشته‌های مكمل یكدیگر واحدهای درسی میان رشته‌ای، الگوی روز تلفیق شده و برنامه كامل می‌باشد كه به طور مفصل در ادامه مطالب، شرح داده خواهد شد همچنین در این پژوهش سعی بر آن است كه مطالبی در مورد تاریخچه، تعریف، انواع سازماندهی تلفیقی، ابعاد تلفیق، دلایل آن، معیارهای تلفیق، متدها، رویكردهای فلسفی و روان‌شناسی مرتبط با آن، مزایا و محدویت‌های آن ارائه گردد. فهرست مطالب فصل اول: طرح پژوهش 1 مقدمه: 2 بیان مساله: 4 اهداف تحقیق: 5 سوالات تحقیق: 5 اهمیت و ضرروت: 5 روش تحقیق: 6 جامعه آماری: 7 روش نمونه‌گیری و تعیین حجم نمونه: 7 آزمون آماری: 7 روش جمع‌آوری داده‌ها: 7 محدودیتهای موضوع تحقیق: 8 محدودیتهای در اختیار محقق: 8 محدودیتهای خارج از اختیار محقق: 8 تعاریف واژه‌ها: 9 تعاریف نظری: 9 تعاریف عملیاتی: 10 فصل دوم: ادبیات و پیشینه تحقیق 11 مقدمه: 12 تاریخچه: 13 واژه‌های انگلیسی و تعاریف مختلف برنامه درسی تلفیقی: 18 اصول تلفیق: 20 انواع تلفیق: 21 1) تلفیق تصادفی (اتفاقی): 25 2) تلفیق از طریق تقویت و تمرین: 26 3) تلفیق از طریق محاط كردن: 26 4) تلفیق از طریق هماهنگی: 27 5) تلفیق از طریق فرایندها: 27 6) تلفیق با استفاده از تم یا موضوع: 28 الف ـ تلفیق محتوا محور 32 ب ـ تلفیق مهارت محور 32 1ـ برنامه‌ی درسی محتوا محور: 33 2ـ برنامه‌ی درسی مهارت محور: 33 ابعاد تلفیق 34 وسعت 34 شدت 35 درگیری محیطی: 35 الف ـ توصیف مسایل محیطی: 36 ب ـ جستجوی راه حل یك مسأله محیطی: 36 ج ـ فعالیت دانش‌آموزان برای اصلاح واقعی وضعیت محیطی در یك طرح واقعی: 36 ویژگی‌‌های برنامه درسی تلفیقی: 36 چرائی رویكردی تلفیقی: 39 فواید و نكات مثبت تلفیق در برنامه‌های درسی 43 1) مهارتی 43 2) نگرشی 43 3) دانشی 44 برنامه درسی تلفیقی پیش‌نیاز تحقق توسعه پایدار و همه جانبه در ایران: 45 1ـ نارسائی مراكز علمی و تحقیقاتی كشور در حل مشكلات و معضلات موجود در جامعه: 46 2ـ ناكارآمدی پژوهش‌ها و تحقیقات انجام شده در عرصه عمل: 47 3ـ ناتوانی مراكز علمی در تولید علم و بومی كردن آن: 47 4ـ نادیده انگاشتن برخی از حوزه‌های دانش و بعضاٌ قربانی كردن آنها: 48 5ـ شیوع و گسترش روز افزون دگرگونی و بحران‌های گوناگون در قلمرو زندگی فردی و اجتماعی نسل‌های جدید و تضعیف سرمایه‌های انسانی 49 موانع و محدودیتهای سازماندهی تلفیقی برنامه‌های درسی 51 الف) موانع خارجی: 52 ب) موانع داخلی: 53 الگوهای تلفیق برنامه درسی: 54 الگوی برنامه درسی مكعب شكل 54 الگوی برنامه درسی تلفیقی از نظر شومیكر 56 1ـ فرایندها و مهارتهای اصلی 57 2ـ رشته‌های برنامه‌ی درسی 57 3ـ مضمون‌های اصلی 58 4ـ پرسش‌ها 58 الگوی تلفیق برنامه درسی از نظر بین: 58 الگوی تلفیق برنامه‌ی درسی در تعلیم و تربیت نتیجه‌‌مدار 60 الگوی تلفیق برنامه درسی از نظر جی كوبز: 61 1ـ انتخاب یك مركز سازماندهی 61 2ـ سیال‌سازی ذهنی ارتباطات 61 3ـ تعیین سوالات راهنما كه به عنوان قلمرو و توالی عمل می‌كنند 62 4ـ نوشتن فعالیت‌های اجرائی: 62 الگوی تلفیق برنامه درسی از نظر دریك: 63 1ـ محتوا و دانش ارزشمند 63 2ـ چهارچوب نظری 63 3ـ هدف‌ها و نتایج یادگیری و ارزشیابی 64 الگوی تلفیق برنامه درسی از نظر ماریون بریدی 66 ارائه مدلی جهت برنامه‌ی درسی تلفیقی: 68 گزارشی درباره اجرای برنامه درسی تلفیقی در ژاپن: 71 تحقیقات انجام شده در خارج از كشور 73 تلفیق از دیدگاه دانش‌آموز: ساخت معنا در علوم (1992) 73 برنامه‌ی درسی تلفیقی برای آموزش و پرورش سال 2000 74 نگرش‌معلمان مدرسه ابتدایی نسبت به یك برنامه درسی میان‌رشته‌ای در تایوان 75 ایجاد ارتباط یك مطالعه موردی یادگیری كلاس پنجم از دو سازمان مختلف برنامه‌ی درسی تلفیقی 76 پنج سطح تلفیق برنامه‌ درسی در مدرسه‌ی میانی (1995) پژوهشگر: شومیكر 78 تهیه‌ی برنامه‌های تلفیقی چند رشته‌ای و میان رشته‌ای (1997) 79 باورهای حرفه‌ای و شرایطی كه برنامه‌ی درسی تلفیقی مدرسه‌ی میانی در انگلستان را حمایت می‌كند. 80 انتظارات و واقعیات تلفیق برنامه‌ی درسی در یك مدرسه میانی 81 جمع‌بندی مطالعات خارج از كشور 83 تحقیقات داخل كشور 84 چگونگی تلفیق برنامه‌های درسی تاریخ، جغرافیا، تعلیمات اجتماعی و ارایه اصول و روشهای مناسب در این خصوص 85 اصلاحات برنامه‌ی درسی ملی ژاپن با تاكید بر رویكرد تلفیقی 86 بررسی‌ كتاب‌های درسی علوم تجربی و ارایه الگو برای درهم تنیدن برنامه‌ی درسی علوم ابتدایی 87 آموزش و پرورش در دوره‌ی انتقال 87 تلفیق درس دینی و قرآن در برنامه‌ی درسی نظام آموزشی متوسطه 89 الگوهای تلفیق در برنامه درسی دوره‌ی‌ ابتدایی 1380 89 تأثیر آموزش تلفیقی در یادگیری دانش‌آموزان پایه اول ابتدائی شهر تهران 90 فصل سوم: روش اجرای تحقیق 91 مقدمه 92 روش تحقیق 92 جامعه آماری: 93 روش نمونه‌گیری و تعیین حجم نمونه: 93 روش جمع‌آوری داده‌ها و ابزارهای آن 94 روائی و پایائی ابزارهای پژوهش: 95 روش تحلیل داده‌ها: 95 فصل چهارم: نجزیه و تحلیل داده‌ها 97 مقدمه 98 یافته های توصیفی و استنباطی 98 فصل پنجم: خلاصه تحقیق، نتیجه‌گیری و پیشنهادها 108 مقدمه 109 خلاصه‌ تحقیق: . نتایج و ارتباط آن با دیگر پژوهش‌های انجام شده: 115 پیشنهادات: 117 فهرست منابع: 120 الف ـ كتب فارسی 120 ب ـ پایان‌نامه‌ها 121 ج ـ مقالات 122 د ـ سایت‌ها 124 رـ كتب انگلیسی 125 فهرست جداول جدول 4-1: آمار توصیفی میزان یادگیری دو گروه آزمایش و گواه 100 جدول 4-2: نتایج آزمون آماری t استودنت . جدول 4-3: نتایج ضریب همبستگی بین دروس علوم و ریاضی دانش آموزان 101 جدول 4-4: آمار توصیفی میزان انگیزه دو گروه آزمایش و گواه 102 جدول 4-5: نتایج آزمون آماری t استودنت . جدول 4-6: نتایج ضریب همبستگی بین میزان یادگیری و انگیزه دانش آموزان 103 جدول 4-7: توزیع فراوانی پاسخ والدین در بکارگیری مهارت آموخته های دانش آموزان 105 جدول 4-8: نتایج آزمون کای دو . جدول 4-9: توزیع فراوانی پاسخ والدین در بکارگیری مهارت آموخته های دانش آموزان . جدول 4-10: نتایج آزمون کای دو . جدول 4-11: توزیع فراوانی پاسخ معلمان درخصوص درهم تنیدگی 107 جدول 4-12: نتایج آزمون کای دو . جدول میزان پاسخ دانش‌آموزان به پرسشنامه انگیزه (گروه تجربی ـ پیش آزمون) . جدول میزان پاسخ دانش‌آموزان به پرسشنامه انگیزه (گروه گواه ـ پیش آزمون) . جدول میزان پاسخ دانش‌آموزان به پرسشنامه انگیزه (گروه تجربی ـ پس آزمون) . جدول میزان پاسخ دانش‌آموزان به پرسشنامه انگیزه (گروه گواه ـ پس آزمون) . جدول نمرات ریاضی و علوم (گروه تجربی ـ پیش آزمون) . جدول نمرات ریاضی و علوم (گروه گواه ـ پیش آزمون) . جدول نمرات ریاضی و علوم (گروه تجربی ـ پس آزمون) . جدول نمرات ریاضی و علوم (گروه گواه ـ پس آزمون) . فهرست اشكال شكل 1ـ2. پیوستار الگوهای تلفیق (جی كوبز، ص 14). 25 شكل 2ـ2ـ الگوی برنامه درسی مكعب شكل (رگ، 1997، ص 30) 55 شكل 3ـ2ـ سه خصوصیت اساسی الگوی برنامه درسی از نظر بی‌ین 59 شكل 4ـ2ـ 60 شكل 5ـ2ـ چرخ شش پره‌ای حمایت مضمون بوسیله حوزه‌های دیسپلینی مختلف 62 شكل 6ـ2ـ 64 شكل 7ـ2ـ سفر (دریك، 1993، ص 7) 66 شكل 8ـ2ـ الگوی تلفیق برنامه درسی بریدی (1997) 67