بررسی تطبیقی اضطرار در حقوق مدنی و ارائه راهکارهای مناسب فقه شیعه

فقه،حقوق،الهیات
دانلود پایان نامه کارشناسی ارشد رشته حقوق بررسی تطبیقی اضطرار در حقوق مدنی و ارائه راهکارهای مناسب فقه شیعه چکیده: یكى از ویژگى هاى مهم مكتب تشیع، استفاده از عنصر اجتهاد در گستره نصوص دینى است. این ویژگى، سبب پویایى و تحرك هر چه بیش تر مكتب و نیز كسب توان مناسب در پاسخ گویى به موضوعات نوپیدا بوده و هست. تكامل و گسترش رشته هاى مختلف علوم اسلامى، از جمله دانش فقه، در پرتو همین عنصرِ اجتهاد و نیز تلاش دانش مندان و فقیهان بزرگ و زمان شناس صورت پذیرفته است.عصر حاضر به جهت ظهور عقاید و مكاتب مختلف بشرى، تحولات چشم گیر علمى و صنعتى و نگاه نقادانه به دین و گسترش ارتباطات، مسئولیت عالمان دینى را دو چندان كرده است. عالمان و فقیهان باید به نیكى چالش هاى نوین را دریابند، شیوه هاى استنباط را مهذب كنند، موضوعات جدید را پاسخ درخور دهند و میراث كهن فقه شیعه را به زبان روز و متناسب با فهم و انتظار انسان سرگشته و نقاد امروز بازسازى نمایند تا از ره گذر این تلاش، دین و فقه را در عرصه زندگى اجتماعى جوامع بشرى زنده و بالنده نگه دارند و مسئولیت دینى و تاریخى خویش را به بهترین وجه ایفا نمایند. انجام این وظیفه، نیازمند نگاه بیرونى به مجموعه فقه، آشنایى با شیوه هاى مشابه استنباط و بررسى دقیق علوم وابسته به فقه، نظیر اصول، رجال، درایه و ... مى باشد و بدون تردید تلاشى به این وسعت نیازمند بسیج جمعى محققان زبده و زمان شناس است.واحد فقه و حقوقِ مركز مطالعات و تحقیقات اسلامى «پژوهش گاه» هدف اساسى خویش را تحقق بخشیدن به این وظیفه بزرگ قرار داده است، و در این راستا تحقیقات متعددى را در زمینه هاى مختلف فقهى - حقوقى و دانش هاى وابسته به آن در دست انجام دارد.معاملات و مسائل متفرع بر آن بخش عظیمى از فقه و حقوق اسلامى را به خود اختصاص داده است. عدالت و انصاف از اصول تغییر ناپذیرى است كه بسیارى از مباحث حقوقى معاملات را مورد تقیید و تحدید قرار مى دهد. از این ره گذر، معاملاتى كه با غررِ یكى از طرفین همراه باشد، از جانب شرع انور امضا نگردیده و در نتیجه باطل است. کلمات کلیدی: مفهوم اضطرار اضطرار در حقوق مدنی آثار اضطرار در حقوق مدنی راه حلهای مناسب فقه شیعه برای اضطرار مقدمه: حاضر كه به موضوع اضطرار در حقوق مدنى اختصاص یافته است، به انگیزه مطالعه تطبیقى در این زمینه و با هدف آشنایى با قواعد متفاوتى كه در نظام هاى مختلف حقوقى در این مورد ارائه شده، تدوین یافته است. امید است طرح آن ها بتواند ضمن نشان دادن غناى منابع حقوقى اسلامى، دانش جویان و محققان حقوق را با راه حل هاى موجود در نظام هاى دیگر حقوقى آشنا سازد. اگر چه نگارنده خود را مبرا از خطإ؛ ّّى نمى بیند، ولى در حد امكان كوشش شده است تا با تأمل در متون فقهى و الهام از حقوق خارجى و با استفاده از آراى صاحب نظران و استادان حقوق، مقررات و قوانین موضوعه ایران در این مورد به نحوى تفسیر شوند كه با نیازهاى حقوقى جامعه منطبق باشند. دغدغه خاطر مؤلف بر این بوده است كه استدلال ها و نتیجه گیرها به گونه اى باشند كه ضمن جانب دارى از عدالت، از منطق حقوقى به دور نباشند و در تطبیق آن هابا فقه اسلامى، موازین شرعى لحاظ شده باشند.دست آورد این تحقیق مطالبى است كه در یك مقدمه و سه بخش ارائه خواهد شد. مقدمه در دو قسمت، تحت عنوان «مفهوم اراده و اختیار و اهمیت آن دو در اعمال حقوقى» بیان خواهد شد تا زمینه ورود به مباحث اصلى آماده شود.در بخش نخست، ضمن روشن نمودن مفهوم «اضطرار»، تاثیر آن را بر «اراده» بیان خواهیم كرد و در این میان از مقایسه با «اكراه» مدد مى جوییم.در بخش دوم، به بررسى نقش اضطرار در اعمال حقوقى خواهیم پرداخت و پس از طرح مبانى مورد نیاز، نخست تأثیر اضطرار برقراردادها، سپس تاثیر آن بر ایقاعات مورد بررسى قرار مى گیرد. در بخش پایانى تحقیق، پس از طرح مبانى فقهى - حقوقى مسئولیت مدنى، تاثیر اضطرار را در این مورد بیان مى نماییم. در این مورد، اوّل، قاعده كلى را استنباط نموده، سپس پاره اى از مسائل را مورد به مورد مطرح و راه حل مناسب هر یك را با توجه به قاعده كلى اصطیادى بیان خواهیم كرد. به هر حال، این تالیف خالى از نقص و به دور از عیب نخواهد بود، ولى هر چه باشد گام اوّلى است كه در زمینه بررسى حقوقى موضوع مورد بحث برداشته مى شود؛ زیرا اوّلین نوشتارى است كه مستقلا موضوع یاد شده را مورد بحث قرار داده و راه حل هاى مناسب را با تكیه بر فقه شیعى ارائه مى دهد ونیز به جهت تكمیل بحث و آشنایى با نظام هاى دیگر حقوقى، شیوه «تطبیقى» را با این هدف كه برگى بر دفتر ادبیات حقوقى جامعه ایران اسلامى افزوده شود به كار بسته است. فهرست عناوین پیش‏گفتار مقدمه مفهوم اراده و اختیار و اهمیت آن دو در اعمال حقوقى مفهوم اراده و اختیار و اهمیت آن دو در اعمال حقوقى - اراده الف) تعریف اراده(VOLONTE) ب) تحلیل روانى اراده از دیدگاه حقوق - مرحله ادراك یا تصور (CONCEPTION) - مرحله تدبر و سنجش (DELIBERATION) - مرحله تصمیم (VOLITION) - مرحله اجراى تصمیم یا طلب (EXECUTION) ج) اجزاى اراده: قصد و رضا - اختیار الف) تعریف اختیار به عنوان یكى از شرایط متعاقدین پاورقی بخش اوّل مفهوم اضطرار و اثر آن بر اراده مبحث اوّل: تعریف اضطرار و مصادیق آن گفتار اوّل: تعریف اضطرار و مفهوم آن - وضعیت خاص (ضرورت) - اجبار و فشار (درونى) گفتار دوم: مصادیق اضطرار پاورقی مبحث دوم: اضطرار و اكراه گفتار اوّل: تفاوت اضطرار و اكراه در مفهوم الف) اقسام معاملات ناشى از اكراه ب) معیار تفاوت اكراه و اضطرار گفتار دوم: اثر اضطرار بر اراده در مقایسه با اكراه الف) اثر اكراه بر اراده نتیجه ب) اثر اضطرار بر اراده نتیجه پاورقی بخش دوم اضطرار در اعمال حقوقى مبحث اوّل: مبانى گفتار نخست: قواعد و اصول كلى - قانون مدنى - فقه نتیجه گفتار دوم: قواعد مربوط به اضطرار - غبن و مبانى آن - استفاده ناروا (استغلال) - نظریه غبن در حقوق كشور ما (قانون مدنى و مبناى فقهى آن) پاورقی مبحث دوم: اثر اضطرار طرح بحث گفتار اوّل: اثر اضطرار در قراردادها الف) نظر قانون مدنى و فقه ب) تجزیه و تحلیل نتیجه گفتار دوم: مصداق‏هاى مورد تردید الف) اضطرار ناشى از اكراه بر سبب معامله نتیجه ب) اضطرار ناشى از اكراه در «اكراه بر دو امر متردد» ج) سوء استفاده از اضطرار نتیجه گفتار سوم: اثر اضطرار در ایقاعات الف) قاعده كلى ب) بحثى در مصادیق - طلاق - تملك اراضى موات و حیازت مباحات پاورقی بخش سوم اضطرار و مسئولیت مدنى مبحث اوّل: مبانى مسئولیت گفتار اوّل: نظرى بر موجبات مسئولیت در حقوق ایران - در منابع فقهى - در قوانین موضوعه استیفا در حقوق اسلام گفتار دوم: مبناى مسئولیت یا عدم مسئولیت مضطر مبحث دوم: اثر اضطرار در مسئولیت گفتار اوّل: قاعده كلى الف) راه حل‏هاى موجود در حقوق خارجى ب) راه حل موجود در فقه ج) راه حل حقوق ایران (نتیجه) گفتار دوم: مصادیق و مسائل الف) اضرار به غیر براى دفع ضرر از خود ب) اضرار به غیر براى دفع ضرر دیگرى ج) اضرار به خود براى دفع ضرر از غیر د) تصرف در مال غیر در حالت اضطرار ه) مسئولیت دیگرى در برابر مضطر نتیجه بحث اخیر پاورقی فهرست منابع الف) فقه و اصول ب) منابع حقوقى به زبان فارسى ج) فرهنگ‏ها و قوانین د) حقوق خارجى - به زبان عربى - به زبان انگلیسى