ارزیابی آمادگی الکترونیکی در شهرها در حوزه استفاده از فناوری اطلاعات و ارتباطات در جامعه

هدف از این پژوهش ارزیابی آمادگی الکترونیکی در شهرها در حوزه استفاده از فناوری اطلاعات و ارتباطات در جامعه بصورت جامع و کامل و با منابع جدید می باشد.

چکيده
اين تحقيق به منظور تعيين و بررسي وضعيت شهر الکترونيک در همدان و يافتن راهکارهاي اجرايي شدن آن و تعيين اثرات پياده‌سازي شهر الکترونيک بر مديريت شهر انجام گرفته است. به همين منظور، وضعيت شهر الکترونيک همدان از چهار منظر زيرساخت تکنولوژيک، زيرساخت فرهنگي و اجتماعي، بودجه و منابع مالي و نهايتاً زيرساخت نيروي انساني متخصص مورد بررسي قرار گرفته است.

در حوزه زيرساخت فرهنگي و اجتماعي اقدام به طراحي پرسشنامه و توزيع آن بين شهروندان همداني شده و در سه حوزه ديگر از آمارهاي موجود استفاده گرديده است. در اين تحقيق از روش نمونه‌گيري خوشه‌اي تصادفي استفاده شده و حجم نمونه آماري 250 نفر بوده است. پس از شناخت وضع موجود، راهکارهاي تحقق شهر الکترونيک بررسي شده و اثرات پياده‌سازي شهر الکترونيک بر مديريت شهري بيان شده است. نهايتاً پس از بررسي‌هاي انجام گرفته مشخص گرديد، در حوزه زيرساخت فرهنگي و نيروي انساني، وضعيت نسبتاً خوبي در مقايسه با کشورهاي پيشرو در زمينه فناوري اطلاعات و ارتباطات وجود دارد اما در حوزه زيرساخت و همچنين از نظر ميزان بودجه تخصيصي براي فناوري اطلاعات و ارتباطات، تفاوت فاحشي با کشورهاي پيشرو وجود دارد.

واژگان کليدي:
شهر الکترونيک، دولت الکترونيک، آمادگي الکترونيک، زيرساخت فرهنگي، زيرساخت تکتولوزيک، مديريت شهري

بيان مسأله
اطلاعات و اطلاع‌رساني، مهمترين ابزار استراتژيك براي مديريت و اداره صحيح همه واحدهاي اقتصادي، اجتماعي، فرهنگي و سياسي محسوب مي‌گردد. در اين راستا شهرها با توجه به عمق وظايف و پيچيدگي روابط اقتصادي، فرهنگي، اجتماعي و سياسي عصر تعاملي حاضر، از اهميتي دو چندان برخوردارند. به دليل اهميت اطلاعات در فرايند تصميم‌گيري، فناوري اطلاعات در جهان با سرعت چشمگيري در حال توسعه است و تمامي فعاليت‏هاي روزمره بشر را تحت تأثير قرار داده است. در حوزه شهري، شهرها و شهرداريهاي الكترونيكي يكي پس از ديگري در حال ظهور هستند و در آينده‌اي ‌ نزديك ارايه خدمات شهري را كاملاْ دگرگون مي‌كنند.

شهرها و دولت‏هاي الکترونيک دستاوردهاي بشر عصر حاضر، حاصل انقلاب فناوري اطلاعات و ارتباطات هستند. شهرها و دولت‏هاي الکترونيک که در کشور ما به عنوان مقوله‏هاي نسبتاً جديدي شناخته مي‏شوند، چندين سال است که در بسياري از شهرها و کشورهاي دنيا به تحقق پيوسته‏اند. امروزه دانشمندان و متخصصين، روي آوردن به شهرها و دولت‏هاي الکترونيک را گريزناپذير مي‏دانند. شهرهاي ايران نيز در اين ميان مستثني نيستند. با توجه به اين موضوع، مقوله مهم و حياتي، نحوه روي آوردن ما به اين شهرهاست. اگر قدري به عقب برگرديم و تجارب پياده‏سازي شهر الکترونيک در کشور را بررسي کنيم خواهيم يافت که تجارب پيشين، تجارب موفقيت‏آميزي نبوده‏‏اند. شهرهاي الکترونيک کيش و مشهد به عنوان اولين تجارب شهر الکترونيک در کشور، تا کنون به بهره‏برداري و استفاده عملياتي نرسيده‏اند.

در همين راستا سازمان آمار و فناوري اطلاعات شهرداري همدان چندي است که مسئوليت پياده ‏سازي شهر الکترونيک در شهر همدان را بر عهده گرفته است. لذا با توجه به مطرح شدن موضوع پياده ‏سازي شهر الکترونيک در شهر همدان و با توجه به تجارب ناموفق پيشين در کشور، به نظر مي‏رسد پياده‏سازي موفق اين پروژه در شهر همدان نيازمند تأمل و تعمق بيشتري است. انجام مطالعات امکان‏سنجي پياده ‏سازي شهر الکترونيک يکي از فعاليت‏هايي است که تعيين مي‏کند آيا با توجه به شرايط فعلي شهر، امکان تحقق شهر الکترونيک وجود دارد يا نه. در واقع بهتر اينست تا با درس گرفتن از تجارب ناموفق گذشته، مبالغ هنگفتي از سرمايه‏هاي کشور صرف بي‏تجربگي و به آزمون و خطا گرفتن پروژه‏ها نشود. با توجه به همين موضوع در اين پروژه سعي خواهيم کرد تا امکان پياده ‏سازي شهر الکترونيک همدان از جنبه ‏هاي مختلف بررسي گشته و نهايتاً راهکارهاي عملي براي پياده‏سازي پروژه در شهر همدان ارائه گردد. در اين راه از تجارب شهرهاي الکترونيک موفق در کشورهاي مختلف دنيا نيز کمک گرفته خواهد شد.

پس از بررسي امکان تحقق شهر الکترونيک در شهر همدان، خواهيم کوشيد تا اثرات پياده‏سازي شهر الکترونيک را بر ارائه خدمات مختلف شهري- با تکيه بر خدمات شهرداري- بررسي کنيم. همواره يکي از مشکلات اصلي پيش روي استفاده از فناوري‏هاي نوين ارتباطي و اطلاعاتي-که شهرهاي الکترونيک زاييده آنها هستند- عدم آگاهي مردم و همچنين مديران از فوايد اين فناوري‏هاست. شکي نيست که اگر مزاياي پياده ‏سازي شهر الکترونيک به خوبي براي شهروندان تشريح شود و همه شهروندان آشنايي نسبي با اين مقوله پيدا کنند، ديگر اين شهروندان هستند که خواهان تحقق هرچه زودتر شهر الکترونيک خواهند بود. همچنين از طرف ديگر اگر مديران شهري با شهر الکترونيک و محاسن آن آشنا شوند، قطعاً با برنامه ‏ريزي به سمت اين مقوله حرکت کرده و در اين راه به مشارکت با يکديگر خواهند پرداخت. در کل مي‏توان گفت در صورت تشريح و تبيين اثرات شهر الکترونيک بر کيفيت ارائه خدمات شهري، کار پياده ‏سازي و تحقق شهر الکترونيک تسهيل خواهد شد.

فهرست مطالب
فصل اول: کليات تحقيق 6
بيان مسأله 7
پيشينه تحقيق 9
اهميت و ضرورت انجام تحقيق 12
سؤالات تحقيق 13
اهداف تحقيق 14
تعريف مفاهيم و واژگان اختصاصي طرح 14
قلمرو موضوعي 14
قلمرو مکاني 15
روش نمونه‌گيري 15

فصل دوم: چارچوب نظري و پيشينه تحقيق 16
2-1- مقدمه 17
2-2- مديريت شهري 17
2-2-1- مفهوم مديريت شهري 18
2-2-2- وظايف مديريت شهري 23
2-3- ساختار مديريت شهري در ايران 26
2-3-1- سطح کلان مديريت شهري در ايران 26
2-3-2- سطح منطقه‏اي مديريت شهري 29
2-3-3- سطح محلي مديريت شهري 30
2-4- جامعه اطلاعاتي 31
2-5- دولت الکترونيک 34
2-5-1- تعريف دولت الکترونيک 34
2-5-2- سازمان الکترونيکي و دولت الکترونيکي 36
2-5-3- اهداف دولت الکترونيک 38
2-5-4- ارکان دولت الکترونيک 39
2-5-6- کسب و کار الکترونيک 44
2-6- شهر الکترونيک 46
2-6-1- مفهوم شهر الکترونيک 46
2-6-2- زندگي الکترونيک 48
2-6-3- شهروند الکترونيک 49
2-6-4- شهرداري الكترونيكي 50
2-6-5- مدل تعاملي شهر، شهروند، دولت و شهرداري الکترونيک 51
2-7- شاخصهاي ارزيابي شهر الکترونيک (آمادگي الکترونيکي) 51
2-8- زيرساخت الكترونيك 63
2-9- شهر الکترونيک در خدمت مديريت شهري 66
2-9-1- سرويس رديابي با GPS 72
2-9-2- سيستم اطلاعات جغرافيايي 74
2-9-3- سيستم حمل و نقل هوشمند 75
2-9-4- سيستم‏هاي پرداخت الکترونيکي 77
2-10- وضعيت ايران در مقايسه با شاخص‏هاي بين‏المللي 78
2-11- بررسي برترين شهرهاي الکترونيک دنيا 81
2-12- شهرهاي الکترونيک در ايران 86
2-13- وضعيت شهر الکترونيک در شهر همدان 89
2-14- نتيجه‌گيري و تحليل 93
2-14-1- تحليل وضعيت مديريت شهري 93
2-14-2- تحليل وضعيت شهر الکترونيک 95
2-15- مدل تحليل: تعامل بين کنشگران اصلي مديريت شهر در شهر الکترونيک 97

فصل سوم: روش‌شناسي پژوهش 100
3-1- مقدمه 101
3-2- روش تحقيق 102
3-3- منابع گردآوري داده‌ها 104
3-4- روايي و پايايي پرسشنامه 105
3-5- جامعه آماري 107
3-6- روش نمونه‏گيري 108
3-7- تعيين حجم نمونه 109
3-8- روش تجزيه و تحليل داده‌ها‌ 110

فصل چهارم: يافته‏هاي تحقيق 111
4-1- مقدمه 112
4-2- سوال فرعي اول 113
5-2-1- توصيف مشاهدات 113
4-2-2- تحليل بخش اول پرسشنامه 115
4-2-3- تحليل بخش دوم پرسشنامه 120
4-4- سؤال فرعي دوم 121
4-5- سؤال فرعي سوم 125
4-6- سؤال فرعي چهارم 133
4-7- سؤال فرعي پنجم 135
4-8- سؤال اصلي 136

فصل پنجم: نتيجه‏ گيري و پيشنهاد 142
5-1- نتايج تحقيق 143
5-2- پيشنهادات 146
5-3- پيشنهاد به محققان آينده 148
منابع 150
پيوست‌ها 155
پيوست يک: بيانيه اصول اجلاس اول جامعه اطلاعاتي 155
پيوست دو: طرح کاري اجلاس اول جامعه اطلاعاتي 174
پيوست سوم: پرسشنامه 204

فهرست اشکال
شکل 1: سطوح مديريت شهري در ايران 26
شکل 2: ساختار مديريت شهري در ايران 31
شکل 3: مدل مفهومي دولت الکترونيک 36
شکل 4: مدل مفهومي كسب و كار الكترونيكي 46
شکل 5: زندگي الكترونيكي و بسترهاي مورد نياز براي ايجاد آن 48
شکل 6: شهروند الكترونيكي 50
شکل 7: نمودار ارتباطات بين دولت، شهر، شهرداري الكترونيكي با شهروند الكترونيك 52
شکل 8: مدل مفهومي ارتباطي زيرساخت الكترونيك با ساير اجزاي شهر 64
شکل 9: مدل مفهومي ارتباط زيرساخت، خدمات و شهر الكترونيكي 65
شکل 10: بسترهاي مهم زيرساخت الكترونيك 66
شکل 11: نمايي از پورتال شهر الکترونيک کيش 87
شکل 12: نمايي از پورتال شهر الکترونيک مشهد 88
شکل 13: نمايي از پورتال شهر الکترونيک همدان 90
شکل 14: تعامل بين کنشگران اصلي مديريت شهر در شهر الکترونيک 97
شکل 15: مدل تحقيق 99
شکل 16: پراکندگي سني افراد نمونه آماري 115
شکل 17: درصد مالکيت شخصي کامپيوتر 116
شکل 18: ميزان آشنايي شهروندان با کامپيوتر 117
شکل 19: ميزان شرکت شهروندان در دوره‌هاي آموزشي ICT 118
شکل 20: مقايسه روشهاي دريافت آموزش ICT در بين شهروندان (درصد) 118
شکل 21: مقايسه مكانهاي استفاده شهروندان از اينترنت 119
شکل 22: ميزان تمايل شهروندان به استفاده از فناوري اطلاعات و ارتباطات در زندگي شهري 120
شکل 23: ميزان اعتماد شهروندان به فناوري‌هاي نوين اطلاعاتي و ارتباطاتي 120
شکل 24: سرانه فناوري اطلاعات و ارتباطات، ايران و ساير کشورها 124
شکل 25: نمودار مقايسه‌اي زيرساخت تکنولوژيکي ICT همدان، ايران و ساير کشورها 129
شکل 26: نمودار مقايسه‌اي شاخص زيرساخت تکنولوژيکي ICT ايران و ساير کشورها، گزارش اکونوميست 132
شکل 27: نمودار مقايسه‌اي شاخص سرمايه انساني ايران و ساير کشورها 134

فهرست جداول
جدول 1: مقايسه مدلهاي مختلف سنجش آمادگی الکترونيک 54
جدول 2: مؤلفه‌ها و شاخص‌هاي بکار گرفته شده در مدل CID 57
جدول 3: ويژگيهاي فضاهاي شهري و فضاهاي الکترونيکي 66
جدول 4: شاخص آمادگي دولت الکترونيک: 25 کشور برتر دنيا و ايران 79
جدول 5 : شاخص آمادگي دولت الکترونيک ايران در سالهاي 2005 و 2008 79
جدول 6: رتبه‏بندي کشورها بر اساس شاخص آمادگي الکترونيکي موسسه اکونوميست 80
جدول 7: جايگاه ايران بر اساس شاخص آمادگي الکترونيکي طي سه سال گذشته 81
جدول 8: برترين شهرهاي الکترونيک دنيا در سال 2007 83
جدول 9: برترين شهرهاي الکترونيک دنيا طي سالهاي 2003 تا 2007 84
جدول 10: وضعيت شهر تهران بر مبناي شاخص‌هاي ارزيابي شهرهاي برتر دنيا 86
جدول 11: وضعيت شاخصهاي عمومي (ارزيابي زندگي الکترونيکي) 91
جدول 12: وضعيت شاخص‌هاي زيرساخت‌هاي كسب و كار الكترونيكي (سازمان الکترونيکي) 92
جدول 13: وضعيت شاخص‌هاي دولت الکترونيکي 92
جدول 14: توزيع فراوانی انتخاب گزينه‏ها توسط شهروندان 113
جدول 15: سرانه بودجه فناوري اطلاعات و ارتباطات در کشورهاي منتخب و مقايسه با ايران 123
جدول 20: مقادير بيشينه و کمينه زيرساخت فناوري اطلاعات در کشورهاي دنيا در مقايسه با شهر همدان 126
جدول 17: شاخص‌هاي زيرساخت تکنولوژيک فناوري اطلاعات و ارتباطات در شهر همدان 127
جدول 18: وضعيت زيرساخت تکنولوژيک فناوري اطلاعات و ارتباطات، همدان، ايران و ساير کشورها 128
جدول 19: وضعيت زيرساخت فناوري اطلاعات و ارتباطات در کشورهاي منتخب و مقايسه با ايران 131
جدول 20: وضعيت شاخص سرمايه انساني در کشورهاي منتخب و مقايسه با ايران 133

‏