تدوین مدلی جهت مدیریت اسلامی بر اساس نامه 53 نهج البلاغه

تدوین مدلی جهت مدیریت اسلامی بر اساس نامه 53 نهج البلاغه

هدف اصلی این پژوهش که تدوین مدل برای مدیریت اسلامی بود محقق شد و در طی تدوین مدل به سؤالات زیرپاسخ داده شده است:

سؤال اصلی
مدل مدیریت اسلامی بر اساس عهدنامه مالک اشتر چگونه است؟

بعد از تجزیه و تحلیل داده های متن، چهار ویژگی لازم و ضروری در شخص مدیر، از دیدگاه امام علی(ع) برداشت شد. که عبارتند از : تقوا، عدالت، تدبیر و شرح صدر. دو ویژگی دیگر که از خصوصیات اجتماعی مدیر است و از پیش شرط های فرآیند مدیریت علوی عبارتند از: مقبولیت مردمی و مشروعیت سیاسی. بعبارت دیگر، شخص مدیر باید مورد قبول مردم باشد تا او بتواند فرآیند مدیریت را طی کند و هم چنین مدیریت او باید از لحاظ قانونی و سیاسی مشروع باشد.

امام علی(ع) در ابتدای عهد نامه می فرمایند: «این دستوری است که بنده ی خدا علی امیر المؤمنین به «مالک اشتر بن حارث اشتر» در فرمانش به او صادر فرموده است و این فرمان را هنگامی نوشت که وی را زمامدار و والی کشو مصر قرار داد.»

امام علی(ع) در این گزاره تأکید می کنند که مالک از طرف من به زمامداری برگزیده شده است تا حکومت مالک از لحاظ سیاسی و قانونی مشروع باشد. موضوع هسته ای و مهم فرآیند مدیریت علوی فرایند تصمیم گیری است،که دارای 5 مرحله است. سه مرحلۀ اول در مقوله هسته ای مدل جای می گیرد که عبارتند از: شناخت مسأله و جمع آوری اطلاعات، تعیین معیار ها، ارزیابی راه حل ها و انتخاب. مرحله چهارم فرآیند تصمیم گیری که مرحله ی اجرای تصمیمات است، در راهبرد های فرآیند مدیریت علوی جای می گیرند. این راهبردها که وظایف مدیریت اسلامی به شمار می روند عبارتند از: برنامه ریزی- سازماندهی- مدیریت اموال عمومی- مدیریت منابع انسانی و مدیریت ارتباطات و اطلاعات.

مرحلۀ پنجم فرآیند تصمیم گیری، اصول بعد از اجرای تصمیمات را بر شمرده است که در فرآیند مدیریت علوی قرار نمی گیرد و جزء فرآیند تصمیم گیری است. اهداف فرآیند مدیریت علوی عبارتند از : امنیت، رفاه، عمران، هدایت و ارشاد و وفاداری مردم به حکومت.

متغیر های میانجی تأثیر گذار بر فرآیند مدیریت به دو دسته تقسیم شده اند:
متغیرهای درون سازمانی و متغیر های بیرون سازمانی.

مقوله های میزان جذابیت پیامدها، میزان دلبستگی اعضاء سازمان، میزان وفاداری مردم به سازمان و قدرت عوامل ذی نفوذ از جمله متغیر های درون سازمانی مؤثر بر راهبرد ها، به شمار می روند. و مقولات عوامل طبیعی، سیاسی، فرهنگی و اقتصادی نیز متغیر های برون سازمانی هستند که بر راهبردهای مدیریت علوی تأثیر گذارند. علاوه بر فرآیند مدیریت علوی و فرآیند تصمیم گیری علوی، الگوی رهبری تناسبی نیز از دل داده ها استخراج شده است؛ که دارای پنج سبک عادلانه، حمایتی، مشاوره ای، ترغیبی و مشارکتی است. 

فهرست مطالب
فصل اول: کلیات 1
1-1- مقدمه 2
2-1- بیان مسأله 3
3-1- ضرورت تحقیق 4
4-1- هدف اصلی تحقیق 6
5-1- سؤالات تحقیق 6

فصل دوم : مبانی نظری 7
1-2- اندیشمندان مدیریت اسلامی 8
2-2- منابع‌ تحقیق‌ در مدیریت‌ اسلامی‌. .8
3-2- تعاریف مدیریت 8
4-2- مهمترین اهداف مدیریت عبارتنداز: 9
5-2- مفاهیم مدیریت ورهبری اسلامی 10
6-2- اهداف مدیریت اسلامی 10
7-2- جایگاه نهج البلاغه 11
8-2- معرفی مالک اشتر 13
1-8-2- گوشه ای از زندگی مالک 13
2-8-2- معرفی مالک اشتر در کلام امیرالمؤمنین (ع).14
9-2- سابقه و کیفیت تکوین مدیریت 16
1- 9-2- چارلز باباژ 17
2-9-2- نظریه اصول گرایان (وظیفه گرایان ) 17
3-9-2- نظریه بوروکراسی وبر 17
4-9-2- نهضت روابط انسانی 18
5-9-2- نظریه تقویت رفتار 19
6-9-2- نظریه برابری 19
7-9-2- نظریه انتظار 19
8-9-2- تئوری مسیر – هدف 19
9-9-2- الگوی رهبری مشارکتی 20
10-9-2- مدل منطقی وعقلایی در تصميم گيري 20
11-9-2- نظریه عقلانی محدود و رضایتمندی 21
12-9-2- ویژگی های کمال مدیریت 22
13-9-2- نظریه سیستمی 22
1-2- نظریه پردازان مدیریت اسلامی 23
1- 1-2- نظریه های متقدم مدیریت اسلامی 24
- ندیشه غزالی طوسی 24
- اندیشه ابن خلدون 25
- ابونصر فارابی(339-259 ه.ق) 27
- ابن جماعه (733- 639 ه.ق) 28
- ابن تیمیه 29
- امام فخر رازی( 606- 536 ه.ق) 30
- ابویوسف 31
- ابن مقفع 32
- -جاحظ 33
- باقلانی مالکی ( متوفی 403 ه.ق ) 34
- ابوالحسن‌ ماوردی‌ 35
- ابوعلی سینا 36
- ابن قتیبه 38
- ابن طاهر بغدادی 38
2-1-2- نظریه های متأخر مدیریت اسلامی 39
- -نظریه رشد شهید علامه مطهری 39
- رویکرد نظری اصول گرایی 40
- رویکرد نظری اخلاق و ویژگی های مدیران اسلامی 42
- رویکرد وظایف مدیران مسلمان 43
- رویکرد تأثیر ارزش های اسلامی بر مدیریت 44

فصل سوم : روش تحقیق 46
1-3- روش تحقیق 47
2-3- انواع طرح های تحقیق کیفی 48
3-3- روش نظریه برخاسته از داده ها (grounded thery): 48
1-3-3- طرح سیستماتیک 50
2-3-3- طرح نوخاسته 51
3-3-3- -طرح سازاگرا 51
4-3- روش و ابزار گردآوری اطلاعات 52
5-3- روایی (validity) و پایایی (Reliability) 52

فصل چهارم : تجزیه و تحلیل داده ها 54
1-4- مدلسازی مدیریت اسلامی بر مبنای عهدنامه مالک اشتر 55
2-4- دلایل انتخاب عهدنامه مالک اشتر برای مدلسازی مدیریت اسلامی 55
3-4- رویکرد نظریه برخاسته از داده ها 55
4-4- روند اجرای پژوهش 56
5-4- خصوصیات شخصی لازم وضروری در مدیریت اسلامی چیست؟ 56
1-5-4- مفهوم تقوا 57
2-5-4- مفهوم عدل و عدالت 60
3-5-4- مفهوم تدبیر 62
4-5-4- مفهوم شرح صدر 64
- ضرورت وجود شرح صدر در مدیریت 65
6-4- زمینه های لازم برای شکل گیری مدیریت اسلامی کدامند؟ 66
1-6-4- مفهوم مشروعیت 67
2-6-4- مقبولیت مردمی 68
7-4- برمبنای عهدنامه مالک اشتر مدیریت اسلامی چه وظایفی دارد؟ 69
1-7-4- مدیریت منابع انسانی 72
2-7-4- سازماندهی: 74
3-7-4- برنامه ریزی 76
4-7-4- مدیریت منابع مالی 79
5-7-4- مدیریت ارتباطات و اطلاعات 82
- تعریف ارتباطات 82
- تعریف سیستم های اطلاعاتی 82
8-4- مقوله هسته ای و اصلی فرآیند مدیریت اسلامی چه نام دارد؟ 85
1-8-4- تصمیم گیری 93
9-4- مدیریت اسلامی چه اهدافی را دنبال می کند؟ 96
1- 9-4- عمران 96
2-9-4- امنیت 97
3-9-4- هدایت و ارشاد: 100
4-9-4- رفاه 101
10-4- مقوله های زمینه ای تأثیر گذار بر مدیریت اسلامی کدامند؟ 103
1-10-4- دلبستگی اعضای سازمان 105
2-10-4- میزان وفاداری مردم 107
3-10-4- میزان جذابیت پیامد ها 109
4-10-4- قدرت عوامل ذی نفوذ 110
11-4- متغیر های میانجی تأثیرگذار بر مدیریت اسلامی کدامند؟ 110
1-11-4- عوامل سیاسی 110
2-11-4- عوامل فرهنگی 111
3-11-4- عوامل طبیعی 112
4-11-4- عوامل اقتصادی 112

نتیجه گیری 112

فصل پنجم : یافته ها ونتایج 114
1-5- دستاوردهای پژوهش 115
1-1-5- فرآیند مدیریت علوی 115
- ویژگیهای لازم مدیر در مدیریت علوی115

- مقوله های زمینه ای مؤثر بر مدیریت علوی117

- راهبردهای مدیریت علوی118

- مقوله ی هسته ای مدیریت علوی118

- پیامدهای مدیریت علوی.120

- متغیرهای میانجی مؤثر بر مدیریت علوی120

2-1-5- فرایند تصمیم گیری علوی 124
3-1-5- الگوی رهبری تناسبی 127
4-1-5- عوامل قدرت و نفوذ به عنوان عوامل مؤثر بررهبری 129
2-5- نتیجه گیری 130
3-5- پیشنهاها 131
4-5- قلمرو و محدودیت های تحقیق 132
فهرست منابع 133

فهرست جداول
جدول (1-3) : مقایسه ویژگی های روش های کیفی و کمی(خاکی،همان،134) 47
جدول1-4 : خصوصیات شخصی لازم درمدیریت اسلامی(مقوله تقوا) 56
جدول 2-4 : خصوصیات شخصی لازم در مدیریت اسلامی (مقوله عدالت) 59
جدول 3-4:خصوصیات شخصی لازم در مدیریت اسلامی (مقوله تدبیر) 61
جدول 4-4 : خصوصیات شخصی لازم در مدیریت اسلامی (مقوله شرح صدر) 63
جدول 5-4 :مقوله مقبولیت مردمی و مشروعیت قانونی 66
جدول 6-4 :مقوله مدیریت منابع انسانی 69
جدول7-4 :مقوله سازماندهی 73
جدول8-4 : مقوله برنامه ریزی 75
جدول9-4 : مقوله مدیریت اموال عمومی 78
جدول 10-4 :مقوله ی مدیریت ارتباطات و اطّلاعات 80
جدول 11-4 :مقوله تصمیم گیری 85
جدول12-4:مقوله ی عمران 96
جدول13 -4: مقوله ی امنیت 97
جدول 14-4 :مقوله ی هدایت و ارشاد 98
جدول 15-4 :مقوله ی رفاه 101
جدول شماره16-4: مقوله دلبستگی اعضای سازمان 103
جدول 17-4 :مقوله ی میزان وفاداری مردم 106
جدول 18-4 : مقوله میزان جذابیت پیامد ها 108
جدول 19-4 :مقوله ی قدرت عوامل ذی نفوذ 110
جدول 20-4 :مقوله ی عوامل سیاسی 110
جدول 21-4 :مقوله ی عوامل فرهنگی 111
جدول 22-4 :مقوله ی عوامل طبیعی 111
جدول 23-4 :مقوله ی عوامل اقتصادی 112

 
فهرست اشکال
شکل 1-3: (نمودار کدگذاری محوری) 50
شکل 1-4 : نمودار محوری تقوا 58
شکل 2-4 : نمودار محوری عدالت 61
شکل 3-4 : نمودار محوری تدبیر 63
شکل 4-4 : نمودار محوری شرح صدر 66
شکل 5-4 : نمودار محوری مقبولیت مردمی و مشروعیت قانونی 69
شکل 6-4 :نمودار محوری مدیریت منابع انسانی 73
شکل 7-4: نمودار محوری سازماندهی 75
شکل 8-4 : نمودار محوری برنامه ریزی 78
شکل9-4 : نمودار محوری مدیریت اموال عمومی 80
شکل10-4 نمودار محوری فرآیند ارتباطات 84
شکل 11-4:فرایند مدیریت ارتباطات و اطلاعات 84
شکل 12-4: فرایند تصمیم گیری علوی 95
شکل 13-4 : نمودار محوری عمران 97
شکل 14-4: نمودار محوری امنیت.98
شکل15-4 :نمودار محوری هدایت و ارشاد 100
شکل16-4: نمودار محوری رفاه.103
شکل 17-4: نمودار محوری میزان وفاداری مردم به حکومت 108
شکل 1-5:فرآیند مدیریت علوی 122
شکل 2-5: فرآیند تصمیم گیری علوی 123
شکل 3-5:پیوستار رهبری تناسبی 127