بررسی ادله و اقوال حکم به وجوب و حرمت نماز جمعه در فقه امامیه

منظور از مبانی در نگاه مستقیم بررسی فقهی نزد شیعه (کتاب، سنت، عقل و اجماع) و نزد اهل تسنن (کتاب، قیاس، مصالح مرسله، استحصانات و...) می‌باشد. هرچند مبانی اجتماعی و سیاسی موضوع تحقیق (وابستگی نظریة امکان وجوب نماز جمعه در زمان غیبت امام عصر(ع) نزد برخی فقهای شیعه بر مبنای ادلة نقلی و عقلی ولایت فقیه استوار است) و نیز مبانی تاریخی (شرایط زمانی و مکانی اقامة نماز جمعه در اعصار پس از غیبت کبری تا عصر حاضر) نیز به‌عنوان مؤیدات در توسعة مفهوم‌شناسی مصادیق احکام مورد توجه قرار گرفته‌اند؛ اما منظور اصلی از بررسی مبانی، پرداختن به ادله و احکام فقهی موضوع پژوهش بوده است.

بررسی ادله و اقوال حکم به وجوب و حرمت نماز جمعه نزد فقهای شیعه

در زمینه حکم تکلیفی نماز جمعه در عصر غیبت به طور کلی، پنج دیدگاه اصلی وجود دارد: «حرمت»‌، «وجوب‌ تعیینی»، «وجوب‌ تخییری»، «احتیاط واجب» و «احتیاط مستحب». اما غالب فقهای اسلامی آن را واجب می‌دانند این دسته از فقها برخی وجوب نماز جمعه را تعیینی و برخی نیز تخییری می‌دانند . در این پایان نامه ادله قائلین به حرمت و وجوب نماز جمعه را تحلیل و واکاوی می‌کنیم.

فهرست مطالب

فصل اول: کلیات 8
بند اول: اولین نماز جمعه‌ای که توسط پیامبر اسلام اقامه شد 17
بند دوم: تاثیر شرایط تاریخی و سیاسی بر اقامه نماز جمعه و فتاوای فقها 18
1 - 2 - 2 - 1. عدم اقامه نماز جمعه در میان شیعیان و تأثیر آن در پی بردن به آرای فقها 19
1 - 2 - 2 – 2. بازنمایی اوضاع سیاسی مذهب شیعه در ایران در زمان حکومت صفویه 23
1 - 2 - 2 – 3. عوامل تاثیر‌گذار بر چگونگی نماز جمعه در برخی دوران‌های تاریخی 24
1 - 2 - 2 - 3 – 1. انعطاف‌پذیری پادشاهان سلسله صفوی در برابر فقهای امامیه 24
1 - 2 - 2 - 3 - 2. تشکیل مدارس جهت بحث و بررسی فقها 25
1 - 2 - 2 - 3 – 3. بنا کردن مساجد جامع در شهرها جهت اقامه جمعه 25
1 - 2 - 2 - 3 – 4. تشکیل مجمع نماز جمعه 26
1 - 2 - 2 - 3 – 5. جمع آوری خطبه‌های نماز جمعه 28
1 - 3 - 3 – 1. وقت خطبه‌ها 40
1 - 3 - 3 – 2. واجبات محتویات خطبه‌های نماز جمعه 42
1 - 3 - 3 - 2 – 1. حمد و سپاس الهی 42
1 - 3 - 3 - 2 - 2. صلوات بر پیامبر اکرم و اهل بیت(ع) 42
1 - 3 - 3 - 2 – 3. سفارش به تقوا 42
1 - 3 - 3 - 2 – 4. وجوب قرائت سوره‌ای کوتاه 42
1 - 3 - 3 -3. بلند خواندن خطبه‌ها 43
1 - 3 - 3 -4. عربی بودن خطبه‌ها 43
1 - 3 - 3 -5. ایستاده بودن خطیب 44
1 - 3 - 3 – 6. یکی بودن خطیب و امام جمعه 44
1 - 3 - 3 – 7. با طهارت بودن در خطبه‌ها 44
1 - 3 - 3 – 8. گوش دادن به خطبه‌ها 45
1 - 3 - 3 – 9. شرایط خطیب جمعه 45
1 - 3 - 3 – 10. آداب خطبه‌ها 45
1-4 - 1 – 1. روایت شیخ کلینی با اسناد عمر بن حنظله 48
1 - 4 - 1 – 2. روایت ابوخدیجه 50

فصل دوم: بررسی ادله و اقوال حکم به وجوب و حرمت نماز جمعه نزد فقهای شیعه 60
2 - 1 - 2 – 1. سیره خلفا 62
2 - 1 - 2 – 2. هم‌ردیف بودن نماز جمعه با نماز عیدین 63
2 - 1 - 2 – 3. فرمایش امام سجاد «علیه‌السلام» 64
2 - 1 - 2 – 4. روایات متفرقه 65
2 - 1 - 2 – 5. سایر روایات 66
2 - 2 - 1 – 1. دیدگاه ابن ادریس حلی در کتاب السرائر 70
2 - 2 - 1 – 2. دیدگاه سلار در کتاب المراسم 73
2 - 2 - 1 – 3. دیدگاه سید مرتضی علم الهدی مبنی بر‌اشتراط حضور امام معصوم و یا نایب خاص او 73
2 - 2 - 2 – 1. دلایل تاریخی 74
2 - 2 - 2 – 2. دوران امر میان وجوب و حرمت 74
2 - 2 - 2 – 3. نماز جمعه وظیفة حاکم اسلامی (امام معصوم) 75
2 - 2 - 2 – 4. دلایلی عقلی مبنی بر تحریم نماز جمعه در دوران غیبت 75
2 - 2 - 2 - 4 – 1. ایجاد فتنه و اختلاف 75
2 - 2 - 2 - 4 – 2. عدم تحقق شرط عدالت در خطیب و امام جمعه 76
2 - 3 - 1 – 1. سوره جمعه 80
2 - 3 - 1 - 1 – 1. نگاهی اجمالی به شأن نزول آیه‌ 82
2 - 3 - 1 - 1 – 2. شأن نزول آیه 84
2 - 3 - 1 - 1 – 3. خطاب در آیه 85
2 - 3 - 1 - 1 – 4. احکام فقهی آیه 86
2 - 3 - 1 - 1 – 4-1. مراد از کلمه «نداء» 86
2 - 3 - 1 - 1 – 4-2. مراد از سعی در نماز جمعه 90
2 - 3 - 1 - 1 – 4-3. مراد از کلمه ذکر در آیه 90
2 - 3 - 1 - 1 - 5. تفسیر ﴿إن کنتم تعلمون﴾ 92
2 - 3 - 1 - 1 – 6. تفسیر ﴿فإذا قضیت الصلاۀ فانتشروا فی الأرض﴾ 93
2 - 3 - 1 – 2. دیگر آیات مرتبط با نماز جمعه 94
الف) روایاتی که بر وجوب نماز جمعه حتی توسط غیر امام دلالت دارند 99
ب) روایاتی که بر وجوب شرکت در نمازجمعه‌های اقامه‌شده دلالت دارند 101
ج) روایاتی که بر جایگاه و اهمیت ویژه نماز جمعه در نزد ائمه معصومین«علیهم السلام» دلالت دارند 103
1. روایاتی که بر منصب خاص بودن نماز جمعه برای امام دلالت دارند 104
2. روایاتی که بر اجازه ائمه معصومین «علیهم السلام» بر اقامه نماز جمعه توسط غیر امام معصوم دلالت دارند 106
هـ) روایاتِ نشان‌دهندة اَجزا و احکام نماز جمعه 109

فهرست منابع و مآخذ 115
الف) منابع فارسی 115
ب) منابع عربی 116