بررسی وجوه تمایز مجازات های بازدارنده از تعزیرات شرعی

پرسش نهایی این تحقیق اينجاست: «با توجه به تمایز مبنایی مجازات های بازدارنده از تعزیرات شرعی سرانجامِ مجازات هاي بازدارنده در قانون مجازات اسلامي مصوب 1392 چيست؟»

اما پاسخ دادن به این پرسش خود منوط به شناخت دقیق و موشکافانه نظام تعزیرات در فقه شیعه و قانون مجازات اسلامی 1392 از یک سو و ماهیت و ضرورت وجودی مجازات های بازدارنده از سوی دیگر است. اینکه آیا می توان در بادی امر مجازات های بازدارنده را جزئی از نظام کلی تعزیر قلمداد کرد پرسشی است که در دو دهه گذشته پاسخ های متفاوتی بدان داده شده، اما اینکه آیا تعزیر قلمداد کردن این مجازات ها مستلزم بینش دقیق و عقلانی به ماهیت و تمایزات این دسته از مجازات ها نیز هست، امری است که چندان مورد عنایت جامعه حقوقی و فقهی کشور قرار نگرفته است.

بر این اساس پرسش هاي ديگري كه در تبیین ماهیت و ضرورت وجودی این دسته از مجازات ها در این پژوهش پاسخ داده می شوند از این قرارند:

هدف از اين پژوهش اولاً تحلیل تحولات در حوزه ادراک و دریافت قانونگذار اسلامی ایران از قلمروی نظام تعزیرات در سال 1392، ثانیاً تبیین مبانی و ضرورت تمایز تعزيرات شرعی و مجازات های بازدارنده و ثالثاً بررسی موضع قانونگذار سال 1392 در خصوص مفهوم مجازات هاي بازدارنده است.

با درك اين سه مسئله به شناختي ژرف تر و اصولي تر از نظام تعزيرات شيعي از يك سو، و تفکیک این نظام به دو زیر شاخه تعزیرات شرعی و مجازات های بازدارنده یا تعزیرات حکومتی دست خواهیم یافت. با پذیرش این دیدگاه کلی که بواسطه فراخ كردن نگاه سنتي به فقه و تبيين نظام تعزيرات به عنوان يكي از مهمترين شاهراه هاي تغيير و تحول در فقه جزايي اسلام كه عقلانيت از نوع بشري را تا حد بسيار زيادي به رسميت مي شناسد مي توان مسير تحول، ‌نوآوري و خلاقيت را در حقوق جزاي ايران اسلامي هموار نمود.

فهرست مطالب

فصل اول: مقدمه
تحول تعزیر در قانون مجازات اسلامی مصوب 1392 10
1-1- تعريف تعزیر 12
1-2- انواع تعزیرات 14
1-2-1- تعزیرات مقدر و نامقدر 14
1-2-1-1- مصادیق اسباب و واکنش ها در تعزیرات مقدر 15
1-2-1-2- امکان یا عدم امکان تقدیر همه تعزیرات 19
1-2-2- تعزیرات شرعی و حکومتی 23
1-3- نسبت مجازات های بازدارنده با تعزیرات شرعی مقدر و نامقدر 27

فصل دوم: ضرورت وجودی و مبنایی مجازات های بازدارنده
2-1- تفاوت های کلی تعزیرات شرعی و مجازات های بازدارنده 29
2-2- فقه جزایی و حقوق کیفری اسلامی 31
2-3- ضرورت مجازات های بازدارنده 35
2-4- تمایز مبانی مجازات های بازدارنده و تعزیرات شرعی 38
2-4-1- مصلحت 39
2-4-2- دفع مفسده یا واکنش در برابر اعمال قبیح 44
2-5- افتراق تاریخی مجازات های بازدارنده و تعزیرات شرعی 47
2-5-1- شیعه و حکومت 47
2-5-2- مهدویت 48
2-5-3- شکل گیری مباحث پیرامون امام عادل 50
2-5-4- دوره های تاریخی فقه سیاسی تشیع 51
2-5-5- سیاسی شدن نهاد روحانیت 54
2-5-6- پیدایش نظریه سیاسی در فقه شیعه 56
2-5-7 جمهوری اسلامی و قانونگذاری جزایی به سبک اسلامی 57

فصل سوم: قانون مجازات اسلامی مصوب 1392 و مجازات بازدارنده
3-1- وجوه آگاهی از تمایز 61
3-1-1- اسباب مجازات در تعزیرات شرعی و مجازات های بازدارنده 61
3-1-2- عطف بما سبق نشدن قوانین جزایی و قاعده قبح عقاب بلا بیان 68
3-1-3- نسخ قانون 74
3-1-4- عدم نسخ ماده 638 کتاب پنجم 77
3-2- وجوه غفلت از تمایز 83
3-2-1- توبه 84
3-2-2- مرور زمان 87
3-2-3- شهادت بر شهادت 95

نتيجه گيري 100

فهرست منابع 106