بررسی تحلیلی جایگاه قاعده منع محاکمه مضاعف در اسناد بین المللی و حقوق ایران از دیدگاه قانون مجازات اسلامی و منابع فقهی

عمده هدف پژوهش حاضر بررسی تحلیلی جایگاه قاعده منع محاکمه مضاعف در اسناد بین المللی و حقوق ایران است که از دیدگاه قانون مجازات اسلامی و همچنین منابع فقهی و اسناد بین المللی مورد بحث قرار می گیرد.

قاعده منع محاکمه و مجازات مضاعف به عنوان یک اصل فرا قانونی و برگرفته از حقوق رومی- ژرمنی است که دولت ها را از تعقیب، محاکمه و مجازات مکرر «همان اشخاص» از ارتکاب «همان جرم» و «همان سبب» باز می دارد. به دنبال تحولات اِعمال اصول صلاحیت شخصی، صلاحیت واقعی، صلاحیت مبتنی بر تابعیت مجنی علیه، در قانون مجازات اسلامی مصوب 1392 و طبق نظریه های مشورتی این قاعده در مجازات های تعزیری غیر منصوص شرعی که با سکوت قانون گذار در قانون مجازات اسلامی 1370 مواجه بود، پذیرفته شد.

طبق یافته های پایان نامه پس از بیان مفهوم و تحولات، جایگاه و مبانی قاعده از نگاه موافقان و مخالفان، و بررسی قاعده بر اساس اصول قضاوت شرعی و اسلامی، به این نتیجه می رسیم که سیاست کیفری ایران در مورد اجرای احکام صادره از دادگاه های خارجی در قانون مجازات مصوب 1392 موافق قوانین جزای بین الملل است، اما قانون گذار اعمال قاعده در جرائم تعزیری با احتساب محکومیت اجرا شده را اگر طبق قانون مجازات اسلامی ایران جرم باشد با رعایت شرایطی پذیرفته است.

فهرست مطالب
چکیده 1
مقدمه 2
الف- بیان مسأله 7
ب- اهمیت انجام پژوهش 11
ج- پیشینه تحقیق 13
د - پرسش های تحقيق 15
هـ- فرضيه های تحقیق 15
و- اهداف تحقيق 16
ز- تعريف واژه‏ها و اصطلاحات فني و تخصصی 17
ح ـ جنبه نوآوری و جدید بودن تحقیق 19
ت - روش تحقیق 20
ی - روش تجزیه و تحلیل و جمع بندي اطلاعات 20

فصل اول مفهوم قاعده منع محاکمه و مجازات مضاعف و مبانی آن در نظام های حقوقی
1-1- معنی اصطلاحی و مفهوم قاعده منع محاکمه و مجازات مضاعف 23
1-2- پذیرش قاعده در سیستم های حقوقی 27
1-2-1- نظام رومی- ژرمنی 27
1-2-2- نظام کامن لا 29
1-2-3- نظام اسلامی 31
1-2-3-1- قاعدة ملازمه 35
1-2-3-2- ارشادی بودن بخشی از احکام جزائی اسلام 38
1-2-3-3- قاعده «لا ضرر» و رابطه آن با قاعده منع محاکمه و مجازات مضاعف 40
1-2-3-4- قاعده «لا حرج» و رابطه آن با قاعده منع محاکمه و مجازات مضاعف 41
1-3- مبانی قاعده و دلایل موافقان و مخالفان 44
1-3-1- مبانی و ادلة موافقان قاعده ممنوعیت محاکمه و مجازات مضاعف 44
1-3-1-1- مبانی فردی و اجتماعی با رعایت قاعده اعتبار امر مختوم 48
1-3-1-2- اقتضای عدالت و انصاف 50
1-3-1-3- تأمین و تضمین اهداف اصلی حقوق جزای بین‏ الملل، حفاظت و حمایت از دادرسی قضائی 52
1-3-1-4- رعایت حقوق مجرم و محکوم علیه 54
1-3-1-5- حمایت های حقوق بشری 55
1-3-1-6- تضمین بنیادی برای محاکمه‏ای اقتصادی، سودمند و کارا با فرض صحت احکام 57
1-3-1-7- جمع بندی ادله و مبانی قاعده منع مجازات مضاعف 59
1-3-2- مبانی و ادلة مخالفان قاعده ممنوعیت محاکمه و مجازات مضاعف 60
1-3-2-1- آراء مخالفان قاعده 61
1-3-2-2- دلایل مخالفان قاعده ممنوعیت محاکمه و مجازات مضاعف 67

فصل دوم جایگاه و تحولات قاعده منع محاکمه و مجازات مضاعف در حقوق بین الملل و ایران 89
2-1- قاعده منع محاکمه و مجازات مضاعف درحقوق بین الملل 90
2-1-1- دادگاه های بین المللی موقت یا خاص 91
2-1-1-1- دادگاه نظامی نورنبرگ 93
2-1-1-2- دادگاه یوگسلاوی سابق 94
2-1-1-3- دادگاه رواندا 97
2-1-1-4- دادگاه سیرالئون 100
2-1-1-5- دادگاه تیمور شرقی 103
2-1-2- دادگاه های دائمی 103
2-1-2-1-دادگاه کیفری بین المللی 104
2-2- قاعده منع محاکمه و مجازات مضاعف درحقوق داخلی (ایران) 108
2-2-1- پیش از پیروزی انقلاب اسلامی 113
2-2-2- پس از پیروزی انقلاب اسلامی 118
2-2-2-1- قوانین مجازات اسلامی و آیین دادرسی کیفری 118
2-2-2-2- موافقت نامه های قضایی منعقد شده با برخی کشورهای منطقه 119
2-2-2-3- نظرات مشورتی اداره حقوقی قوه قضائیه 123
2-2-2-4- صلاحیت محاکم ایران در رسیدگی به جرائم ارتکابی ایرانیان در خارج از کشور 125
2-2-2-5- جایگاه قاعده منع مجازات مضاعف در دکترین حقوق کیفری ایران 128
2-2-2-6- جایگاه قاعده منع مجازات مجدد در قانون مجازات اسلامی مصوب 1392 138
2-2-2-7- نحوه اجرای قاعده منع مجازات مجدد 147

فصل سوم شرایط تحقق، استثنائات و ضمانت اجرای قاعدة منع محاکمه و مجازات مجدد
3-1- شرایط تحقق قاعده منع محاکمه و مجازات مجدد 155
3-1-1- صلاحیت دادگاه ها و حل تعارض آن 156
3-1-2- وحدت موضوع 165
3-1-3- وحدت اشخاص 171
3-1-4- وحدت سبب 175
3-1-5- قطعیت رأی 180
3-2- استثنائات بر قاعده منع محاکمه ومجازات مجدد 183
3-2-1- دلایل و وقایع جدید 184
3-2-2- جعلی بودن اسناد و خلاف واقع بودن شهادت شهود و اظهار نظر کارشناس 186
3-2-3- ابطال قانون و یا تخفیف مجازات 188
3-2-4- تصمیمات مراجع غیر کیفری بین المللی و منطقهای 189
3-2-5- جرائم علیه امنیت ملی 190
3-2-6- حکم مخدوش ناشی از فریب، تهدید، اخافه، عمد یا اشتباه 193
3-3- آثار و نتایج قاعده 194
3-3-1- اعتبار منفی احکام بیگانه 195
3-3-2- اعتبار مثبت احکام بیگانه 196
3-4- ضمانت اجرای قاعدة منع محاکمه و مجازات مجدد 197
نتیجه گیری 199
پیشنهادات 206
منابع و مآخذ 209