بررسی ماهیت حقوقی قرارداد اختیار معامله و مقایسه آن با سایر مشتقات مالی و نهادهای مشابه حقوقی

بررسی قرارداد اختیار معامله به جهت حقوقی، مقایسه آن با سایر مشتقات مالی و نهادهای مشابه حقوقی و بحث در خصوص ماهیت حقوقی قرارداد اختیار معامله مسئله اساسی پزوهش است به همین سبب به بررسی ماهیت این قرارداد می پردازیم و سپس آن را با سایر نهادهای حقوقی و نیز انواع ابزارهای مشتقه مالی مقایسه می کنیم.

در قرارداد آنچه ضرورت دارد دو چیز است یکی شناخت ماهیت قرارداد اختیار معامله است و دیگری مقایسه قرارداد اختیار معامله با سایر نهادهای مشابه حقوق تجارت و مدنی و نیز با انواع ابزارهای مشتقه مالی؛ عدم آگاهی از سازوکار و ماهیت این قراردادها سبب ایجاد نتایج زیان باری برای معامله گران بازار سرمایه می شود کاهش نقدینگی در بازار سرمایه و فاصله گرفتن بیشتر ما از اقتصاد جهانی را در پی دارد به همین دلیل آشنایی با تمام زاوایای این قرارداد و بررسی ماهیتی و حقوقی این قرارداد را در نظر داریم.

در هر صورت قرارداد اختیار معامله در شرایط پر از ریسک و نوسان بازار سرمایه این امکان را برای معامله گران فراهم می سازد تا با راحتی و آسودگی خاطر به معامله بپردازند و به جای پرداخت مبالغ هنگفت در ازای خرید و فروش معمول کالا که مشخص هم نیست قیمت آن افزایش پیدا کند یا کاهش یابد؛ با پرداختن مبلغی ناچیز حق خرید یا فروش آن دارایی مورد نظر را برای خود به دست آوردند و در صورت فراهم بودن شرایط و سود دارنده این اوراق قرارداد را اعمال نموده و سود کسب کنند استفاده از قرارداد اختیار معامله باعث می شود بازار سرمایه کاراتر و قابل اطمینان تری داشته باشیم و به شمار معامله گران این بازار که همواره نگران تغییر ناگهانی قیمت ها هستند بیافزائیم.

فهرست مطالب
چکیده 1
مقدمه: 3
دلیل اهمیت قرارداد اختیار معامله: 4
ضرورت انجام تحقیق: 5
علت انتخاب موضوع: 6
مسئله اساسی تحقیق : 6
سؤالات پژوهش : 8
فرضیات تحقیق: 8
روش انجام تحقیق: 10
پیشینه تحقیق: 10
ساختار کلی مطالب : 11

مبحث اول: تاریخچه 15
گفتار اول: تاریخچه در جهان 15
بند اول: تعریف و تاریخچه ای از بورس اوراق بهادار 17
الف: تعریف بورس اوراق بهادار 17
ب: تاریخچه بورس اوراق بهادار در جهان 19
بند دوم: تعریف و تاریخچه ای از اوراق مشتقه 20
الف: تعریف اوراق مشتقه 20
ب: تاریخچه اوراق مشتقه در جهان 22
بند سوم: تعریف و تاریخچه از قرارداد اختیار معامله 24
الف: تعریف قرارداد اختیار معامله 24
ب: تاریخچه قرارداد اختیار معامله در جهان 24
گفتار دوم: تاریخچه در ایران 26
بند اول: تاریخچه بورس اوراق بهادار در ایران 26
الف: دوره نخست (1357 – 1346) 26
ب: دوره دوم (1367 – 1358) 26
ج: دوره سوم 1383 – 1368 27
د: دوره چهارم از سال 1384 تاکنون 27
بند دوم : تاریخچه اوراق مشتقه در ایران 27
بند سوم: تاریخچه قرارداد اختیار معامله در ایران 27
مبحث دوم: مفهوم قرارداد اختیار معامله 28
گفتار اول : تعریف لغوی و اصطلاحی از قرارداد اختیار معامله 29
بنداول: تعریف لغوی قرار اختیار معامله 29
بنددوم: تعریف اصطلاحی قرارداد اختیار معامله 30
الف: تعاریف مختلف از قرارداد اختیار معامله 30
ب: قرارداد اختیار معامله در تعریف نهایی 33
گفتار دوم: ابزارهای مالی قابل معامله در دو بورس اوراق بهادار تهران 37
بند اول: انواع ابزارهای مالی قابل معامله در بازار بورس اوراق بهادار تهران 37
الف: سهام عادی 37
ب: حق تقدم خرید سهام 38
ج: اوراق مشارکت 38
د: اوراق آتی سهام 39
ه: اوراق اختیار فروش تبعی 39
بند دوم: اوراق اختیار فروش تبعی در بازار سرمایه ایران 40
الف: اصطلاحات مهم 40
ب: سازوکار اوراق اختیار فروش تبعی 43
ج: فرآیند اعمال « اوراق اختیار فروش تبعی » 43
مبحث سوم: ماهیت حقوقی قرارداد اختیار معامله 45
گفتار اول: قرارداد اختیار معامله مصداق عقد بیع 47
بنداول: موضوع عقد بیع از دیدگاه فقه 48
بند دوم: موضوع عقد بیع از دیدگاه حقوق 48
بند سوم: بیع اربون و قرارداد اختیار معامله 50
بندچهارم: بیع خیاری و قرارداد اختیار معامله 51
گفتار دوم: قرارداد اختیار معامله مصداق عقد بیع ، وکالت و قولنامه 52
بنداول: قرارداد اختیار معامله مصداق قرارداد بیمه 52
الف: اصول حاکم بر قرارداد بیمه 53
ب: موضوع قرارداد بیمه 55
ج: اشتراک و افتراق قرارداد بیمه با اختیار معامله 56
بند دوم: قرارداد اختیار معامله و عقد وکالت 58
بند سوم: قرارداد اختیار معامله و قولنامه 59
گفتار سوم: قرارداد اختیار معامله به عنوان مصداق عقد صلح 60
بند اول: تعریف عقد صلح 61
بند دوم: ویزگی های عقد صلح 62
الف: صلح ابتدایی 62
ب: استقلال عقد صلح 63
ج: گستره موضوع عقد صلح 64
بند سوم: صلح اختیار معامله در بازار اولیه 65
بند چهارم: صلح اختیار معامله در بازار ثانویه 66
بند پنجم: قابل صلح بودن اختیار خرید و فروش 67
مبحث چهارم: اوصاف ، ارکان و اقسام قرارداد اختیار معامله 68
گفتار اول: اوصاف قرارداد اختیار معامله 69
بند اول: لازم 70
بند دوم: منجز 73
بندسوم: معاوضی 75
بند چهارم: عهدی 78
بند پنجم: فوری 80
بند ششم: آزاد ارشادی یا تحمیلی (حسب مورد) 82
بند هفتم: قطعی 83
بند هشتم: رضایی یا تشریفاتی (حسب مورد) 84
بند نهم: مغابنی 84
گفتار دوم: ارکان قرارداد اختیار معامله 85
بند اول: اختیار 85
بند دوم: حق شرط 86
بندسوم: دارایی تضمین شده 86
بندچهارم: قیمت توافقی یا قیمت اعمال 87
بند پنجم: سر رسید یا تاریخ انقضاء 88
گفتار سوم: مزایا و معایب قرارداد اختیار معامله 89
بند اول : مزایای قرارداد اختیار معامله 89
الف: مدیریت خطر 90
ب: انعطاف پذیری 91
ج: معطل نکردن سرمایه 91
د: افزایش کارایی بازار 91
ه: نتایج عملیاتی 92
بند دوم : معایب قرارداد اختیار معامله 92
الف: پیچیدگی و دشواری 93
ب: توسعه اقتصاد کاغذی 93
گفتار چهارم: اقسام قراردادهای اختیار معامله 94
بند اول: به اعتبار نوع حق مورد انتقال 94
الف: قرارداد اختیار خرید 94
ب: قرارداد اختیار فروش 95
بند دوم: به اعتبار ارزش قرارداد 97
الف: اختیار معامله با ارزش 97
ب: اختیار معامله به ارزش 98
ج: اختیار معامله بی ارزش 98
بندسوم: به اعتبار سر رسید 99
بند چهارم: به اعتبار نوع عرضه در بازار 100
الف: بازار اولیه اختیار معامله 101
ب: بازار ثانویه 101
بند پنجم: به اعتبار نوع بازار 102
بند ششم: به اعتبار مال موضوع قرارداد نهایی (دارایی پایه) 103
الف: قرارداد اختیار معامله سهام 103
ب: اختیار معامله شاخص سهام 105
ج: اختیار معامله قراردادهای آتی 106
د: اختیار معامله ارز 109

مبحث اول: نهادهای مشابه قرارداد اختیار معامله 112
گفتار اول: نهادهای موجود در حقوق تجارت 113
بنداول: حق تقدم 114
بنددوم: اوراق قرضه قابل تبدیل 117
بند سوم: اوراق مشارکت 118
گفتار دوم: نهادهای موجود در حقوق مدنی 120
بند اول: قرارداد موجد حق سرقفلی 120
بند دوم: قرارداد تعهد یک جانبه به فروش یا خرید 123
بند سوم: قرارداد اجاره به شرط تملیک 126
بندچهارم: قرارداد تعهد به حفظ ایجاب 127
مبحث دوم: شناخت قراردادهای آتی و مقایسه آن با قرارداد اختیار معامله 130
گفتار اول: تعریف ، تاریخچه و خصوصیات قرارداد های آتی 132
بند اول: تعریف 133
الف: تعریف لغوی 134
ب: تعریف اصطلاحی 135
بند دوم: اصطلاحات رایج در خصوص قراردادهای آتی 136
بند سوم: کاربرد قراردادهای آتی 137
گفتار دوم: تاریخچه و انواع قراردادهای آتی 138
بند اول: تاریخچه قراردادهای آتی در جهان 139
بند دوم: تاریخچه قراردادهای اتی در ایران 140
بند سوم: انواع قراردادهای آتی 140
الف: قرارداد آتی ارز 140
ب: قراردادهای آتی شاخص سهام 142
ج: قرارداد آتی سهام 142
د: قرارداد آتی نرخ بهره 143
گفتار سوم: ماهیت قراردادهای آتی و شاخص سهام 144
بند اول: ماهیت حقوقی قراردادهای آتی خاص 144
الف: قراردادهای آتی مصداق بیع نسیه به نسیه 145
ب: قراردادهای آتی مصداق بیع العربون ( بیعانه) 146
ج: قرارداد آتی مصداق التزام برای معامله ای در آینده 146
بند دوم: ماهیت حقوقی قراردادهای آتی 147
الف: بیع نسیه به نسیه مصداق ماهیت قراردادهای آتی 147
ب: بیع العربون و قرارداد آتی 148
ج: تصحیح قرارداد آتی از راه عقد صلح 148
بند سوم: ماهیت حقوقی قراردادهای آتی شاخص سهام 149
گفتار چهارم: مقایسه قرارداد های آتی و قرارداد اختیار معامله 150
بند اول: مقایسه قرارداد آتی خاص و آتی 150
بند دوم: مقایسه قراردادهای آتی و اختیار معامله 151
مبحث سوم: قراردادهای معاوضه و مقایسه آن با قراردادهای آتی 154
گفتار اول: تعریف ، تاریخچه و انواع قراردادهای معاوضه 155
بند اول: تعریف لغوی قرارداد معاوضه 156
بند دوم: تعریف اصطلاحی قرارداد معاوضه 157
بند سوم: تاریخچه پیدایش قراردادهای معاوضه 158
بند چهارم: کاربرد قراردادهای معاوضه 159
بند پنجم: اجزای تشکیل دهنده قراردادهای سوآپ و انواع آن 159
الف: اجزای تشکیل دهنده قراردادهای سوآپ 159
ب: انواع قرارداد های سوآپ 161
گفتار دوم: ماهیت حقوقی قراردادهای سوآپ 165
بند اول: مقایسه تهاتر با سوآپ 166
بند دوم: مقایسه عقد معاوضه درحقوق مدنی با سوآپ در بورس 166
بند سوم: مقایسه جعاله با سوآپ 167
بند چهارم: مقایسه حق العمل کاری و سوآپ 167
گفتار سوم: مقایسه قراردادهای سوآپ با قرارداد آتی و اختیار معامله 169
بند اول: مقایسه قراردادهای سوآپ با قراردادهای آتی 169
بند دوم: مقایسه قراردادهای سوآپ با قرارداد اختیار معامله 170

مبحث اول: شرایط لازم برای اعتبار قرارداد اختیار معامله 173
گفتار اول: قصد و اراده طرفین قرارداد 174
بنداول: شرایط تاثیر قصد 174
الف: شرایط ایجاب و قبول 175
بند دوم: موانع تاثیر قصد 179
الف: موانع قانونی 179
ب: موانع شخصی ( اشتباهات ) 181
گفتار دوم: اهلیت طرفین قرارداد 185
بند اول: اهلیت قانونی 186
بند دوم: اهلیت تصرف ( اختیار تصرف ) 188
الف: ورشکستگان 188
ب: کاگزاران و معامله گران 189
گفتار سوم: موضوع قرارداد اختیار معامله 194
بند اول: ماهیت موضوع قرارداد اختیار معامله 194
الف: تحلیل موضوع قرارداد در بازار اولیه 195
ب: تحلیل موضوع قرارداد در بازار ثانویه 197
بند دوم: شرایط موضوع قرارداد اختیار معامله 199
الف: مالیت داشتن 200
ب: معلوم و معین بودن 203
ج: مشروع بودن 204
د: مقدور بودن 206
ه: مشروعیت جهت قرارداد 207
مبحث دوم: روابط طرفین قرارداد اختیار معامله 209
گفتار اول: روابط طرفین قرارداد اختیار خرید 209
بند اول: قبل از اعمال اختیار خرید و انقضای مهلت قرارداد 210
بند دوم: بعد از اعمال اختیار خرید 211
بند سوم: بعد از انقضای مهلت اختیار 211
گفتار دوم: روابط طرفین اختیار فروش 211
بند اول: روابط طرفین اختیار فروش قبل از اعمال اختیار فروش و انقضای مهلت قرارداد 212
بند دوم: بعد از اعمال اختیار فروش 212
بند سوم: بعد از انقضای مهلت اختیار فروش 213
مبحث سوم: ضمانت اجرای قرارداد اختیار معامله 213
گفتار اول: ضمانت اجرا در بازار بورس 215
بند اول: حساب ودیعه 215
بند دوم: شرکت پایاپای بورس( شرکت تسویه حساب) 218
گفتار دوم: ضمانت اجرا در بازارهای خارج از بورس 220
بند اول: دریافت عین معین 222
بنددوم: دریافت عین کلی 223
بند سوم: معامله معارض با قرارداد اختیار خرید 225
الف: نظریه صحت معامله معارض 226
ب: نظریه عدم نفوذ معامله معرض 228
ج: نظریه بطلان معامله معارض 231
بند چهارم: معامله معارض با قرارداد اختیار فروش 235
مبحث چهارم: خاتمه قرارداد اختیار معامله 235
گفتار اول : ایفاء تعهد از طریق تحویل دارایی پایه 236
گفتار دوم : تبدیل تعهد از طریق تسویه نقدی 239
بند اول: تغییر موضوع قرارداد ازکالا به پول 240
بند دوم: تغییر موضوع دین به پول نقد 240
بند سوم: تبدیل تعهد از طریق تهاتر 241
بندچهارم: تبدیل تعهد عوض اسقاط حق 241
گفتار سوم: تهاتر از طریق معامله معکوس 242
گفتار چهارم: پایان یافتن زمان قرارداد 244
گفتار پنجم: سایر روشهای خاتمه قرارداد اختیار معامله 245
بند اول : وجود شرط فسخ 245
بند دوم: وجود عقد معلق 246
بند سوم: اعسار 246
بند چهارم: تلف مال 246
بندپنجم: فوت 246

فصل چهارم: نتایج و پیشنهادات
مبحث اول: نتایج 250
گفتار اول: نتایج فصل اول 250
گفتار دوم: نتایج فصل دوم 254
بند الف: شرایط اعتبار قرارداد اختیار معامله 255
گفتار سوم: نتایج فصل سوم 256
مبحث دوم: پیشنهادات 259
گفتار اول: پیشنهادات فصل اول 259
گفتار دوم: پیشنهادات فصل دوم 260
گفتار سوم: پیشنهادات فصل سوم 261

فهرست منابع 264