بررسی تناسب محتوای کتب درسی با نیاز دانش آموزان

روانشناسی و علوم تربیتی
دانلود پایان نامه کارشناسی ارشد رشته روانشناسی بررسی تناسب محتوای کتب درسی با نیاز دانش آموزان چکیده پژوهش پیش رو با هدف بررسی میزان تناسب محتوای کتاب دین و زندگی (1) انجام شده است. در این پژوهش ضمن تعریف لغوی و اصطلاحی تربیت، دین، تربیت دینی و ذکر عوامل مؤثر بر تربیت دینی، نقش ایمان در تربیت دینی، نقش تربیت دینی بر آرامش روانی، اصول و مبانی تربیت دینی و همچنین توجه به اهداف، روش ها، مراحل تربیت دینی و اصول حاکم بر برنامه های دینی و قرآن دوره ی متوسطه، به معرفی کتاب دین وزندگی (1) و نقد و بررسی آن پرداخته شده است. نمونه ی مورد نظر در این پژوهش شامل 472 نفر دانش آموز دختر و پسر مناطق سه گانه دبیرستان های شهر تهران است که با روش نمونه گیری تصادفی ساده، از میان تمام دبیرستان های شهر تهران انتخاب گردیده است. با توجه به داده ها و تحلیل آن ها نتایج زیر به دست آمد: میان محتوای کتاب دین و زندگی سال اول دبیرستان و نیاز های دانش آموزان رابطه مستقیم و بیشتر تناسب وجود دارد. مطالب مطرح شده در کتاب دین و زندگی تا اندازه زیادی در پاسخ گویی نیازهای اساسی دانش آموزان موفق بوده است. طرح مطالب دین وزندگی تا اندازه زیادی بر ا ندیشه ، اخلاق و اعمال دانش آموزان مؤثر بوده است. کلید واژگان: آموزش و پرورش، کتاب دین و زندگی 1، دانش آموزان، تربیت دینی. مقدّمه بشر در عصر حاضر در چالش با بزرگترین بحران ها می-باشد. و همواره از بحر انی به بحران دیگر نقل مکان می-کند. و بساری از جوامع نیز بحران های خود را به جوامع دیگر صادر می کنند که بعضی از این بحران ها در جهان بیرونی و واقعی است و بعضی دیگر بحران های درونی است که به مراتب شدیدتر، پیچیده تر و فاجعه آمیز تر است؛ مانند بحران هویتی، بحران معنویت، بحران ارزش ها، بحران در انتخاب هدف، بحران در کلّیّت خویش، بحران در معرفت دینی، بحران در آیین اخلاق و آداب اسلامی و... از همه ی این بحران ها مصیبت بارتر که بنیان درون و بیرون آدمی را از هم گسسته و او را به تباهی کشانیده، همان بحران در "تربیت دینی" در قالب حس مذهبی و نیاز خداجویی اوست. بحرانی که وحدت درونی او را به تفرقه و تشتّت کشانده و دل او را به اضطراب دائمی مبتلا ساخته و باعث گم گشتگی انسان از آیین حنیف و فطرت الهی شده است. تنها راه فرار از این بحران ها و بن بست ها روی آوردن عمیق و عاشقانه به خویشتن خویش و فطرت اصلی و ازلی است. یعنی روی آوردن به همان کلّیّت و وحدتی که آدمی در آن شکل گرفته است. در حالی که شرایط کنونی از انسان فقط قطعاتی از پاره های انسانی به جای مانده است؛ انسانی که از جامعیّت، سیّال بودن و کلّیّت خویش خارج گشته است. در حال حاضر انسان "دین" را که وحدت بخش ابعاد پراکنده و متفرق زندگی بشر می باشد، از دست داده است و بینش الهی را که افق حیات را از ازل تا ا بد در برابر او می گشاید، رها ساخته و به بینش تنگ نظرانه ی علم جزم اندیش بسنده کرده و تراکم اطلاعات بیرونی را جایگزین تحول معرفت بیرونی نموده است. امروزه فرهنگ بشریت سطحی و دانش او خطرناک شده است؛ زیرا از لحاظ تکنیک و صنعت پیشرفت نموده و از نظر معنا و هدف به غایت فقیر و ضعیف گشته است و هم چنین یکپارچگی، وحدت و تعادل روانی انسان که از ایمان الهی، شوق دینی و احساس عرفانی بر می خاست، از میان رفته است. تفاوت عظیمی است میان انسانی که دین ندارد و انسانی که دین خود را گم کرده یا آن را درک نکرده است. اقوام فراوانی هستند که دین دارند اما آن را گم کرده و از آن غافل مانده اند، انسان دین گم کرده یا غافل شده ی از آن در واقع هویت بشری و الهی خویش را گم کرده است؛ به همین د لیل نه تنها از طبیعت و از خدا گسسته، بلکه از خود نیز گسسته است. زیرا وقتی کسی خدا را نمی شناسد، چگونه می-تواند خود را بشناسد؟ و چون خود را نمی شناسد، چگونه می-تواند دیگران را بشناسد؟ و بر همین اساس است که امام علی (ع) می فرمایند: "مَعرِفَهُ النَّفسِ أنفَعُ المَعارِفِ" "شناخت خود، سودمندترین شناخت هاست". و یا در جای دیگر امام باقر (ع) می فرمایند: "و لا مَعرِفَهَ کَمَعرِفَتِکَ بِنَفسِکَ" "هیچ شناختی همچون شناخت وجود خود نیست". بنابراین وضعیت تعلیم و تربیت در جامعه ی معاصر نیز به این گرفتاری بیشتر دامن زده است و تنها تکیه گاهی که ممکن است این وضع را تعدیل بخشد و امیدی تازه در روح نسل آینده بدمد، روی آوردن مجدد بشریت به مسائل اخلاقی، ارزشی، معنوی، دینی و بازگشت به جایگاه خلیفه اللهی انسان در کره زمین است. یکی از چیزهایی که انسان آن را گم کرده یا ازآن غافل شده این است که بازسازی کرامت مقام الهی او و شرافت وجدانش مستلزم بازگشت به اخلاقیات و ارزش های الهی است. زیرا با نگاهی به تاریخ گذشته و تاریخ تکامل بشریت مشخص می شود که بزرگان، اندیشمندان و برجستگان تاریخ که واجد جاودانگی در اثر گذاری های تربیتی خود بر نسل های بعدی شده اند، کسانی بوده اند که به این ارزش ها تأسّی جسته و همه ی این بزرگی ها مرهون تربیت دینی آنان بوده است. امّا در جامعه ای که ما در آن زندگی می کنیم در فضایی از ارزش های دینی و شعائر مذهبی قرار گرفته و تمام تلاش و کوشش دستگاه تعلیم و تربیت کشور نیز معطوف به تقدّم پرورش دینی بر دیگر امور است و قرار بر این است که این فرهنگ و معارف دینی از این وادی به سراسرِ جهان عرضه شود و این جامعه، الگو و اسوه ای حسنه برای دیگر جوامع باشد. علی رغم همه ی تلاش های اندیشمندان تعلیم و تربیت بعد از انقلاب اسلامی مسأله اساسی این جاست که آیا گرایش های دینی و باورهای درونی افراد نسبت به دین، آن گونه که اهداف مقدس مسئولان ایجاب می کند رو به افزایش است یا بر عکس ممکن است روندی خلاف انتظار داشته باشد؟ مثلاً در بخش تعلیم و تربیت دانش آموزان با همه ی تغییرات محتوایی در کتاب های درسی و پررنگ نمودن شعائر مذهبی در مدارس و تقویت آموزش های دینی و قرآنی و ترویج همه جانبه ی آن در فضای درون و برون مدرسه، آیا گرایش های دینی دانش آموزان افزایش یافته است؟ آیا دینی کردن دانش آموزان به دینی شدن آن ها منجر شده است؟ روش هایی که برای تربیت دینی دانش آموزان به کار گرفته شده تا چه اندازه مورد پژوهش قرار گرفته است؟ آیا این روش ها باعث رغبت دانش آموزان به ارزش های دینی می شود یا نتیجه ی عکس را به دنبال دارد؟ این سؤالات و صدها سؤال دیگر، دل مشغولی همه ی دردمندان دین داری است که خواهان حاکمیت قلبی و درونی و باطنی ارزش های دینی در عمق وجود افراد جامعه مخصوصاً نسل آینده، همان دانش آموزان عزیز امروز می باشد. پاسخ پژوهشی به این سؤالات روشن کننده ی افق آینده ی نظام تعلیم و تربیت کشور جهت رسیدن به روش های بنیادین و کار آمد تربیت دینی می باشد که در این تحقیق سعی شده است براساس فرضیاتی در قالب آیات شریفه ی قرآن و احادیث و روایات معصومین (ع)، به میزان دستیا بی به سؤالات فوق در جهت رسیدن به هدف والای تربیت دینی پرداخته شود و میزان تأثیر پذیری دانش آموزان از کتاب های دین و زندگی مطالعه شود. نتایج و دستاوردها

هر مکتبی با توجه به دیدگاهی که نسبت که به انسان دارد، دارای اهدافی است. دین مبین اسلام که آخرین دین و کامل­ترین ادیان الهی است، دارای راهکارهای عملی برای پرورش همه جانبه­ی استعدادهای انسان می­باشد. از نظر اسلام ابتدا باید انسان و ابعاد وجودی، نیروها و استعدادهای او را شناخت و آن­گاه به تربیت او پرداخت، زیرا شناخت حقیقت وجودی انسان مشکل است و هیچ انسانی نمی­تواند شناخت کاملی از انسان و نیازهای دنیوی و اخروی او داشته باشد. بنابراین خداوند متعال که آفریننده­ی انسان و ربّ و پرورنده­ی حقیقی اوست، برنامه­ی تربیتی انسان را تعیین فرموده و توسط پیامبرش به انسان ابلاغ نموده است. در این راستا زندگی پیامبر اکرم (ص) و دیگر ائمه­ی معصوم (ع) و سیره­ی تربیتی آن­ها همانند ستاره­ای فروزنده و روشنگر، شیوه­ها و روش­های عملی دینداری و پرورش دینی را به ما نشان می­دهد تا با پیروی از آن­ها به هدف غایی و برتر یعنی قرب الهی برسیم.

از مطالعه و بررسی این پژوهش نتایجی به دست می­­آید که امیدوار است برای استفاده ­کنندگان مفید واقع گردد. در فصل اوّل تعاریف و مصادیق چندی از تربیت و پرورش آورده شده است که می­توان گفت تربیت عبارت است از ایجاد مقتضیات و رفع موانع برای آن­که استعدادهای ا­نسان در جهت کمال حقیقی شکوفا شود. در ادامه عوامل مؤثر در تربیت بیان شد که عبارت است از: وراثت، گزینش همسر، بارداری، شیر، غذا، خانه و خانواده، رفاقت و معاشرت، مدرسه، اجتماع، رسانه­ها، شغل و کار، عبادت و... .

در ادامه ­ی فصل اول به موضوعاتی از قبیل اصول و مبانی تربیت دینی، مراحل تربیت دینی از دیدگاه رسول مکرم اسلام (ص) و اوصاف تربیت دینی پرداخته شد. بنابراین با توجه به موضوعات بیان شده در فصل دوم نتایج زیر به دست می­آید:

فرآیند تربیت دینی و اجرای آن وابسته به مبانی و اصولی است که این موضوع براساس آن می­باشد. هر چه روش اجرای تربیت به اصول حاکم بر فرآیند تربیت دینی نزدیک­تر باشد، نتیجه­ی به دست آمده برای فراگیران راحت­تر، ملموس­تر و دقیق­تر خواهد بود.

باید در سیره ­ی تربیت دینی تفاوت­های فردی کودکان و نوجوانان، رابطه­ ی تربیت دینی با عادت شناخته شود، به رشد عقلی کودک و استدلالات او توجه گردد و در راه رسیدن به هدف الگوهایی برایش مهیا شود.

هر اندازه تربیت ساده، تدریجی، مستمر، آگاهانه، معتدل و با احترام صورت گیرد، نتیجه­ی به دست آمده برای مربّی و متربّی شیرین­تر و بادوام­تر خواهد بود.

در فصل سوم، نمودارها و جداول مربوط به پرسشنامه به طور شماتیک نمایش داده شد که حاصل تجزیه و تحلیل داده­ها می­باشد.

در ادامه­ ی این فصل براساس متغیّرهای موجود در فرضیات تحقیق به تجزیه و تحلیل متغیّرها پرداخته شده است. این متغیّرها عبارت است از:

متغیّر تناسب محتوای کتاب با نیاز دا­نش­آموزان

متغیّر نیاز­های اساسی دانش­آموزان

متغیّر اندیشه، اخلاق و اعمال دانش­آموزان.

بر اساس تحلیل صورت گرفته در فصل سوم این نتایج از پاسخ دا­نش­آموزان به دست آمده است:

این متغیّر در سؤال­های 1تا 15 ذکر شده است و از مجموع 472 نفر دا­نش­آموز بطور کلی 52/10 درصد از کل نمونه تناسب میان محتوای کتاب دین و زندگی و نیازهای دانش­آموزان را در حد بسیار کم، 63/15 درصد در حد کم، 77/30 درصد در حد متوسط، 83/26 درصد در حد زیاد و 32/16 درصد در حد بسیار زیاد ارزیابی کرده­اند.

با توجه به نتایج حاصل از تحلیل داده­ها مشاهده می­گردد به طور کلی 66/9 درصد از کل نمونه میزان پاسخگویی مطالب مطرح شده در کتاب دین و زندگی به نیازهای اساسی دانش­آموزان را در حد بسیار کم، 13 درصد در حد کم، 38/27 درصد در حد متوسط، 4/28 درصد در حد زیاد و 56/21 درصد در حد بسیار زیاد ارزیابی کرده­اند .

با توجه به نتایج به دست آمده از تحلیل داده­ها مشاهده می­گردد به طور کلی 95/10 درصد از کل نمونه تأثیر کتاب دین و زندگی بر اندیشه، اخلاق و اعمال دانش­آموزان را بسیار کم، 95/16 درصد کم، 47/32 درصد متوسط، 04/26 درصد زیاد و 59/13 درصد خیلی زیاد ارزیابی کرده­اند.

فهرست مطالب فصل اول:تعاریف و مفاهیم بنیادین چکیده مقدّمه 1 کلیات تحقیق 6 بیان مسأله 7 اهداف تحقیق 8 اهمیت موضوع 9 پیشینه علمی تحقیق 9 سؤالات تحقیق 15 فرضیههای کلی تحقیق 15 ضرورت انجام تحقیق 16 مراحل و روش تحقیق 17 جامعه آماری تحقیق 19 نوآوریهای تحقیق 20 فصل دوم: 22چارچوب نظری و پیشینه پژوهش مقدّمه 23 1-1- واژه شناسی 24 1-1-1- تعریف لغوی تربیت 24 1-1-2- تعریف اصطلاحی تربیت 28 1-1-3- اهمیت و ضرورت تربیت دینی دانش آموزان 31 1-1-3-1- نقش ایمان در تربیت دینی 36 1-1-3-2- جایگاه تربیت دینی و نقش آن در آرامش روان 38 1-2- اصول و مبانی تربیت دینی 42 مقدمه 42 1-2-1- اصول و مبانی تربیت دینی 43 1-2-1-1- اصل سهولت 43 1-2-1-2- اصل تدریج 44 1-2-1-3- اصل مداومت و استمرار 45 1-2-1-4- اصل آگاهی بخشی 46 1-2-1-5- اصل تفاوتهای فردی 46 1-2-1-6- اصل اعتدال 47 1-2-1-7- اصل احترام 48 1-2-1-8- فراهم آوردن زمینه برای به فعلیت رسیدن تواناییهای بالقوهی فرد 49 1-2-1-9- توجه به سیر رشد كودكان و نوجوانان در ابعاد شناختی و عاطفی و تأثیر عامل سن در این رابطه 51 1-2-1-10- رابطهی تربیت دینی و عادت 52 1-2-1-11- توجه به رشد عقلی كودك و نقش تعقّل و استدلال در تربیت دینی 53 1-2-1-12- نقش الگو در تربیت دینی 54 1-3- عوامل مؤثر در تربیت 56 1-3-1- عامل وراثت 57 1-3-2- گزینش همسر 59 1-3-3- بارداری 60 1-3-4- شیر 62 1-3-5- غذا 62 1-3-6- خانه و خانواده 63 1-3-7- رفاقت و معاشرت 63 1-3-8- مدرسه 65 1-3-9- اجتماع کلان 67 1-3-10- رسانهها 69 1-3-11- شغل و کار 70 1-3-12- عبادت 71 1-4- دین 73 1-4-1- واژهی دین از نظر لغت 74 1-4-2- تعریف دین در اصطلاح 75 1-4-3- تعاریف ماهوی دین 77 1-4-4- تعاریف روانشناختی و جامعهشناختی از دین 78 1-4-5- دین از نظر دانشمندان غرب 80 1-4-6- شناخت حقیقت دین 81 1-5- تربیت دینی 84 1-5-1- اهداف تربیت دینی در آموزش و پرورش 87 1-5-2- مراحل تربیت دینی از دیدگاه حضرت رسول اکرم (ص) 90 1-5-2-1- مرحلهی سیادت 91 1-5-2-1-1- میل شدید به بازی 91 1-5-2-1-2- فرماندهی و ادارهی دیگران 92 1-5-2-2- مرحلهی اطاعت 93 1-5-2-2-1- ادب پذیری 93 1-5-2-2-2- آموزش پذیری 94 1-5-2-3- مرحلهی وزارت 95 1-5-2-3-1- رشد جهشی احساسات 95 1-5-2-3-2- گرایش به درستکاری 96 1-5-2-3-3- شایستگی مشورت 96 1-5-2-3-4- ابراز وجود 96 1-5-3- اوصاف تربیت دینی 96 1-5-3-1- شمول و فراگیری 97 1-5-3-2- وحدت هدف و مسیر 98 1-5-3-3- اجتهاد پذیری 100 1-5-3-4- آینده گرایی 101 نتیجه بحث 102 1-5-4- ریشه های تربیت ناپذیری دینی 103 1-5-4-1- آسیب های وراثتی 103 1-5-4-2- آسیب های محیطی 104 1-5-4-3- آسیب های ناشی از تغذیه 104 1-5-4-4- آسیبهای ناشی از مربیان 105 1-5-4-5- روشهای آسیب زا 105 1-6- معرفی استان تهران 107 1-6-1- موقعیت و وسعت 107 1-6-2- آب و هوا 108 1-7- آشنایی با فرهنگ و نژاد استان تهران 109 1-7-1- جمعیت 109 1-7-2- نژاد 110 1-7-3- زبان گویش 111 1-7-3-1- گویش کردی کلهری 111 1-7-3-2- گویش کردی اورامی 112 1-7-3-3- گویش کردی سورانی 112 1-7-3-4- گویش لکی 112 1-7-4- مذهب 113 1-8- مقتضیات دورهی نوجوانی 114 مقدمه 114 1-8-1- نیازهای دورهی نوجوانی 115 1-8-1-1- نیاز به مهربانی و محبت 116 1-8-1-2- نیاز به امنیت و آسایش خاطر 117 1-8-1-3- نیاز به احساس تعلق داشتن و مورد قبول گروه همسالان واقع شدن 118 1-8-1-4- نیاز به قابلیت و احترام 119 1-8-1-5- نیاز به استقلال 120 1-8-1-6- نیاز به تشخیص و قدردانی 120 1-8-1-7- نیاز به مذهب و فلسفهی حیات 121 1-8-1-8- نیاز به داشتن هدفی مشخص در زندگی 121 1-8-1-9- نیاز به احساس هویت و شناخت خود 122 1-8-1-10- نیاز به احساس رشد، کمال و خودشکوفایی 122 1-8-2- جامعه آماری تحقیق و بررسی نیازهای دورهی نوجوانی با مطالب کتاب درسی 123 تحلیل ، نقد و بررسی داده های جامعه آماری 125 2-1- اصول حاکم بر برنامهی قرآن و تعلیمات دینی دورهی متوسطه 126 2-2- معرفی کتاب دین و زندگی (1) 128 2-3- نقد و برسی محتوای کتاب دین و زندگی (1) 130 2-4- بررسی شیوه های مرسوم در تحلیل آمار 138 فصل سوم: مقدمه 138 2-4-1- شیوه پژوهش 138 2-4-2- جامعهی آماری 139 2-4-3- معیارهای جامعه آماری 140 2-4-4- جنسیت 140 2-4-4-1- رشته تحصیلی 140 2-4-4-2- سن 140 2-4-4-3- وضعیت اقتصادی 141 2-5- بررسی سؤالات طراحی شده 142 2-5-1- روایی ابزار اندازه گیری 142 2-5-2- اعتبار پرسشنامه 143 فصل چهارم 2-5-3- روش آماری تجزیه و تحلیل اطلاعات 144 2-5-4- آمار توصیفی 146 2-5-4-1- ویژگی‌های جمعیت شناختی پاسخدهندگان 146 2-5-5- توزیع فراوانی و درصد پاسخ به سؤالات پرسشنامه 148 2-5-6- تناسب محتوای کتاب با نیاز دانش آموزان 193 2-5-7- نیاز های اساسی دانش آموزان 193 2-5-8- اندیشه، اخلاق و اعمال دانش آموزان 195 2-5-9- آمار استنباطی 196 2-5-10- فرضیات پژوهش 197 2-5-10-1- فرض اول 197 2-5-10-2- فرض دوم 198 2-5-10-3- فرض سوم 200 2-5-11- تجزیه و تحلیل متغیّرهای تحقیق 202 2-5-11-1- متغیّر تناسب محتوای کتاب با نیاز دانش آموزان 202 2-5-11-2- متغیّر نیاز های اساسی دانش آموزان 203 2-5-11-3- متغیّر اندیشه، اخلاق و اعمال دانشآموزان 203 فصل پنجم:نتیجه 205 نتایج و دستاوردهای تحقیق 206 محدودیتهای تحقیق 210 فهرست منابع 211 الملخص 217 Abstract 219