بررسی تاثیر قدرت های منطقه بر بحران و تحولات سوریه

از آغاز سال 2011، خاورمیانه و شمال آفریقا شاهد تحولات اساسی و آبستن تغییرات جدی بوده است. در پی جنبش های مردمی و تحولات جدید در خاورمیانه و شمال آفریقا بسیاری از نظام های سیاسی و نظم منطقه ای تغییر یافته و الگو های مختلفی از تحولات در کشورهای مختلف رخ داده است که تفاوت های زیادی با هم داشته اند. در میان وضعیت سوریه با تمام کشورهای دیگر متفاوت است.

در خصوص شکل گیری بحران سوریه مشخص گردید که اعتراضات این کشور در ابتدا عمدتاً خودانگیخته، خودجوش و الهام گرفتن از سایر انقلاب ها بود و به نظر می رسید که هیچ سازمان کنترل کننده ای یا رهبران شناخته شده ای وجود نداشته باشد و حتی کانون ایدئولوژیکی اپوزیسیون نیز فراتر از شعارهایی که خواهان پایان سرکوب و فساد است، نامشخص بود. همچنین مرکز ثقل اعتراضات به شکل عمده در مناطق حاشیه‎ای، پیرامونی و شهرهای کوچک سوریه برای مبارزه با فساد، انجام اصلاحات و کسب آزادی بوده است. اگر چه اعتراضات مردم به دلیل وادار کردن نظام به اصلاحات داشت به نتایج قابل قبول می رسید اما به تدریج و با نقش آفرینی کشورهای خارجی، این وضعیت در سوریه تغییر پیدا کرد به گونه ای که با حمایت های مالی، لجستیکی و تسلیحاتی بازیگران منطقه از جمله ترکیه، عربستان و قطر از مخالفان نظام و هچنین با ورود اسلحه از کشورهای مجاور و تجهیز و تسلیح معارضین سوری به تدریج بر اعتراضات خشونت آمیز تشدید می شد.

بدون تردید سوریه با توجه به موقعیت استراتژیک و ژئواستراتژیک خود همواره در طول تاریخ کانون توجه کشورهای بزرگ و استعمارگر بوده و بحران کنونی آن که از مارس 2011 شکل گرفت؛ سبب شده است که بسیاری از بازیگران بین المللی را به سمت و سوی خود سوق دهد. بازیگران فعال در بحران سوریه سعی دارند که با بهره برداری از حوادث خونین جاری در سوریه اهداف و خواسته‌های مورد نظر خود را در این کشور محقق سازند. علاوه بر آن طی سالهای اخیر قطب های قدرت منطقه ای در خاورمیانه شکل گرفته که قدرت و نفوذ آن‌ها در طول زمان و بر اساس رویدادهای منطقه ای و بین المللی با تغییر و تحول همراه بوده است. در این ارتباط، می‌توان به مثلث قدرت ایران، ترکیه و عربستان اشاره کرد که هر یک از این بازیگران در پی آن هستند که از اتفاقات پیش آمده در منطقه بهترین استفاده را نموده و تحولات را به سمت و سوی منافع ملی خود جهت دهند. در مورد بازیگران منطقه ای فعال در پرونده سوریه علاوه بر ایران، ترکیه و عربستان، قطر نیز سعی کرده است که در پرونده مربوط به بحران سوریه نقش فعال داشته باشد.

فهرست مطالب

فصل اول : کلیات تحقیق
1-1- طرح و تبیین موضوع 1
1-2- اهمیت و ضرورت تحقیق 2
1-3- سوال اصلی تحقیق 2
1-4- فرضیه اصلی تحقيق 3
1-5- تعريف مفاهيم و اصطلاحات تحقيق 3
1-5-1- قدرت منطقه ای 3
1-5-2- بحران 3
1-5-3- موازنه قدرت 3
1-5-4- ژئوپلیتیک 4
1-5-5- بیداری اسلامی 4
1-6- سوابق تحقیق 4
1-7- متغیرهای تحقیق 6
1-8- روش تحقیق 6
1-9- موانع و محدودیت های تحقیق 6
1-10- سازماندهی تحقیق 6

فصل دوم : چارچوب نظری
2-1- مقدمه 9
2-2- تاریخچه موازنه قدرت 10
3-2- شیوه های تامین و حفظ موازنۀ قدرت 11
4-2- رویکردهای نظری به موازنه قدرت 13
2-4-1- نظریه کلاسیک واقع گرا 13
2-4-2- تلقی نو واقع گرایانه از توازن قوا 15
2-5- موازنه قوا و مطالعات منطقه ای 20
2-6- نقش مؤلفه های ژئوپلیتیکی در موازنه منطقه ای 21
2-7- نظم های منطقه ای 22
2-7-1- تعریف منطقه 22
2-7-2- ساختار نظام های منطقه ای 22
2-7-3- ساختار نظام موازنه قدرت در منطقه خاورمیانه 24
2-7-4- ائتلاف ها و محورهای منطقه ای 25

3-1- ژئوپلیتیک سوریه 28
3-2- سیری در تحولات سیاسی سوریه 30
3-3- چگونگی شکل گیری بحران سوریه 35
3-4- سطوح تحلیل بحران سوریه 39
3-4-1- سطح تحلیل داخلی 39
3-4-1-1- شکاف مذهبی- طایفه ای 39
3-4-1-2- شکاف سیاسی 40
3-4-1-3- شکاف اقتصادی 40
3-4-2- سطح تحلیل فرامنطقه ای 41
3-4-3- سطح تحلیل منطقه‎ای 44

بخش اول: نقش ترکیه در بحران سوریه
4-1- مقدمه 48
4-2- روابط ترکیه و سوریه در دوران معاصر 49
4-3- عوامل اختلاف انگیز در روابط ترکیه و سوریه 51
4-3-1- اختلاف ارضی بر سر استان هاتای 51
4-3-2- مسأله تقسیم آب 52
4-3-3- مسأله کردها 53
4-4- تحولی کوتاه در روابط دو کشور 55
4-5- نگاه دوباره ترکیه به خاورمیانه 56
4-6- رویکرد سیاست خارجی ترکیه در قبال بحران سوریه 57
4-6-1- مرحله ی اول؛ نصحیت و ارشاد 58
4-6-2- مرحله ی دوم؛ تهدید و فشار 58
4-7- دلایل تغییر رویکرد سیاست خارجی ترکیه در قبال تحولات سوریه 62
4-7-1- توجه به منافع ملی 62
4-7-2- ایفای نقش رهبری 63
4-7-3- ایجاد تغییر در موازنه ی منطقه ای 64
4-8- چالش ها و فرصت های ترکیه نسبت به رویکرد خود در تحولات سوریه 66
بخش دوم: نقش عربستان سعودی در بحران سوریه
4-9- روابط عربستان سعودی و سوریه 70
4-10- رویکرد سیاست خارجی عربستان سعودی در قبال بحران سوریه 70
4-11- رویکرد تهاجمی به نظام وحمایت از معارضین 72
4-12- دلایل اتخاذ رویکرد تهاجمی عربستان در قبال تحولات سوریه 75
4-12-1- رقابت های منطقه ای و بین المللی، عربستان و سوریه 75
4-12-2- اختلافات ایدئولوژیکی: تقابل مقاومت با محافظه‌کاری عربی 76
4-12-3- نزدیکی استراتژیک سوریه با ایران 77
4-12-4- رقابت با ایران و تغییر در موازنۀ قدرت منطقه ای 79
4-13- چالش ها و فرصت های عربستان سعودی نسبت به رویکرد خود در تحولات سوریه 81
بخش سوم: نقش قطر در بحران سوریه
4-14- کوچکِ بلند پرواز 84
4-15- رویکرد سیاست خارجی قطر در قبال بحران سوریه 85
4-16- سازوکارهای قطر در بحران سوریه 87
4-16-1- منابع مالی 87
4-16-2- شبکه الجزیره 88
4-16-3- دخالت های نظامی 89
4-17- چالش ها و فرصت های قطر نسبت به رویکرد خود در تحولات سوریه 91
4-18- نتیجه گیری 92

5-1- مقدمه 94
5-2- روابط ایران و سوریه 95
5-3- اهمیت نقش ایران در بحران سوریه 98
5-4- رویکرد ایران در قبال بحران سوریه 100
5-5- دلایل حمایت جمهوری اسلامی ایران از سوریه 103
5-6- چالش ها و فرصت های ایران نسبت به رویکرد خود در تحولات سوریه 108
5-7- نتیجه گیری 110
یافته ها و نتیجه گیری 111

منابع و مآخذ 117
منابع فارسی 117
منابع عربی 122
منابع انگلیسی 123
چکیده انگلیسی 124