تزیینات خانه های قاجار و پهلوی و بررسی نمونه هایی از آنها

معماری
دانلود پایان نامه رشته معماری تزیینات خانه های قاجار و پهلوی و بررسی نمونه هایی از آنها چکیده: آثار هنری بازمانده نشان می دهد که مردم ایران در تمام ادوار تاریخ، همواره زندگیشان با ذوق و سلیقه و زیباپرستی همراه بوده و کلیه وسایل مادی زندگی آنان از بزرگ و کوچک، جزئی و کلی با تزیینات و زیبایی دلفریب توام بوده است. عشق به زیبائی و برگرفتن عبرت در تمام دوره ها، موضوع اساسی هنرهای سنتی این سرزمین بوده است، چندان که دستهای هنرمندان، همیشه و در همه جا زیبایی طبیعی و چهره طبیعت را به صورت طرح ها و نقش ها به کاشی، منبت، سفال، مینیاتور و فرش و صفحات کتاب، بافته ها و ... منعکس کرده اند. هنرهای گوناگون با زندگی پیوستگی دارد و انواع هنرها نیز با یکدیگر پیوند دارند. شیوه تجزیه و تقسیم که امروزه معمول است، شاید در گذشته از نظر هنرمند ایرانی حیرت آور بوده است. هر هنری از هنر دیگر مشتق است. اغلب موضوع نگارگری یا سرودن شعر همسانی داشته و شاعر و نقاش هر یک نکاتی از الهامات خود را به دیگری القاء می کردند، ایثار و فروتنی هنرمندان ایرانی حیرت آور بوده، در بند شهرت و نام خود نبودند، تنها یک امضا، آن هم با نام مستعار و یا کوچک هنرمند پای آثار بود. هنرهای ایرانی به ویژه هنرهای سنتی ایران، هنر گمنامی و بی نشانی بوده است و بدین جهت در صراحت، اعتبار و صداقت پیشرفت قابل توجهی کرده است. هنرهای سنتی ایران بر تزیین مبتنی است. از همان آغاز، هنرمندان توانسته اند، نقوش و طرح هایی را که نشانه و کنایه از اشکال و آثار خارجی است، ارائه دهند و این شیوه از دیدگاه فلاسفه امری اساسی و خاص ذهن بشری است، در این شیوه مسائل خارج از ذهن ما نقوش و طرحهایی مصور می شود که آنها را تعبیر و تفهیم می کند. این گونه نقوش همان اشیاء را به صورت انتزاعی نشان نمی دهد، بلکه جنبه های عاطفی هنرمندان را جلوه گر می سازد.(مهرپویا،1373 :2 )از دوران های پیشین و یا به عبارتی دوران باستان در ایران، آثار بی شماری در زمینه هنر معماری و نقوش برجسته بر جای مانده است كه در عصر حاضر به نام های تخت جمشید، نقش رستم، نقش رجب، طاق بستان، معبد چغازنبیل، تنگ سروك، كوه خواجه، تخت سلیمان، شهر سوخته و... و... با افتخار و شكوه فراوان معرفی می شوند. هر یك از این آثار شاخص ارزنده و گرانبهایی از هنر معماری عهد باستان بوده و در درون خویش نمونه هایی از كاخ ها، تالارها، مقابر پرشكوه، معابد و تندیسهای سنگی زیبا را عرضه می دارند كه با رنگ و بوی خاص و دلپذیری آرایش یافته و در مجموع تبلور یادمان و یادگار مردم هنرمند و هنردوست این مرز و بوم و بیانگر احساسات و ارواح والای هنرمندانی به شمار می روند كه با سعی و تلاش وافر فضاهای مورد اشاره را با طرح های تزئینی مختلف زینت و جلوه ای زیبا بخشیده اند. عامل تزئین، به عنوان آرایش بنا یا هر اثر هنری كه نشان دهنده اعتلای هنر باشد، در هر زمان با توجه به شهود و كشف عوامل توسط هنرمند در دوران های مختلف پیشین فرق داشته است. به طور مثال اگر از دوران پیش از تاریخی بخواهیم مطلبی را عنوان نماییم تا روشن شود از چه عنصر یا عاملی برای تزیین سود می جسته اند، درمی یابیم كه در عصر سنگ به لحاظ فراوانی آن نه تنها در ایجاد مسكن های ابتدایی از این ماده استفاده می شده بلكه از قطعات كوچكتر به خاطر جنبه های تزیینی بهره برداری می شده و در اعصار جلوتر از عصر سنگ، دوران استقرار در دشت و هزاره پنجم، چهارم و سوم ق.م به ترتیب با كشف معادن مختلف و استفاده از منابع طبیعی و غیرطبیعی نظیر چوب، خشت، آجر در ساخت و سازها بهره جویی شده و برحسب سلیقه و ذوق هنرمند یا سازنده بنا تزیین آن نیز متفاوت بوده است. برحسب تحقیقات و بررسی های انجام یافته و بر اساس آثار مكشوفه از حفاریها و كاوشهای علمی ابتدایی ترین عناصر تزیینی بر روی ظروف سفالی نقش بسته است كه نمونه های این گونه آثار را با تزیین مختصر در داخل موزه ایران باستان می توانیم ملاحظه نماییم كه بیشتر جنبه های جزیی داشته و بنا به میل و آرزوهای افراد سازنده آن، زینت بخش آن ظروف گشته است. مشاهده این موتیف ها می تواند برای هر بیننده صاحب ذوقی، تصور و فكری كه سازنده و طراح آن داشته روشن نماید از جمله صحنه های شكار، مراسم تدفین و یا شادی، سمبل خدایان در سایر موتیفهای طراحی شده بر این گونه سفالینه ها. کلمات کلیدی: تزئینات معماری ایران تزیینات خانه های قاجار تزیینات خانه های پهلوی مقدمه: در دوران تاریخی، مساله تزیین بناها بیشتر مورد توجه واقع شد و چه بسا بیشتر آثار هنری به لحاظ تزییناتی كه دارند، زیبایی و جذابیت خاصی یافته اند. این مورد در آثار معماری و نقوش برجسته كه در معماری كاخ ها و قصرها در ایجاد ستون ها به ویژه تخت جمشید و نیز در مجسمه ها و حجاریهای انفرادی مكشوفه در بیستون و یا آثاری دخمه مانند در كرمانشاه و سرپل ذهاب مورد توجه قرار داشته است، به خوبی درك می شود. در این گونه آثار، تزیینات بیشتر در حوالی بنا، روی دیوارها و نقاط دیگر و به طور ساده و گاهی هم به طور اتفاقی به كار گرفته می شده و در تركیب بندی اجزاء معماری و نیز كادربندی ها به نحو چشم گیری دخالت مؤثر داشته اند. با توجه به اینكه تزیینات اولیه بر روی سفال بود، زمانی كه به معماری توجه بیشتری شد، عناصر و موتیفهای تازه تهیه و از وجودشان در پیكره بناها استفاده شد. در ابتدا عناصر تزئینی به صورت بسیار ساده و ابتدایی بود، اما با وفور عناصر و المان های آرایشی در روی نقوش برجسته، در سایر آثار هنری به كار گرفته شد و توسعه طرح های تزیینی و كثرت آن ها موجب گردید تا این گونه موتیفها را به سه دسته هندسی، گیاهی و انسانی تقسیم نمایند.(كیانی: 1376: 78-79). شایان ذکر است به كار بردن این موتیفها در معماری اسلامی به این مفهوم نبوده كه از درهم آمیختن رنگها، مواد، بافتها و درونمایه های طرحها واقعاً لذت می برده بلكه مفهومی بیش از این دارند. هر كدام از این موتیفها ابعاد عمیق تری دارند. تنوعهای بی پایان كه استادكاران اسلامی توانسته اند در نگاره ها گل و گیاهی به كار گیرند و كلمه«آراسبك» را وارد زبانهای اروپایی كردند، خود گویای غنای خلقت خداوند است و اغلب هم به عنوان اشاره ای نمادین به بهشت و خداوند تعبیر می شوند. تزئینات هندسی سطوح و نقوش را در لایه های مختلف به نمایش می گذارند كه ورای قالبی كه آنها را محصور كرده ادامه می یابند و این در هر صورت اشاره ای آشكار به بی كرانگی است.(هیلن برند،1383 :168)در هر صورت، می توان پذیرفت كه برای تزیین هر چیزی اعم از ساختمان و غیره از سیستم خاصی برای تركیب و سپس به صورت یك واحد مشابه درآوردن موضوعات استفاده می شده است كه در ابتدا بسیار ساده و به صورت تصاویر منفرد بر روی سفال ها بوده و كم كم عوامل گوناگون در آن وارد شده است كه ما این عوامل تزیینی را به طور كامل در فرمهای مختلف ایرانی درمی یابیم و شاید تحقیقات و بررسیهای آینده بتواند عوامل و عناصر تزیینی دیگری را غیر از آنچه كه تاكنون داشته ایم به ما ارایه دهد.(كیانی: 1376: 80). تزئینات معماری ایران به همان وسعت ارتباطات ایرانیان است، آنان از همه کسب فیض کردند: از غرب آسیا، بین النهرین، آشور و مصر و به همان اندازه از شرق، از کتیبه های داریوش در شوش و حجاریهای هخامنشی می دانیم که بسیاری مضمونها در همه مشترک بوده، گل آفتابگردان و حلقه بالدار نماد اهورا مزدا در اصل مصری است و از زمان ساسانیان ایرانیان طرحهای منسوجات را از شرق وارد کردند و شاید طاقنمای نوک تیز و طرح های طاق زنی مانند حجاریهای زیبا از هند آمده باشد. تصویر هایی مانند اژدها و سیمرغ و نوار ابر چینی متداول در کاشی و فرش و نسخه های خطی از سده های میانه و پس از آن از چین آمد. روم در افکار و فنون پیکرتراش ایرانی سهیم بود و ویژگیهای هلنیستی از سده های بعد از حمله اسکندر در ایران انتشار یافت ولی هیچکدام از این تاثیرات غربی اثرعمیقی در عادات مردمی نگذاشت که برایشان نقشهای نمادی و مجرد جاذبه ای بیشتر و بیشتر داشت. جذب این مضمونها و سبکهای گوناگون بقرنج و غالبا مهم بوده، ولی منشاء آنها هر چه باشد سرانجام در گنجینه هنر ایران جذب و از لحاظ ماهیت و کاری ایرانی شدند. در طی قرنها جز چند استثناء طرحهای ایرانی همچنان واضح و منطقی باقی ماند که از سر فکر و با قدرت تجسم طراحی شده بود پیچیده ترین عنصر اسلامی براساس مضمونهای آشنا و سنتی ساخته شد. درخت مقدس، نیلوفر آبی به هزاران صورت و تاک مواجی که به درون تاب می خورد، نقشهای برگ و گل به اقسام گوناگون و شبکه های دقیق هندسی پدید آمده از ستاره های شش یا هشت پر. مضمونهای مقدماتی سه تاست: گیاه نمادی و شکلهای طبیعی (که از دوران پیش از تاریخ بیانگر باروری و نعمت بوده) طرحهای هندسی (به ویژه از زمان پارتیان به بعد که تا مدتی ناشی از تاثیر یونانی و رومی و روابط با چین بود) حکاکی از به کارگیری شکلهای تودرتو و مشبک و ترکیبات خطاطی (از عصر اسلامی) ... برای ایرانیان قراردادها، سنتها وضابطه های آرایش مانع شمرده نمی شد بلکه به عنوان راهنما یا پشتیبانی برای ابتکار و تنوع بود.(پوپ،1370 :134 ) فهرست مطالب 4-1تزئینات 4 4-1-1تزئینات از لحاظ شکل 8 تصاویر انسان 10 اشکال حیوانی 11 ترکیبات خطاطی 11 اشکال هندسی 12 ویژگی های تزئین هندسی در معماری 14 4-1-2تزئینات از نظر مواد و مصالح 16 آجرکاری 16 ساختمانهای آجری و خشتی: 17 تكنیك های به كار بردن آجر 20 از سده 4 هجری به بعد در زمینه آجركاری شیوه های گوناگون را آزموده اند كه می توان آن ها را به چند گروه تقسیم كرد: 20 1- رگ چینی: 20 2- گل اندازی: 21 3- گره سازی: 21 4- آجركاری رنگی یا گره سازی رنگی: 21 5- آجركاری خفته و رفته یا(پتگین): 21 6- خوون چینی: 21 7- آجركاری با آجرهای تزئینی نقش دار(مهری): 22 آثار معماری دوران بعد از اسلام ایران را 5 دوره تقسیم می كنند: 22 موتیف های گچبری و مبدا آفرینش آنها 28 آینه كاری 38 سنگ 41 شیشه های رنگی: 43 4-2تزیینات معماری قاجار 43 پیوند بین معماری و آرایه ها را به دو گونه می توان توصیف کرد: 44 4-3تزیینات معماری پهلوی 51 4-4 نمومه هایی از تزیینات خانه های قاجار و پهلوی 55 فهرست منابع و مأخذ کتاب 87 فهرست منابع تصاویر تصویر 4-4-1 ، خانه قوام الدوله نگارنده تصویر 4-4-2 ، خانه قوام الدوله همان تصویر4-4-3 ، خانه قوام الدوله همان تصویر 4-4-4 ، خانه قوام الدوله همان تصویر 4-4-5 ، خانه قوام الدوله همان تصویر 4-4-6 ، خانه قوام الدوله همان تصویر 4-4-7 ، خانه قوام الدوله همان تصویر 4-4-8 ، خانه قوام الدوله همان تصویر 4-4-9 ،خانه قوام السلطنه ، سایت میراث فرهنگی تصویر 4-4-10 ، خانه قوام السلطنه همان تصویر 4-4-11 ، خانه قوام السلطنه نگارنده تصویر 4-4-12 ، خانه قوام السلطنه نگارنده تصویر 4-4-13 ، خانه قوام السلطنه نگارنده تصویر 4-4-14 ، خانه قوام السلطنه نگارنده تصویر 4-4-15 ، خانه مشیرالدوله ، سایت میراث فرهنگی تصویر 4-4-16 ، خانه مشیرالدوله همان تصویر 4-4-17 ، خانه امام جمعه ، نگارنده تصویر 4-4-18 ، خانه امام جمعه همان تصویر 4-4-19 ، خانه امام جمعه همان تصویر 4-4-19/1 ، خانه امام جمعه همان تصویر 4-4-19/2 ، خانه امام جمعه همان تصویر 4-4-19/3 ، خانه امام جمعه همان تصویر 4-4-20 ، خانه امام جمعه همان تصویر 4-4-21 ، خانه امام جمعه همان تصویر 4-4-22 ، خانه امام جمعه همان تصویر 4-4-23 ، خانه امام جمعه همان تصویر 4-4-24 ، خانه امام جمعه همان تصویر 4-4-25 ، خانه امام جمعه همان تصویر 4-4-26 ، خانه امام جمعه همان تصویر 4-4-27 ، خانه امام جمعه همان تصویر 4-4-28 ، خانه امام جمعه همان تصویر 4-4-29 ، خانه امام جمعه همان تصویر 4-4-30 ، خانه ابریشمی غضبانپور، جاسم ، 1370 خانه ایرانی ، سازمان ملی زمین و مسکن ، ص 82 تصویر 4-4-31 ، همان ، ص 83 تصویر 4-4-32 ، خانه اجاق بیات همان ، ص 45 تصویر 4-4-33 ، خانه اجاق بیات همان ، ص 45 تصویر 4-4-34 ، خانه آصف یزدی همان ، ص 50 تصویر 4-4-35 ،، خانه آصف یزدی همان ، ص 50 تصویر 4-4-36 ، خانه قلعی همان ، ص 42 تصویر 4-4-37 ، خانه دارویی همان ، ص 113 تصویر 4-4-38 ، خانه سمیعی همان ، ص 79 تصویر 4-4-39 ، خانه سمیعی همان ، ص 78 تصویر 4-4-40 ، خانه شهشهانی همان ، ص205 تصویر 4-4-41 ، خانه شهشانی همان ، ص 206 تصویر 4-4-42 ، خانه ملک التجار همان ، ص 158 تصویر 4-4-43 ، خانه ملک التجار همان ، ص 159 تصویر 4-4-44 ، خانه باقری همان ، ص 105 تصویر 4-4-45 ، خانه اسدیان همان ، ص 66 تصویر 4-4-46 ، خانه مناف زاده همان ، ص 61 تصویر 4-4-47 ، خانه مناف زاده همان ، ص 62 تصویر 4-4-48 ، خانه امین اسلامی همان ، ص 123 تصویر 4-4-49 ، خانه امین اسلامی همان ، ص 123 تصویر 4-4-50 ، خانه تقوی همان ، ص 109 تصویر 4-4-51 ، نمای خانه ای در تهران نگارنده تصویر 4-4-52 ، نمای خانه ای در تهران همان تصویر 4-4-53 ، نمای خانه ای در تهران همان