تاریخچه قراردادهای نفت ایران و تشریح انواع قراردادهای نفتی

قراردادهای نفتی ایران با دادن امتیازات متعدد به کشورها و افراد متخلف آغاز شد. بارون جولیوس رویتر آلمانی تبار که در سال 1857 به تابعیت انگلستان در آمده بود پس از گفتگو با محسن خان معین الملک با پیشنهاد وزیر مختار ایران موافقت کرد و قرار شد بر‌ای انجام ماموریت نماینده خود (ادوارد کوت) را به ایران بفرستد. گزارش رونالد تامسون کاردار سفارت بریتانیا در تهران حاکی از آن است که رویتر برای آنکه میرزا محسن خان معین الملک را از دادن پیشنهاد مشابه به دیگران منع کند و از حمایت و پشتیبانی وی برخوردار باشد به او و برادرش وعده سهیم شدن در منافع شرکتی را که بر اساس امتیازاتی که تحصیل می‌گردید، داد.

این امتیاز در حقیقیت یکی از نادرترین و عجیب‌ترین امتیازاتی است که از سوی دولتی به یک خارجی تفویض شود به موجب بند یازده آن مقرر شد که دولت ایران به حکم این قرار داد حق مخصوص و امتیاز انحصاری و قعطی استخراج معادن زغال سنگ آهن، مس، سرب، نفت و غیره (به استثنای معادنی که ملک مردم است و معادن طلا، نقره و جواهر) را به رویتر واگذار نماید و در ازای آن پانزده درصد سود خالص هر معدنی را که مورد بهره برداری شرکت قرار می‌گیرد را دریافت می‌کند هم چنین براساس ماده 14 این قرارداد بهره برداری از جنگل‌های سراسر کشور به شرکت انگلیسی واگذار شده و این شرکت متعهد به پرداخت15 درصد سود ویژه به دولت ایران است.

همین دو بند این قرارداد حاکی از این واقعیت است که این قرار داد یکی از زیانبار‌ترین قراردادهای پیش از انقلاب است. این امتیاز به قدری شتابزده تنظیم شده بود که موجب بهت و حیرت اصحاب سیاست انگلستان گردید به گونه‌ای که لرد کرزن در کتاب خودش «ایران و مسأله نفت» نوشت: «وقتی امتیاز رویتر منشر گشت مندرجات آن حاکی از تسلیم کامل و خارق العاده کلیه منابع صنعتی کشور به بیگانگان بود و این کاری بود که هیچ گاه در تاریخ سابقه نداشته و حتی شاید خواب آن را هم کسی نمی‌دیده است».

از نقاط تاریک دیگر این امتیاز، بود که: «در هنگام امضای امتیازنامه، نماینده رویتر، به عنوان پیش شرط پذیرفته شده، متعهد می‌شود وامی به مبلغ دویست هزار لیره از سوی رویتر به شاه پرداخت شود و چون ناصرالدین شاه قصد داشت تا این پول را صرف مخارج سفر اروپائی خود کند، مقرر گردید که رویتر منابع لازم را در شهرهای مسکو، سنت پیترزبورگ، برلین، لندن، پاریس، رم، وین و استانبول در اختیار شاه بگذارد».

فهرست مطالب

تاریخچه صنعت نفت 7
1ـ1 مفاهیم و تعاریف 7
1ـ1ـ1 تاریخچه نفت 7
1ـ1ـ3 ذخایر نفتی 9
1ـ1ـ4 استخراج نفت 10
1ـ1ـ5 کمپانی‌های نفتی 11
1ـ2 تاریخچه قراردادهای نفت ایران 13
1ـ2ـ1 امتیازات نفتی 13
1ـ2ـ2 امتیاز شرکت هاتز 14
1ـ2ـ3 قرارداد دارسی 15
1ـ2ـ4 قرار داد آرمیتاژ اسمیت 16
1ـ2ـ5 الغای امتیاز نفت دارس 17
1ـ2ـ6 امتیاز شرکت استاندارد اویل نیوجرسی 19
1ـ2ـ7 امتیاز شرکت نفت سینکلر 20
1ـ2ـ8 شرکت نفت کویر خوریان 21
1ـ2ـ9 قرارداد1933 22
1ـ2ـ10 قرارداد الحاق گس ـ گلشائیان 23
1ـ2ـ11 شرکت نفت ایران 24

1ـ2ـ13 تحولات صنعت نفت ایران تا انقلاب 1357 26
1ـ2ـ14 دوران پس از انقلاب 28
1ـ2ـ15 صادرات نفت در سالهای گذشته 30
1ـ3 انواع قراردادهای نفتی 32
1ـ3ـ1 قراردادهای امتیازی (مالکیت کل محصول درون مخزن) 33
1ـ3ـ2 قراردادهای مشارکت در تولید 34
1ـ3ـ3 قراردادهای خدماتی (service contracts) 36

1ـ3ـ5 ویژگیهای قراردادهای خدمات 41
1ـ3ـ6 قراردادهای اکتشاف و توسعه 42
1ـ3ـ7 انواع قراردادهای خدماتی 43
1ـ3ـ8 قراردادهای صرفا خدماتی 43
1ـ3ـ9 قراردادهای خدماتی خطرپذیر 44
1ـ3ـ10 قراردادهای کاملا خطر پذیر 45

1ـ3ـ12 موارد مهم در قراردادهای خدماتی 51

1ـ3ـ14 قراردادهای خدمت بعد از پیروزی انقلاب اسلامی 53
1ـ3ـ15 نسل جدید قراردادهای نفتی 54
1ـ3ـ16 قراردادهای نسل چهارم خدماتی ایران (ipc) 54
1ـ3ـ17الزامات مدل IPC 55
1ـ3ـ18 ویژگی‌های مدل جدید 56
1ـ3ـ19 تحولات تقنینی قراردادهای بالا دستی نفت و گاز 58
1ـ3ـ19ـ1 قانون تشویق و حمایت از سرمایه‌گذاری خارجی 58
1ـ3ـ19ـ2 قانون بودجه سال 1382 58
1ـ3ـ19ـ3 قانون برنامه توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران 58
1ـ3ـ19ـ4 ماده 14 قانون برنامه چهارم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران 59
1ـ3ـ19ـ5 1390 قانون برنامه پنج ساله پنجم توسعه جمهوری اسلامی ایران 1394 60
1ـ3ـ19ـ6 قانون اصلاح قانون نفت مصوب تیر ماه 1390 60
1ـ3ـ19ـ7 قانون وظایف و اختیارات وزارت نفت مصوب 1391 60

منابع و ماخذ 62