مبانی نظری ارزیابی عملکرد و رتبه بندی شعب بانک تجارت

چکیده:
با توجه به لزوم و اهمیت مطالعه کارایی بانک‌ها، جهت شناسایی واحد های ناکارا و برنامه ریزی برای بهبود عملکرد بانک‌ها، در پژوهش حاضر به اندازه گیری کارایی 20 شعبه از شعب بانک تجارت در شهر تهران و در دوره زمانی سال‌های 1389 و 1390 با استفاده از تحقیق روش تحلیل پوششی دادها و کارت امتیازی متوازن پرداخته شده است. برای محاسبه کارایی شعب بانک با DEA_BSC با فرض بازده متغیر به مقیاس و دیدگاه ورودی محور استفاده شده و با توجه به شاخص‌های ورودی و خروجی تعیین شده برای هر یک از مناظر کارت امتیازی متوازن امتیاز کارایی برای هر یک از چهار منظر محاسبه و سپس با استفاده از میانگین ساده و همچنین میانگین موزون بر اساس نظرات خبرگان به محاسبه امتیاز کارایی پرداخته‌ایم. همچنین از شیوه برنامه ریزی آرمانی تحلیل پوششی دادها (با دیدگاه ورودی محور) برای رفع مشکل مدل‌های کلاسیک استفاده کرده و از این روش نیز امتیاز کارایی شعب را محاسبه شده است. در فرآیند تحقیق شعب کارا و ناکارا تمیز داده شده، ضرایب کارایی هر یک از شعب محاسبه و مازاد عوامل تولید برای هر یک از شعب ناکارا تعیین گردیده است.

کلید واژه:
تحلیل پوششی داده ها، کارت امتیازی متوازی، CCR،BCC

مقدمه
برخورداری از رفتار خردمندانه و زندگی به همراه کار عقلایی از ابتدای زندگی انسان با وی بوده است در نتیجه بهره‌وری و کارایی از آغاز خلقت مورد توجه انسان قرار گرفته است. بشر همواره با دو مشکل، داشتن آرزوهای نامحدود و منابع محدود برای رسیدن به این خواسته‌ها مواجه بوده است. بدین جهت همواره کوشیده است تا به بهترین نحو از این منابع استفاده نماید. از صنایع بسیار ارزشمند هر جامعه می‌توان به صنعت بانکداری اشاره کرد که باعث توسعه روز افزون آن جامعه می‌شود. امروزه در تمامی جوامع پیشرفته، صنعت بانکداری را عاملی برای پیشرفت آن جامعه می‌دانند. به جهت دلایل ذکر شده و اهمیت بانک به عنوان یکی از شاخص‌های پیشرفت، ارزیابی عملکرد شعب بانک دارای اهمیت بالایی می‌باشد. بکار گیری موضوعات بنیادی و اصولی برای ارزیابی عملکرد می‌تواند از ابزارهای بهبود عملکرد باشد. استفاده از آن باعث می‌شود که سازمان‌ها عملکرد خود را تغییر دهند و به آن بهبود ببخشند تا بتوانند با سرعت مناسب‌تر به اهداف و استراتژی‌های از پیش تعیین شده دست یابند.

در این پژوهش سعی شده است با شناسایی و تحلیل معیارهای ارزیابی عملکرد شعب بانک تجارت، مدلی مناسب با استفاده از تلفیق مدل تحلیل پوششی داده‌ها و کارت امتیازی متوازن ایجاد و عملکرد آن‌ها ارزیابی و با هم مقایسه شوند.

1-2- بیان مسئله تحقیق
ارزیابی عملکرد سازمان‌ها در جهت گیری تصمیمات آتی آن‌ها نقش اساسی دارد. در این راستا باید میزان کارایی و بهره‌وری سازمان‌ها مورد محاسبه قرار گیرد تا از این طریق بتوان در تصمیم سازی‌های آتی روند رشد اقتصادی را زیر نظر داشت. در عصر حاضر دستیابی به رشد اقتصادی از طریق ارتقای بهره‌وری از مهم‌ترین اهداف اقتصادی کشورها به شمار می‌رود. ارتقای بهره‌وری با استفاده بهینه از عوامل تولید حاصل می‌گردد و در نیل به رشد اقتصادی مستمر و تولید پایدار نقش مهمی را ایفا می‌کند.
یکی از ابزارهای مناسب و کارآمد در این زمینه، تحلیل پوششی داده‌ها، DEA می‌باشد که به عنوان یک روش غیر پارامتری به منظور محاسبه کارایی واحدهای تصمیم گیرنده استفاده می‌شود. از طرفی دیگر با توجه به جامع بودن کارت امتیازی متوازن برای ارزیابی عملکرد و کاربرد روزافزون آن برای مباحث استراتژیک مدیریتی، از چهار دیدگاه آن برای ارزیابی عملکرد سازمان استفاده شده است BSC . مبنای چارچوبی جامعی را برای مدیران فراهم می‌کند که استراتژی شرکت را به مجموعه‌ی منسجمی از معیارهای عملکردی ترجمه می‌کند (زارعی متین،1389).

در این پژوهش BSC به عنوان ابزاري براي طراحي شاخص‌های ارزيابي عملكرد و از DEA به عنوان ابزاري براي اندازه گیری عملكرد استفاده شده است.

روش‌های موجود ارزیابی و سنجش کارایی واحدهای بانک اغلب تجربی و فاقد پشتوانه علمی محکم می‌باشند و علاوه بر این به دلیل استاندارد نبودن این روش‌ها نتایج آن‌ها در بانک‌های مختلف با یکدیگر قابل مقایسه نیستند (بشلی،1382). از طرف دیگر هر بنگاه اقتصادي براي ادامه حيات خود در جريان رقابت با ساير بنگاه هاي موجود در يك صنعت با توجه به رشد فزاينده تكنولوژي و موج گسترده اطلاع رساني و توسعه خدمات متنوع، همواره بايد از پويايي لازم برخوردار باشد، لذا كنترل و ارزيابي مستمر فعاليت و عملکرد آن بنگاه ضرورتي اجتناب ناپذير می‌باشد. در اين رابطه شاخص‌های گوناگون و متفاوتي مورد استفاده قرار می‌گیرند كه برخي از آنان عبارتند از اثر بخشي، كارايي، نوآوري، بهره‌وری و... در ميان معيار هاي موجود كارايي و توسعه و بهبود آن اهميت فراواني داشته و صاحب‌نظران بسياري به آن پرداخته‌اند. بدون شك بدون ارزيابي عملكرد سازمان‌ها نمی‌توان از اثربخشي و كارايي سازمان‌ها كه شرط لازم براي حضور در عرصه رقابت بین‌الملل است اطمينان حاصل نمود (سلطان محمدی،1389).

باید توجه کرد که ارزيابي عملكرد باید مناسب با جایگاه و کارکرد سازمان باشد و همچنین برای حفظ مزیت رقابتی شرکت باید به ارزیابی عملکرد بپردازد. در مقطع فعلی صنعت بانک و بیمه از مهم‌ترین نهادهای اقتصادی در جوامع پیشرفته و در حال توسعه کنونی می‌باشند. ارزیابی عملکرد شعب باعث می‌شود که مدیران ارشد سازمان بتوانند تحلیل مناسبی از عملکرد واحدهای خود داشته باشند.

به طور کلی آنچه را نمی‌توان اندازه گیری کرد نمی‌توان به خوبی اداره کرد. گام بنیادی در پایداری چنین روش مدیریتی ایجاب می‌نماید که با رویکرد به روش‌های کارآمد علمی و کاربردی به تعادل بین ورودی‌ها و خروجی‌های سازمان دست یابیم و با ارزیابی مستمر عملکرد به نهادینه کردن بهره‌وری اقدام نماییم. دستیابی به خواسته‌ها و ضرورت‌های مذکور و آنچه این پژوهش به دنبال آن است، با اندازه گیری فعالیت‌ها و از طریق به کار گیری مدل‌های علمی و کمیت پذیر و نهایتاً طراحی و استقرار یک نظام عملکرد ممکن خواهد بود. اندازه گیری موجب شناسایی عوامل موثر در بهره‌وری، تعیین اولویت‌ها می‌شود و به تصمیم گیری کمک می‌کند و اطلاعات با ارزشی را برای ارزیابی تأثیر تغییرات و ارزیابی منابع در اختیار مدیر قرار می‌دهد. در واقع این اطلاعات نمایانگر این موضوع است که بنگاه مورد مطالعه تا چه حد از منابع خود به صورت بهینه استفاده می‌نماید، و در مقایسه با سایر بنگاه‌ها چه عملکردی دارد (محمدی،1389).

روش‌های متداول ارزيابي عملكرد قبلي عمدتاً بر جنبه هاي مالي سازمان توجه داشتند و شاخص‌های خود را حول آن متمركز كرده بودند ولي كارت امتيازي متوازن شاخص‌های خود را به چهار چشم انداز مالي؛ فرآيندها؛ مشتري و يادگيري و رشد نيروي انساني توسعه داده و به دنبال ايجاد توازني بين اهداف مالي به عنوان نتيجه عملكرد گذشته (شاخص‌های گذشته نگر) و سه شاخص ديگر (شاخص‌های آينده نگر) است.همچنین مدل‌های تحليل پوششي داده‌ها DEA میزان توانايي در هر واحد تصميم گيرنده (DMU) در تبديل ورودی‌ها به خروجی‌ها را ارزيابي می‌کند كه اين ميزان توانايي، کارايي ناميده می‌شود. این روش از تکنیک‌های معتبر ارزیابی و مقایسه عملکرد می‌باشد.
شایان ذکر است تکنیک‌های BSC و DEA به عنوان ابزارهايي هستند كه نمی‌توان آن‌ها را به عنوان تکنیک‌های جايگزين هم مطرح نمود. بلكه استفاده تلفيقي از آن‌ها در نظام ارزيابي عملكرد لازم به نظر می‌رسد. به عبارت ديگر می‌توان يك ارتباط سيستماتيك بين دو مدل ياد شده ايجاد نمود. بطوريكه از يكي از آن‌ها به عنوان مكمل و پوشاننده نقاط ضعف مدل ديگر استفاده كرد.

لذا در اين پژوهش با تلفيق دو روش كارت امتياز متوازن BSC و تحليل پوششي داده‌ها DEA که از معتبرترین و کاربردی‌ترین روش‌های سنجش کارایی و بهره‌وری هستند به ارزیابی عملکرد شعب منتخب بانک تجارت استان تهران می‌پردازیم.

فهرست مطالب

فصل 2 ادبیات موضوع 11
2-1-مقدمه تحلیل پوششی داده‌ها 12
2-2- مروری بر مبانی نظری کارایی 13
2-2-1 مفهوم کارایی 13
2-2-2- انواع کارایی 14
2-3- کارایی، بهره‌وری و اثر بخشی 15
2-4- قانون بازده به مقیاس 16
2-5- روش‌های برآورد کارایی 18
2-6- روش‌های غیر پارامتریک 20
2-7- دیدگاه ورودی محور و دیدگاه خروجی محور 22
2-8- تحلیل پوششی داده‌ها DEA 23
2-8-1- مدل CCR 24
2-8-2- مدل BCC 28
2-9- برنامه ریزی آرمانی 31
2-10- مدل رتبه بندی کارایی متقاطع 32
2-11- مزایای تحلیل پوششی داده‌ها 33
2-12- کارت امتیازی متوازن 34
2-13- معرفي کارت امتيازي متوازن 36
2-14- مناظر کارت امتيازي متوازن 38
2-14-1 منظر مالی 38
2-14-2 منظر مشتری 38
2-14-3 منظر فرآيندهاي داخلي 39
2-14-4 منظر يادگيري و رشد 40
2-15-پیشینه تحقیق 42
2-15-1- مرور پیشینه تحقیق تحلیل پوششی داده‌ها 42
2-15-1-1 مقالات چاپ شده در مجلات بین‌المللی 42
2-15-1-2 مقالات چاپ شده در مجلات داخلی 49
2-15-2 مرور ادبیات موضوع کارت امتیازی متوازن 54
2-15-3 مرور ادبیات موضوع تحلیل پوششی داده‌ها و کارت امتیازی متوازن 58
مراجع و منابع