غشاء سلولي؛ ساختمان، شكل گيري و عملكرد
غشاءهاي سلولي حالتي غليظ و چسبناك داشته، و در عين حال همانند پلاستيك ها مقاوم بوده و استحكام دارند. غشاءهاي پلاسمائي فضاهايي بسته پيرامون پروتوپلاسم سلولي تشكيل مي دهند و سلولها را از يكديگر جدا مي نمايند. قابليت نفوذ غشاهاي پلاسمائي انتخابي است بدين معني كه همانند سدي عمل نموده و اختلافات موجود، بين تركيب داخل و خارج سلولي را حفظ مي نمايند، اين نفوذپذيري انتخابي در مورد يون ها و سوبستراهاي مختلف به كمك كانال ها و پمپ هاي شيميائي و براي پيام ها (هومون ها) توسط پذيرنده هاي خاصي انجام مي پذيرد.
غشاهاي
پلاسمائي قادرند به كمك پديده هاي برون ريزي (Exocytosis) و درون ريزي (Emdocytosis) تبادلاتي با محيط خارج سلولي برقرار نمايند،
علاوه بر اين در ساختمان غشاها مناطق خاصي بنام انشعاب هاي شكافي
(Gap junctions) وجود دارد كه
امكان برخي تبادلات با سلولهاي همجوار را فراهم مي سازد.
در داخل سلول نيز غشاءها اندامك هاي داخل سلولي را تشكيل مي دهند كه داراي اشكال و وظايف كاملاً متمايزي مي باشند؛ مانند ميتوكندريها، تورينه هاي درون پلاسمائي، و دستگاه گلژي، شبكه ساركوپلاسمي، گرانول هاي ترشحي، ليزوزومها و غشاهاي هسته اي. غشاها مي توانند آنزيم هائي را در مكان هائي خاص در خود جاي داده و همچنين مي توانند به عنوان جزئي لازم و مكمل در جفت شدن پديده تحريك – پاسخ (Excitation-Response coupling) شركت نموده و نيز جايگاهي براي جابجا شدن انرژي در واكنش هائي مانند فتوسنتز و فسفوريلاسيون اكسيداتيو فراهم نمايند.
بروز هرگونه تغييرات مهم در ساختمان غشاء را مي توان بر تعادل آب و يونها، سرعت انتقال يونها به داخل سلول و از آنجا بر كليه اعمال سلولي اثر بگذارد.
برخي تغييرات و يا اختلالات در ساختمان غشاء امكان دارد به بروز بيماريهاي مختلف منجر شود (جدول 5-15)، به بياني ديگر، عملكرد طبيعي سلول را بسته به سالم بودن غشاء سلول است.
حيات اوليه در محيطي آبي آغاز شده، واكنش هاي آنزيمي، فرآيندهاي سلولي در اندامك هاي داخل سلولي همگي در محيط هاي آبي تكامل يافته و عمل مي كنند در صورتيكه امروزه اكثر پستانداران در محيطي گازي (هوا) زندگي مي كنند، پس چگونه از حالت آبي اوليه سلول محافظت شده است؟