مداخلات پایه و غربالگری تمام دانش‌آموزان از زمستان صورت می‌پذیرد

بر اساس اطلاعات خبرنگار اجتماعی ، شیوع آسیب‌های اجتماعی میان جمعیت دانش‌آموزی کشور که طیف وسیعی از کودکان و  نوجوانان را در برمی‌گیرد، کم نیست، اما تا به امروز کمتر به صورت کمّی (ارائه آمار و ارقام) از آسیب های اجتماعی دانش آموزان سخن به میان آمده است. گویا ارائه آمار از آسیب‌های اجتماعی به ویژه در سال‌های گذشته ممیزی برای مسئولان نظام آموزشی کشور است.

با این وجود مسئولان وزارت آموزش‌وپرورش معتقدند؛ برای پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی طرح‌های مختلفی در دست اجرا دارند اما آنچه که در گفتگو با دانش‌آموزان و معلمان به آن می‌رسیم، توزیع چند دفترچه یا بروشور در برخی از مدارس برای آگاه سازی دانش‌آموزان از تهدیدات اجتماعی است.

البته در سال‌های اخیر سامانه نماد برای کنترل و پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی مدارس رونمایی شد. سامانه‌ای که اخیرا نیز با عنوان کاملتر "سامانه جامع مراقبت‌های روانی و اجتماعی دانش‌‌آموزان" با حضور وزیر آموز‌ش‌وپرورش و کنندگان سایر دستگاه‌ها یکبار دیگر رونمایی شد.

اما با افتتاح این سامانه قرار است در رصد و پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی چه اتفاق خاصی بیفتد؟ بسیاری از منتقدان نسبت به کارایی سامانه‌ها و اسناد خوشبین نیستند و راه‌حل مشکلات تربیتی و آسیب‌های اجتماعی در مدارس را رونمایی سامانه پشت سامانه نمی‌دانند.

در مراسم افتتاح سامانه نماد هم شاهد بودیم که علیرضا کاظمی معاون پرورشی و فرهنگی وزارت آموزش‌وپرورش صراحتاً به پیش نیازهای لازم برای به نتیجه رسیدن آن اشاره کرد.

او در بخشی از سخناش یادآوری کرد که اگر قرار باشد آزمون سلامت روان  برای یکصد هزار مدرسه برگزار  شود، برای هر مدرسه 200 هزار تومان و در مجموع به 20 میلیارد تومان پول نیاز است و تازه اگر مشکل اعتبار حل شود 40 هزار مشاور برای اجرای نظام جامع مشاوره نیاز است و یکی از اساسی‌ترین نیازها برای پیشبرد کار تامین مشاور مورد نیاز به عنوان نیروهای تخصصی در مدارس است.

کاظمی هشدار هم داد که اگر این اتفاقات نیفتد، طرح‌ها روی کاغذ خواهد ماند همچنین سید محمد بطحایی وزیر آموزش وپرورش نیز در بخشی از سخنرانی خود یادآور شد " نیروی انسانی حرف اصلی را برای موفقیت طرح‌ها می‌زند، در غیر این صورت تمام طرح‌ها آثار عملی نخواهند داشت و فقط برای آن وقت گذاشته‌ایم اما آثاری را به دست نخواهیم آورد."

در شرایطی که مسئولان آموزش‌وپرورش صراحتاً کاستی‌ها برای موفقیت این طرح را یادآوری کرده‌اند، این سوال جدی مطرح است بدون داشتن نیروی انسانی مورد نیاز، طرح نماد چگونه قرار است به موفقیت برسد؟ آیا آموزش‌وپرورش مشاور لازم برای پیشبرد طرح را دارد یا قرار است بار این کار باز هم به دوش مدیر و معلمان بیفتد؟

در همین رابطه نادر منصور کیایی مدیرکل دفتر آسیب‌های اجتماعی وزارت آموزش‌وپرورش گفت: آموزش و پرورش برای شناسایی وضعیت سلامت روانی، اجتماعی و رفتارهای پرخطر دانش‌آموزان به طور مستمر مطالعات، رصدها و پایش‌هایی را در مدارس انجام می‌دهد و هر سال این وضعیت خطرپذیری دانش‌آموزان چه در زمینه آسیب‌ها و چه در زمینه سلامت روان رصد و نتایج در برنامه ریزی‌ها استفاده می‌شود.

او معتقد است که در سال‌های اخیر در حوزه سلامت روان و  آسیب‌های اجتماعی بررسی‌ها به صورت مستمر انجام شده است به عنوان مثال در بحث آسیب‌ها درباره آخرین وضعیت رفتارهای پرخطر مانند خشونت، مصرف مواد، خودکشی و موضوعاتی از این قبیل رصدها انجام شده است همچنین در اداره امور تربیتی و مشاوره هم در زمینه سلامت روان بررسی‌ها به صورت مستمر انجام می‌شود.

مدیرکل دفتر آسیب‌های اجتماعی وزارت آموزش‌وپرورش درباره سامانه نماد که اخیراً با حضور وزیر آموزش وپرورش و کنندگان سایر دستگاه‌ها رونمایی شد، چنین گفت: تمام رصدهایی که سال‌های گذشته به صورت مستقل بود با افتتاح سامانه جامع مراقبت‌های روانی و اجتماعی دانش‌آموزان یا نماد یکپارچه شد. در گذشته نقشه خطرپذیری به صورت نسخه کاغذی تهیه می‌شد یعنی گزارشها در سطح مدارس کشور براساس انواع روش‌های ثبت، پیماش و مشاهدات جمع‌آوری می‌شد اما در سال‌‌های اخیر به خصوص سال گذشته و امسال سامانه آنلاین راه‌اندازی شده است و مدارس کشور به آن متصل هستند. در حوزه مشاوره پرونده الکترونیک برای دانش‌آموزان وجود دارد و نقشه خطرپذیری به صورت لحظه‌ای رصد می‌شود.

تهیه نیمرخ استعداد و نقشه خطرپذیری دانش‌آموزان

کیایی ادامه داد: امسال تمام سامانه‌های مستقل به یک سامانه به نام نماد تبدیل شدند که نقشه خطرپذیری یکی از خروجی‌های آن است و براساس ابزارهایی که در سامانه قرار دادیم مثل پرسشنامه و چک لیست، وضعیت خطرپذیری و استعداد دانش‌آموزان بررسی شده و نیمرخ کاملی از وضعیت هر دانش‌آموز تهیه خواهد شد که به ما کمک می‌کند نقشه خطرپذیری،  استعداد و توانایی فردی در زمینه تحصیلی و شغلی را برای هر دانش‌آموز تهیه کنیم و تمام دانش‌آموزان از پایه اول دبستان تا پایه دوازدهم را شامل می‌شود.

پرسشنامه‌هایی که دانش‌آموزان، والدین و معلمان باید پاسخ بدهند

او درباره ابزارهایی که قرار است براساس آن نقشه خطرپذیری برای هر دانش‌آموز تهیه شود، گفت: ابزارهای طراحی شده در هر دوره تحصیلی متفاوت است مثلا در دوره متوسطه دانش‌آموزان، والدین و معلمان و در دوره ابتدایی فقط  والدین و معلمان به  پرسش‌ها پاسخ می‌دهند و این ابزارها حجم زیادی از داده‌های با ارزش را در اختیار ما قرار می‌دهد.

تمرکز بر روی خودکشی

یکی از انتقادات کارشناسان این است که سال‌هاست سامانه‌ها و سندهای مختلفی را رونمایی کرده‌ایم اما داده‌هایی که از این سامانه‌ها استخراج می‌شود در میدان عمل و برنامه‌ریزی‌ها مورد توجه قرار نمی‌گیرند؛ کیایی درباره کارایی داده‌های استخراج شده از پرسشنامه‌های تکمیل شده توسط دانش‌آموزان و خانواده‌ها عنوان کرد: اطلاعاتی که به دست می‌آوردیم باعث شده تحلیل ما دقیقتر شود و براساس گزارش‌هایی که کسب کردیم بر روی برخی موضوعات مانند خودکشی بیشتر متمرکز شدیم.

آموزش مهارت‌های خودمراقبتی از کلاس اول دبستان

مدیرکل دفتر آسیب‌های اجتماعی وزارت آموزش وپرورش تاکید کرد: سامانه نماد صرفا برای طراحی و تدوین نقشه خطرپذیری نیست و این مسئله یکی از خروجی‌های آن است. در این سامانه دستگاه‌های همراه که بیش از 12 دستگاه هستند مانند بهزیستی، وزارت بهداشت، کمیته امداد، قوه قضائیه، وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی به اطلاعات دسترسی دارند و نتایج غربالگری‌ها و طراحی نیمرخ دانش‌آموزان را رصد می‌کنند و  بعد از طی فرآیند سطح بندی مشخص می‌شود که آیا دانش‌آموز در سطح اورژانس قرار دارد یا مداخلات مدرسه‌ای؟ و دانش‌آموزان پرخطر به مراکز مربوط ارجاع داده می شوند.پیشگیری اولیه از طریق آموزش مهارت‌های اجتماعی و خودمراقبتی از همان پایه اول ابتدایی مدنظر است همچنین در کنار آن مداخلات لازم  برای دانش‌آموزان مورد نیاز انجام می‌شود.

کیایی از افرادی که سامانه نماد را نقد می‌کنند گلایه کرد و خطاب به آنها گفت: برخی سامانه را به گونه‌ای نقد می‌کنند که گویی کار خطایی انجام داده‌ایم. این سامانه یک دستاورد است و بیش از 50  فرد دانشگاهی و دو دانشگاه قطب که همکار پروژه بودند در طراحی زیرساخت آن کمک کردند.

او در برابر این پرسش که وقتی زمینه‌ها فراهم نیست و هنوز آموزش‌وپرورش در بحث تربیت هزاران مشکل دارد و نیروی انسانی  متخصص وجود ندارد، سامانه نماد را در چه بستری اجرا خواهید کرد، بیان کرد: در آموزش‌وپرورش کاستی‌هایی وجود دارد و فلسفه نوشتن سند تحول بنیادین همین کاستی‌ها بود و امسال بیشترین انرژی وزارتخانه صرف این شده است که برنامه‌های سال تحصیلی 97-98 براساس راهکارهای سند باشد تا چرخش‌های تحولی اتفاق بیفتد و بتوانیم چنین سامانه‌ و زیرساخت‌هایی داشته باشیم. ما باید همزمان که مسیر تحولی را طی می‌کنیم در فکر طراحی و توسعه چنین زیرساخت‌هایی باشیم و فلسفه طرح نماد این است که میزان آمادگی و ظرفیت کشور را برای واکنش سریع در آسیب‌ها و فوریت‌های اجتماعی بالا ببرد.

کیایی ادامه داد: در سامانه نماد ضمن اینکه کوشش می‌کنیم چالش‌های موجود را رفع کنیم ولی در برابر فوریت‌ها مداخلاتی که لازم است برای کاهش، کنترل و پیشگیری از آسیب‌ها انجام می‌دهیم بسیاری از اتفاقاتی که می‌افتد عوامل سبب ساز خانوادگی هم دارد چگونه می‌توانیم استدلال کنیم که آموزش‌وپرورش باید صبر کند تا تمام مشکلات حل شود و بعد شروع به مداخله کند؟ باید مسیر توسعه و تحول را همزمان با کنار هم قراردادن مولفه‌های مختلف تحول جلو ببریم و تقدم و تاخر در آن به نتیجه نمی‌رسد.

مدیرکل دفتر آسیب‌های اجتماعی وزارت آموزش وپرورش در پایان یادآور شد:‌امسال با زیرساخت بزرگتری کار در حال انجام است.  طبق برنامه زمان بندی قرار است انواع غربالگری در سامانه نماد انجام شود و در بازه زمانی دو تا سه ماه کار غربالگری دانش آموزان سراسر کشور انجام می‌شود در زمستان مداخلات پایه ما شروع می‌شود اما موارد اورژانسی را بدون فوت وقت و سریع برای دریافت خدمت ارجاع می‌دهیم.

پایان/